Από τον Θρασύβουλο Καβασίδη

Δύο πραξικοπήματα σημάδεψαν τον ελληνισμό κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα και διατηρούνται ακόμη άσβεστα στη μνήμη όσων τα βιώσαμε: α) το βασιλικό πραξικόπημα, της 15ης Ιουλίου 1965, με το οποίο ανατράπηκε ο λαοπρόβλητος πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου και η Κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου (ΕΚ) και β) το Χουντικό πραξικόπημα του «αόρατου δικτάτορα» Δ. Ιωαννίδη της 15ης Ιουλίου 1974, με το οποίο ανατράπηκε ο νόμιμος κυβερνήτης της Κύπρου, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος.

Στο πρώτο μέρος αυτού του ιστορήματος περιγράφεται, σε αδρές γραμμές, το πώς φθάσαμε στο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1965 και οι συνέπειές του.

Η Χώρα μας από την Κατοχή και τον Εμφύλιο Πόλεμο βγήκε καθημαγμένη. Από τις 19 Νοεμβρίου 1952 μέχρι και τις 3 Νοεμβρίου 1963 κυβερνήθηκε από τη μετεμφυλιακή σκληρή Δεξιά του «Ελληνικού Συναγερμού» του Αλεξ. Παπάγου και την «Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση» (EPE) του Κων. Καραμανλή. Στη Δεξιά αυτή βρήκαν καταφύγιο στοιχεία της βασιλομεταξικής δικτατορίας, αλλά και δοσιλογικά της Κατοχής.

Στις εκλογές της 11ης Μαΐου 1958 υπερίσχυσε η EPE του Κ. Καραμανλή, με ποσοστό ψήφων 41,17% και έδρες 171, ενώ, λόγω του κατακερματισμού των Κεντρώων δυνάμεων, (οι οποίες συγκέντρωσαν ποσοστό 34,24% των ψήφων αλλά έδρες λόγω εκλογικού συστήματος – 50!) Αξιωματική Αντιπολίτευση αναδείχθηκε η «Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά» (ΕΔΑ) με ποσοστό ψήφων 24,43% και 79 έδρες στις 300! Το γεγονός αυτό θορύβησε πολύ τη Δεξιά, τα Ανάκτορα και τον εξωτερικό παράγοντα (ΗΠΑ), γι’ αυτό ο Κων. Καραμανλής «συγκρότησε μίαν αφανή επιτροπήν διά την παρακολούθησιν, την θεωρητικήν και την πολιτικήν του κομμουνιστικού προβλήματος. Εις την επιτροπήν εκείνην έτυχε να γνωρίσω διά πρώτην φοράν τον ήδη Πρωθυπουργόν κ. Γεώργιον Παπαδόπουλον και να εκτιμήσω την σκέψιν του» γράφει σε άρθρο του με τίτλο «Η αλήθεια προς πάσαν κατεύθυνσιν» ο Σάββας Κωνσταντόπουλος στο φύλλο του «Ελεύθ. Κόσμου» της 11.08.1968.

[Παρέκβαση: 1) Ο Γ. Παπαδόπουλος υπηρέτησε στα Τάγματα Ασφαλείας, συμμετείχε στη σύνθεση του Στρατοδικείου που καταδίκασε τον Νίκο Μπελογιάννη και τους λοιπούς συντρόφους του και οργάνωσε την άνοιξη του 1965 τη δολιοφθορά (sabotage) στον Έβρο. 2) Τα Ανάκτορα, οι Κυβερνήσεις της Δεξιάς και οι στρατιωτικές ηγεσίες είχαν ανεχθεί να δρουν στο Στρατό παραστρατιωτικές οργανώσεις από το ΣΑΝ, τον ΙΔΕΑ ως την ΕΕΝΑ των Παπαδόπουλου – Μακαρέζου – Αγγελή].

