Από την Κατερίνα Κανάκη

Η δυσλεξία είναι μια νευρολογικής φύσεως δυσκολία που αφορά στην κατάκτηση των δεξιοτήτων ανάγνωσης, γραφής και ορθογραφίας. Η δυσλεξία είναι μια μαθησιακή δυσκολία, πράγμα που σημαίνει ότι εξαιτίας της καθυστερεί ή εμποδίζεται η εκμάθηση γραφής και ανάγνωσης από παιδιά που έχουν όλες τις ικανότητες και δυνατότητες για τις εργασίες αυτές. Είναι δηλαδή παιδιά με κανονική ή και ανώτερη νοημοσύνη, χωρίς προβλήματα στην όραση ή ακοή, τα οποία ζούνε σε όχι αρνητικά οικογενειακά και κοινωνικά περιβάλλοντα και φοιτούν σε οργανωμένα σχολεία.

Οι ερευνητές λαμβάνουν υπόψη τους ότι υπάρχουν πολλές πιθανές αιτίες, όπως και οι γενετικές, που ευθύνονται για την ύπαρξη της δυσλεξίας. Μπορεί να προκληθεί από έναν συνδυασμό δυσκολιών στη φωνολογική επεξεργασία, τη μνήμη εργασίας, την ταχεία ανάκληση και αλληλουχία καθώς επίσης και τον αυτοματισμό βασικών δεξιοτήτων.

Έντονη είναι η προσπάθεια που καταβάλλουν τα άτομα με δυσλεξία να πορευτούν στη ζωή μέσα σε ένα εξαιρετικά αφιλόξενο προς τη δυσλεξία περιβάλλον. Η αποτυχία, που εισπράττουν τα δυσλεκτικά παιδιά, οφείλεται αφενός στην πραγματική δυσκολία τους να καταλάβουν και να μάθουν τα σύμβολα και το σύστημα ανάγνωσης και γραφής και αφετέρου στο γεγονός ότι πολλοί εκπαιδευτικοί εμφανίζουν απροθυμία στην εκπαίδευση ‘δύσκολων’ παιδιών λόγω ότι στερούνται ειδικής εκπαίδευσης.

Ποια είναι όμως τα ‘σημάδια’ που μαρτυρούν ότι ένα παιδί έχει δυσλεξία:

−αντιστρέφουν γράμματα και αριθμούς, δηλαδή ε αντί για 3 −αντιμεταθέτουν ή παραλείπουν γράμματα στην ίδια λέξη, πότι αντί για τόπι

−έχουν καθρεφτική ανάγνωση ή γραφή, εμ αντί με

−αντικαταθιστούν λέξεις με άλλες παραπλήσιας σημασίας, κοντός αντί για χαμηλός

−δυσκολεύονται να μάθουν πίνακες, σειρές ονομάτων, όπως ημέρες της εβδομάδας ή μήνες του χρόνου.

−δυσκολεύονται να αντιγράψουν από τον πίνακα ή από σημειώσεις και

έχουν προβλήματα προσανατολισμού στον χώρο και στον χρόνο.

−έχουν δυσκολία στην απομνημόνευση αριθμών και γραμμάτων σε σειρά και τέλος, έχουν δυσκολία στον συλλαβισμό.

Το σπουδαίο είναι ότι έχουν γρήγορη αντίληψη, έχουν φαντασία, χιούμορ και επινοητικότητα, είναι οξυδερκείς, κρίνουν σωστά και βγάζουν λογικά συμπεράσματα και έχουν έφεση στη μηχανολογία και στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές.

Άρα, είναι σε θέση για σπουδές κάθε επιπέδου αρκεί να καταλάβουν τις συγκεκριμένες αδυναμίες τους.

Για να πιθανολογήσουμε την ύπαρξη δυσλεξίας, πρέπει να εμφανιστεί μια δέσμη συμπτωμάτων, όχι μόνο ένα σύμπτωμα. Τα συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν διαφορετικά στην παιδική ηλικία ή στην εφηβεία και την ώριμη ηλικία.

Η δυσλεξία μπορεί να οδηγήσει σε μια σοβαρή απώλεια της αυτοεκτίμησης, σε περιορισμένες φιλίες και σε σχολική και επαγγελματική αποτυχία. Γι’ αυτό θα πρέπει να γίνεται έγκαιρη διάγνωση, ειδική θεραπεία με χρήση ‘πολυαισθητηριακών’ τεχνικών και διδασκαλία της δεξιότητας της αντιγραφής.

