Από τον Αργύρη Ντόβα

Τα φυτοφάρμακα είναι δραστικές χημικές ουσίες, που χρησιμοποιούνται για την προστασία των φυτών από επιβλαβείς παράγοντες ή οργανισμούς και χρησιμοποιούνται κυρίως στη γεωργία.

Τα φυτοφάρμακα αναπτύχθηκαν τα τελευταία 70 χρόνια. Το 1942 ο Ελβετός Muller ανακάλυψε το DDT, ενώ το 1946 η φαρμακευτική εταιρεία BAYER παρασκεύασε το παραθείο. Στη συνέχεια, ακολούθησε η ανακάλυψη και η παρασκευή σημαντικού αριθμού άλλων φυτοφαρμάκων.

Τα εν λόγω χημικά προϊόντα, κατά τα πρώτα χρόνια της ανακάλυψής τους, με την προστασία τους στη γεωργική παραγωγή, γέννησαν πολλές ελπίδες για τη λύση του προβλήματος της τροφής, που αντιμετώπιζε η ανθρωπότητα, εξ αιτίας της αύξησης του πληθυσμού. Ταυτόχρονα, η προσφορά των φυτοφαρμάκων ήταν μεγάλη και στην προστασία της Δημόσιας Υγείας, με την καταπολέμηση ενοχλητικών εντόμων, μέσω των οποίων μεταδίδονταν διάφορες ασθένειες στον άνθρωπο ( π. χ, Ελονοσία ), με αποτέλεσμα το άνοιγμα νέων οριζόντων στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωής.

Είδη φυτοφαρμάκων: Τα φυτοφάρμακα διακρίνονται: α) στα ζιζανιοκτόνα, τα οποία καταστρέφουν τα αγριόχορτα, που αναπτύσσονται στις καλλιέργειες και “πνίγουν” τα καλλιεργημένα φυτά, β) στα εντομοκτόνα, τα οποία καταστρέφουν τα έντομα, που κατατρώγουν τα διάφορα μέρη των φυτών, χωρίς να βλάπτουν τα ίδια, και γ) στα παρασιτοκτόνα ή μυκητοκτόνα, τα οποία καταστρέφουν τα ζωϊκά ή φυτικά παράσιτα, που ζουν στα φυτά και τρέφονται εις βάρος τους.

Συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία: Μέχρι πρότινος, τα φυτοφάρμακα αντιμετωπίζονταν από την κοινή γνώμη και τους επιστήμονες, μόνο από τη θετική τους πλευρά. Όμως, κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, διατυπώθηκαν έντονες ανησυχίες για τη δράση των φυτοφαρμάκων, αφού σε διάφορες περιοχές του πλανήτη εξαφανίσθηκαν ομάδες φυτών και ζώων, ενώ τα αποτελέσματα των διαφόρων επιστημονικών ερευνών έδειξαν τη βλαπτική τους επίδραση στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον.

Η αλόγιστη χρήση των φυτοφαρμάκων δημιουργεί πολλά προβλήματα στα διάφορα ζώα και φυτά, ρυπαίνει το έδαφος και τα υπόγεια ύδατα, διαταράσσει την ισορροπία του περιβάλλοντος και σε πολλές περιπτώσεις προκαλεί σοβαρές ή μόνιμες βλάβες στην ανθρώπινη υγεία ( κυρίως μέσα από την τροφική αλυσίδα των φυτικών τροφών και των ζωϊκών προϊόντων ) ή επιφέρει ακόμη και το θάνατο.

Οι άμεσες δυσάρεστες συνέπειες αφορούν κυρίως τους γεωργούς και τις οικογένειές τους και σχετίζονται με δηλητηριάσεις από φυτοφάρμακα, λόγω κακής χρήσης, φύλαξης ή άγνοιας. Κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ( Π.Ο.Υ. ), συμβαίνουν παγκοσμίως ένα έως τρία εκατομμύρια δηλητηριάσεις από φυτοφάρμακα ετησίως. Οι μακροπρόθεσμες δυσμενείς επιπτώσεις της χρήσης των φυτοφαρμάκων στην υγεία είναι περισσότερες, πιο ανησυχητικές και μεγαλύτερης σημασίας, καθότι αφορούν το σύνολο της ανθρωπότητας.

Οι εν λόγω δυσμενείς επιπτώσεις, κατά όργανα ή συστήματα, έχουν ως εξής:

α) Σύστημα ενδοκρινών αδένων: Τα φυτοφάρμακα φαίνεται ότι επηρεάζουν τη λειτουργία των ενδοκρινών αδένων. Έχουν την ικανότητα να προκαλέσουν δέσμευση των υποδοχέων των ορμονών, με αποτέλεσμα αυτές να μην μπορούν να δράσουν στα όργανα « στόχους ».