Στις 19 Σεπτεμβρίου 1961 ανακοινώνεται η ίδρυση της «Ένωσης Κέντρου» με κορυφαία στελέχη που κινούνται στο χώρο του Κέντρου αλλά και της Αριστεράς. Ήταν ένα κόμμα «μωσαϊκό» με αρχηγούς και αρχηγίσκους! Στις εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961 φάνηκαν τα αποτελέσματα της πιο πάνω Επιτροπής. Με τη συμβολή του Στρατού, των Σωμάτων Ασφαλείας, των Ταγμάτων Εθνικής Ασφάλειας (Τ.Ε.Α.) και των πολυπληθών, παρακρατικών οργανώσεων η EPE του Κων. Καραμανλή «κατήγαγε περιφανή νίκη», αφού εξασφάλισε ποσοστό 50,81% και έδρες 176 στις 300! Η Ε.Κ. και το Κόμμα των Προοδευτικών του Σπ. Μαρκεζίνη συγκέντρωσαν ποσοστό ψήφων 33,6% και έδρες 100, ενώ το ΠΑΜΕ 14,63% και έδρες 24! Το αποτέλεσμα αυτών των εκλογών κατήγγειλε σύσσωμη η Αντιπολίτευση ως προϊόν «βίας και νοθείας».

Ακολούθησαν από παρακρατικές οργανώσεις η δολοφονία του Γρ. Λαμπράκη (22 Μαΐου 1963) και ο βαρύς τραυματισμός του Γ. Τσαρουχά, βουλευτών της ΕΔΑ, η διεξαγωγή των εκλογών της 3ης Νοεμβρίου 1963 και των επαναληπτικών της 16ης Φεβρουαρίου 1964, κατά τις οποίες υπερίσχυσε η Ε.Κ. του Γ. Παπανδρέου, με ποσοστό 52,72% και έδρες 171 στις 300. Η Ε.Κ. όμως, αποτελούνταν από διάφορα μικρά κόμματα διαφορετικών πολιτικών αποχρώσεων και γι’ αυτό μέσα στην Κυβέρνηση δημιουργήθηκαν εξ αρχής ομάδες φατριαστικής μορφής. Τα συμπτώματα αυτά δεν άργησαν να διαφανούν. Κατά την εκλογή προέδρου της Βουλής 30 βουλευτές με επικεφαλής τους Ηλία Τσιριμώκο (της Δημ. Ενώσεως) και Σάββα Παπαπολίτη (της ΕΠΕΚ του Ν. Πλαστήρα) καταψήφισαν τον υποδειχθέντα για το αξίωμα του προέδρου της Βουλής, βασιλικό Γεώργιο Αθανασιάδη – Νόβα, κατά την πρώτη ψηφοφορία. Άλλο σοβαρό κρούσμα ήταν η απόπειρα μετονομασίας του Στρατού – με υπουργό Άμυνας τον βασιλικό Πέτρο Γαρουφαλιά – σε «Βασιλικό Στρατό».

[Παρέκβαση: Τα άλλα δύο Σώματα των ενόπλων δυνάμεων ονομάζονταν «Ελληνική Βασιλική Αεροπορία» (ΕΒΑ) και «Βασιλικό Ναυτικό» (ΒΝ), ενώ η Χωροφυλακή «Ελληνική Βασιλική Χωροφυλακή» (Ε.Β.Χ.)].

Τα Ανάκτορα θεωρούσαν «άδυτον» τις ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας για την Κυβέρνηση της ΕΚ!. Γι’ αυτό στην προσπάθειά της η Κυβέρνηση να επιφέρει αλλαγές ηγεσίας στο Στρατό αντέδρασαν με σφοδρότητα. Η πολιτική ρήξη με τα Ανάκτορα προκλήθηκε τελικά όταν δημοσιεύθηκε το πόρισμα του αντιστράτηγου Λουκάκη που αφορούσε το «Σχέδιο ΠΕΡΙΚΛΗΣ», που εφαρμόσθηκε κατά τις εκλογές του 1961. Τόσο τα Ανάκτορα όσο και ο αρχηγός της EPE Παν. Κανελλόπουλος ζήτησαν αρχές του 1965 να διωχθεί παραδειγματικά ο Λουκάκης, προβάλλοντας φαιδρά επιχειρήματα. Ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου δήλωσε τότε: «Θα ήμουν κατάπτυστος άνθρωπος και ανάξιος πρωθυπουργός αν προέβαινον εις την τιμωρίαν ανωτάτου αξιωματικού διότι εξετέλεσε το καθήκον του, κατόπιν εντολής μου»!