Το σίγουρο όμως είναι ότι η δυσλεξία δεν είναι σημάδι φτωχής ευφυίας, τεμπελιάς, έλλειψης φροντίδας, κάποιας ασθένειας, ή κάποιου προβλήματος όρασης.

Με το πολύ συνηθισμένο θέμα της δυσλεξίας έχουν ασχοληθεί πολλοί ειδικοί επιστήμονες εκφράζοντας τις απόψεις τους βασικά για τα αίτια που την προκαλούν.

Έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δύο είναι οι θεωρίες που μπορούν να ερμηνεύσουν τα αίτια της δυσλεξίας, η μονοπαραγοντική και η πολυπαραγοντική. Η μονοπαραγοντική θεωρία απέδωσε την αναγνωστική δυσκολία σε διαταραχή της οπτικοχωρικής διαδικασίας συνέπεια νευρολογικής δυσλειτουργίας.

Στη βιβλιογραφία συναντάμε δύο μοντέλα ερμηνείας του φαινομένου της δυσλεξίας. Τα δύο αυτά μοντέλα της δυσλεξίας συγκλίνουν σε κάποια δυσλειτουργία του εγκεφάλου, που αφορά στην επεξεργασία των προσλαμβανόμενων πληροφοριών και στη μετουσίωσή τους σε συγκεκριμένη γλωσσική συμπεριφορά του ατόμου.

Τα δυο μοντέλα λοιπόν ερμηνείας είναι το Ιατρικό Μοντέλο και το Ψυχολογικό - Παιδαγωγικό Μοντέλο.

Το ‘Ιατρικό μοντέλο’ δυσλεξίας περιλαμβάνει τα ελλείμματα της εγκεφαλικής δυσλειτουργίας και γι’ αυτό λέγεται μονοπαραγοντικό. Από την άλλη πλευρά το ‘ψυχολογικό –παθολογικό μοντέλο’, εστιάζει στη σχολική τάξη και αφορά στη δυσκολία του ατόμου, στην ανάγνωση, τη γραφή τους μαθηματικούς υπολογισμούς, χαρακτηρίζεται ως πολυπαραγοντικό και αυτή είναι και η διαφορά του με το ‘Ιατρικό μοντέλο’.

Με τον όρο ‘Ιατρικό ή ατομικό μοντέλο’ αναφερόμαστε σε μια συγκεκριμένη θεωρία κατά την οποία η αναπηρία είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένης παθολογίας του ατόμου και οφείλεται σε λειτουργικούς, φυσικούς ή ψυχολογικούς περιορισμούς. Το μοντέλο αυτό εστιάζει στην ανεπάρκεια του ατόμου και στην παροχή ατομικής θεραπείας.

Το ‘ψυχολογικό- Παιδαγωγικό Μοντέλο’ ασχολείται με τη συστηματική μελέτη της συμπεριφοράς των παιδιών στο σχολείο, έτσι ώστε να είναι πιο χρήσιμο για τα παιδιά με δυσλεξία. Πιο συγκεκριμένα ασχολείται με τα αντιληπτικά και κινητικά ελλείμματα, τη μνήμη, την τήρηση της σωστής ακολουθίας ή της σειράς γραπτών συμβόλων και τη λεκτική- φωνολογική επεξεργασία.

Οι παιδαγωγοί και οι ψυχολόγοι ποτέ δεν συμβιβάστηκαν με το ‘Ιατρικό

Μοντέλο’. Το ‘ψυχο-παιδαγωγικό μοντέλο’ απορρίπτει την αντίληψη ότι η δυσλεξία είναι ‘σύνδρομο’ και υποστηρίζει, ότι η δυσκολία που έχουν τα παιδιά στην ανάγνωση, καλό είναι να βασιστεί στην εξελικτική ακολουθία των αναγνωστικών τους δεξιοτήτων. Η δυσλεξία ως νευρολογικό, ψυχολογικό και εκπαιδευτικό πρόβλημα απασχολεί σήμερα τους ειδικούς σε ολόκληρο τον κόσμο, με σκοπό την ανακάλυψη εφαρμογών και τεχνικών αντιμετώπισης του φαινομένου αυτού.

Όμως, μετά από πολυετή ενασχόληση με τις αναγνωστικές δυσκολίες του ατόμου και τις δυσκολίες στη γραφή, οι ερευνητές στράφηκαν και στη λύση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα άτομα με δυσλεξία και στα μαθηματικά.

Η Κατερίναι Κανάκη είναι Φιλόλογος- ειδική παιδαγωγός με μεταπτυχιακό στην Ειδική Εκπαιδευτική Αγωγή –Ψυχική Υγεία.

e-mail: akanhat@gmail.com