Τότε, σε αντιπερισπασμό του σχεδίου «Περικλής» ο Τύπος της Δεξιάς, τα Ανάκτορα και οι παρακρατικοί κύκλοι, σε αγαστή συνεργασία με τους «αντι-παπαδρεϊκούς» της ΕΚ, έφεραν στη δημοσιότητα την περιλάλητη υπόθεση «ΑΣΠΙΔΑ», που διατείνονταν ότι πρόκειται για μια μυστική οργάνωση αριστερών ή αριστεριζόντων αξιωματικών στην οποία ενέχονταν, και ο γιος του πρωθυπουργού, ο Ανδρέας Παπανδρέου. Και όλα αυτά παρά το γεγονός ότι το πόρισμα του στρατηγού Σίμου πρότεινε, για την υπόθεση αυτή, την πειθαρχική δίωξη τριών μόνον αξιωματικών και τίποτε άλλο. Χείρα βοηθείας προς τους σκευωρούς έδωσε και ο Κων. Μητσοτάκης με δημοσιεύματα του φίλου του Πάνου Κόκκα, εκδότη της εφημερίδας Αθηνών «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» καταγγέλλοντας τον Ανδρέα Παπανδρέου ως οργανωτή του «ΑΣΠΙΔΑ»! Μέχρις εκεί έφθασε η ανθρωποφαγία στην ΕΚ!

Κατόπιν τούτου η πολιτική ζωή στη Χώρα, κατά το πρώτο εξάμηνο του 1965, επικεντρώθηκε γύρω από τις δύο υποθέσεις, του «ΠΕΡΙΚΛΗ» και του «ΑΣΠΙΔΑ».

Στις 21 Ιουνίου 1965 ο Γ. Παπανδρέου αποφάσισε την αποστράτευση του Α/ΓΕΣ Γεννηματά, λόγω ανάμειξής του στο εκλογικό πραξικόπημα του 1961, αλλά ο Πέτρος Γαρουφαλιάς υπουργός Εθνικής Άμυνας) και τα Ανάκτορα του το αρνήθηκαν. Τότε ο Γ. Παπανδρέου απέστειλε στα Ανάκτορα Β. Διάταγμα για υπογραφή που αφορούσε στην αποπομπή του Γαρουφαλιά και το διορισμό του ίδιου του πρωθυπουργού ως υπουργού Εθνικής Άμυνας, γεγονός το οποίο αρνήθηκε ο βασιλιάς. Αυτό σήμαινε ότι στο εξής ο Γ. Παπανδρέου θα ήταν «Πρωθυπουργός υπό απαγόρευσιν», όπως δήλωσε ο ίδιος. Τότε αντιλήφθηκε ότι η αποπομπή αυτού και της Κυβέρνησής του είχαν ήδη αποφασισθεί από τα Ανάκτορα και τις ΗΠΑ με τη βοήθεια φυσικά της Δεξιάς, των παραστρατιωτικών οργανώσεων και των «υπό εκκόλαψιν αποστατών» της Ένωσης Κέντρου.

Οι Αμερικανοί είχαν πολλούς λόγους να επιδιώξουν την αποπομπή της Κυβέρνησης Παπανδρέου. Οι λόγοι αυτοί εστιάζονταν ιδιαίτερα προς το πρόσωπο του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος φαινόταν και ως ο αδιαμφισβήτητος διάδοχος στην ηγεσία της Ε.Κ., γιατί: ως υπουργός είχε απαγορεύσει τη μετάδοση της «Φωνής της Αμερικής» από την Ελλάδα, απομάκρυνε από την ΚΥΠ φίλους των Αμερικανών, ενθάρρυνε την Κυπριακή Κυβέρνηση να αγοράσει όπλα από τη Σοβιετική Ένωση, υποχρέωσε τη CIA να καταβάλει μέσω του Υπουργού Προεδρίας τα χρήματα που έδινε ως τότε απ’ ευθείας στην Ελληνική ΚΥΠ, απαγόρευσε στην ΚΥΠ να δίνει πληροφορίες στη CIA για τις προμήθειες όπλων από τη Λευκωσία, είχε επαφές με ηγέτες της ΕΔΑ, συμβούλευσε τον Γ. Παπανδρέου να απορρίψει το «Σχέδιο Ατσεσον» - για το οποίο θα αναφερθούμε στο β΄ μέρος – και κατηγορούσε τις ΗΠΑ για την πολιτική τους, ιδιαίτερα στο Κυπριακό κ.α. Οι αντί – Παπανδρεϊκές δυνάμεις, στις οποίες προστέθηκαν και οι αξιωματικοί εκείνοι που ζήτησε ο Γ. Παπανδρέου την αντικατάστασή τους – είχαν επισημάνει στον Βασιλιά, ότι, δήθεν υπήρχε άμεσος κίνδυνος: α) να διαβρωθεί εντελώς ο Στρατός από τον «ΑΣΠΙΔΑ», β) να επιχειρηθεί «νυξ του Αγίου Βαρθολομαίου», στην Αθήνα και γ) αν τα δύο πιο πάνω επετύγχαναν, ως τρίτο στάδιο θα ακολουθούσε έξωση του Βασιλιά και ανακήρυξη της Δημοκρατίας. Τα όσα επακολούθησαν, άλλοι μεν χαρακτηρίζουν ως τραγωδία άλλοι δε ως ιλαρο – τραγωδία.

Μεταξύ του Βασιλιά Κωνσταντίνου και του Πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου αντηλλάγησαν επιστολές (3 του βασιλιά και 2 του Πρωθυπουργού) και μία συνάντηση. Όποιος έχει τη δυνατότητα να αναγνώσει τις επιστολές αυτές θα διαπιστώσει ότι τα Ανάκτορα και οι αφέντες τους απεχθάνονταν το δημοκρατικό πολίτευμα, τα θεμέλια του οποίου έτριζαν! Λόγω οικονομίας χώρου μεταφέρουμε εδώ μόνο τη στιχομυθία που πραγματοποιήθηκε κατά την δεκάλεπτη και τελευταία συνάντηση στα Ανάκτορα του Πρωθυπουργού (Π.) με το Βασιλιά (Β) στις 15 Ιουλίου 1965 και ώρα 19.00΄.

Π. Μεγαλειότατε, αύριον θα υποβάλω εγγράφως την παραίτησίν μου.

Β. Άκουσα τα περί παραιτήσεως και τα λαμβάνω υπ’ όψιν μου.

Π. Αντιλαμβάνομαι τον λόγον διά τον οποίον επείγεσθε δια την παραίτησιν.

Β. Είναι δεδομένη η παραίτησις!

Π. Καταλαβαίνω τι έχετε κατά νουν, Μεγαλειότατε!

Αυτό σήμαινε ότι για το βασιλιά ήταν αρκετή η προφορική παραίτηση, αφού μετά από 40 λεπτά ο πρόεδρος της Βουλής Γ. Νόβας βρισκόταν στα Ανάκτορα, και ανελάμβανε εντολή σχηματισμού Κυβέρνησης! Και 30 λεπτά αργότερα ορκιζόταν ο Νόβας ως Πρωθυπουργός και οι Σταύρος Κωστόπουλος και Ι. Τούμπας ως Υπουργοί Εθνικής Άμυνας και Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης. Αυτός ήταν ο πυρήνας της διαβόητης «Αποστασίας». Τις επόμενες ημέρες και άλλοι «αποστάτες» συμπλήρωσαν την Κυβέρνηση, όπως οι Κ. Μητσοτάκης, Δ. Παπασπύρου, Στ. Αλαμανής, Γ. Μπακατσέλος, Αθ. Ρουσόπουλος, Δ. Κωστής, Γ. Μελάς, Κ. Στεφανάκης, Εμμ. Λουλακάκης, Ι. Τσουδερός, Γ. Ηγουμενάκης, Απ. Βερνίκος, Χρ. Βασματζίδης, Χρ. Αποστολάκος, Ιάκ. Διαμαντόπουλος, Χρ. Αβραμίδης, Φ. Πιτούλης και Ευάγγ. Δενδρινός.

Παρ’ όλα αυτά η «ανακτορική» Κυβέρνηση Νόβα καταψηφίστηκε όταν εμφανίσθηκε στη Βουλή με ψήφους 167 έναντι 131 που έλαβε. Την ψήφισαν 98 της EPE, οι 8 του Σπ. Μαρκεζίνη και 25 «αποστάτες». Οι συνωμότες είχαν υπολογίσει ότι ο αριθμός των «αποστατών» θα κυμαίνονταν σε 60-70 βουλευτές!

Τον Ιούλιο του 1965 η Αθήνα «φλέγεται» από τις συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας του λαού για το βασιλικό πραξικόπημα. Δολοφονείται ο φοιτητής Σωτ. Πέτρουλας. Μετά την καταψήφιση της Κυβέρνησης Νόβα, προτάθηκε ο σχηματισμός «μεταβατικής κυβέρνησης» υπό τον Στεφ. Στεφανόπουλο, την οποία η ακρωτηριασμένη πλέον ΕΚ απέκλεισε με σχετική ψηφοφορία. Ακολούθησε δεύτερη βασιλική Κυβέρνηση υπό τον Ηλία Τσιριμώκο, η οποία έζησε οκτώ ημέρες, γιατί καταψηφίστηκε με ψήφους 159 έναντι 135. Η τρίτη «σαλαμοποίηση» της ΕΚ έγινε με νέα Κυβέρνηση υπό τον Στεφ. Στεφανόπουλο, η οποία έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή με 155 ψήφους υπέρ και 148 κατά. Επικεφαλής ήταν οι πρωτοστάτες της αποστασίας: Μητσοτάκης, Τσιριμώκος, Κωστόπουλος, Νόβας, Τούμπας, Μπακατσέλος.

Κατά τη «σαλαμοποίηση» της ΕΚ χρησιμοποιήθηκαν τα πιο άθλια μέσα, όπως υπουργοποιήσεις, χρηματισμοί ή εκβιασμοί. Καθ’ όλη την περίοδο εκείνη στο χώρο της Βουλής διαδραματίζονταν σκηνές απείρου κάλλους. Η εξαχρείωση των πολιτικών ηθών είχε φθάσει σε τέτοια επίπεδα που όσοι βιώσαμε τα γεγονότα της περιόδου εκείνης έχουμε πολλές και πικρές αναμνήσεις.

[Παρέκβαση: Σύμφωνα με γνωμοδότηση του καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου, Χρ. Σγουρίτσα ο Βασιλιάς, ως Ρυθμιστής του Πολιτεύματος, κατά το Σύνταγμα του 1864/1911/1952 που ίσχυε τότε, είχε το δικαίωμα να διορίζει ως Πρωθυπουργό ακόμη και τον... κηπουρό του!].

Την Κυβέρνηση Στεφανόπουλου, διαδέχθηκε η Κυβέρνηση του Οικονομολόγου καθηγητή Ι. Παρασκευόπουλου (του οποίου ο γράφων υπήρξε φοιτητής) και τούτου η αμιγής Κυβέρνηση της ΕΡΕ υπό τον Παν. Κανελλόπουλο, που προκήρυξε εκλογές για τις 29 Μαΐου 1967. Εκλογές κατά τις οποίες αναμενόταν η συντριπτική νίκη της ΕΚ και που δεν έγιναν ποτέ γιατί τη «Μεγάλη Χούντα» των Στρατηγών - Ανακτόρων που προετοίμαζε τη δικτατορία, «πρόκανε» η «μικρή Χούντα» των Συνταγματαρχών, στις 21 Απριλίου 1967. Εκεί μας οδήγησαν οι αθλιότητες που διαπράχθηκαν από τις 15 Ιουλίου 1965 και μετά!

ΥΓ. Η σχετική βιβλιογραφία παρατίθεται στο τέλος του β΄ μέρους του ιστορήματος.