β) Γεννητικό σύστημα: H έκθεση στα φυτοφάρμακα μπορεί να σχετίζεται με: διαταραχές του καταμήνιου κύκλου, μειωμένη γονιμότητα, αυτόματες αποβολές, πρόωρο τοκετό θνησιγενών εμβρύων, γέννηση βρεφών με συγγενείς ανωμαλίες και εκδήλωση αναπτυξιακών ανωμαλιών στα παιδιά.

γ) Νευρικό σύστημα: Πολλά φυτοφάρμακα είναι νευροτοξικά. Η μακροχρόνια χρήση τους μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση διαταραχών της μνήμης, της συγκέντρωσης και του προσανατολισμού. Τα εν λόγω χημικά παρασκευάσματα μπορούν επίσης να προκαλέσουν: κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, σύγχυση, κεφαλαλγίες, διαταραχές του λόγου, εφιάλτες, υπνοβασία, πάρκινσον κ. α.

δ) Ανοσοποιητικό σύστημα: Μερικές κατηγορίες φυτοφαρμάκων (εντομοκτόνα ) είναι περισσότερο τοξικές στο ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο καταστέλλουν, με αποτέλεσμα την ελάττωση της άμυνας του οργανισμού και την αδυναμία δράσης του εναντίον των καρκινικών κυττάρων, τα οποία δυνατόν να εμφανισθούν στον ανθρώπινο οργανισμό.

ε) Αναπνευστικό σύστημα: Μελέτες σε ενήλικες αγρότες και εργάτες ψεκασμών έδειξαν ότι τα φυτοφάρμακα προκαλούν αναπνευστικά προβλήματα (κρίσεις βρογχικού άσθματος, βρογχόσπασμο με συριγμό, επεισόδια γριππώδους συνδρομής ).

στ) Δέρμα: Είναι γνωστό ότι τα φυτοφάρμακα προκαλούν δερματίτιδες (κυρίως δερματίτιδα εξ επαφής, είτε ερεθιστική είτε αλλεργική ).

ζ) Νεφρά - Ήπαρ: Μελέτες σε γεωργούς, κατά την περίοδο των ψεκασμών, έχουν δείξει επιβάρυνση της νεφρικής λειτουργίας ( αύξηση των επιπέδων της ουρίας και της κρεατινίνης στο αίμα ), καθώς επίσης και διαταραχή της ηπατικής λειτουργίας (κυρίως αύξηση των τρανσαμινασών, της γ- GT και της αλκαλικής φωσφατάσης).

Ανάπτυξη κακοήθων νεοπλασιών: Τα φυτοφάρμακα, λόγω της βλαπτικής τους επίδρασης στο ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού, μπορούν να συντελέσουν στην ανάπτυξη ορισμένων μορφών καρκίνου. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα ευρείας χρήσης φυτοφάρμακα σχετίζονται με αυξημένα ποσοστά καρκίνου: του αίματος (λευχαιμίες ), του λεμφικού συστήματος (λεμφώματα), του εγκεφάλου (νευροβλάστωμα), των νεφρών, του ήπατος, του παγκρέατος, καθώς και σαρκωμάτων (μυοσάρκωμα, οστεοσάρκωμα).

Μέτρα προφύλαξης: α) Αποφυγή επαφής των φυτοφαρμάκων με τα τρόφιμα ή με άλλα αντικείμενα καθημερινής χρήσης (εφημερίδες, ρούχα, παιγνίδια κ.α.). β) Η αποθήκευσή τους πρέπει να γίνεται σε ιδιαίτερα απομονωμένο και καλώς αεριζόμενο χώρο, ο οποίος πρέπει να είναι κλειδωμένος. γ) Λήψη μέριμνας από τους γεωργούς, κατά τους ψεκασμούς, ώστε το φάρμακο να μην έλθει σε άμεση επαφή με το δέρμα, τα μάτια ή το αναπνευστικό σύστημα (χρήση: ειδικής αδιάβροχης στολής, γαντιών, μάσκας, μποτών). δ) Η προετοιμασία του διαλύματος πρέπει να γίνεται σε ανοικτό υπαίθριο χώρο. ε) Οι γεωργοί δεν πρέπει να καπνίζουν, να τρώνε ή να πίνουν, όσο διάστημα ασχολούνται με την προετοιμασία του διαλύματος ή τον ψεκασμό. στ) Ο ψεκασμός πρέπει να γίνεται τις κατάλληλες ώρες της ημέρας και κατά τη φορά του ανέμου, καθώς και με τις δόσεις που αναγράφονται στην ετικέτα. ζ) Συγκέντρωση των άδειων σακουλών, που περιείχαν το φάρμακο, και φροντίδα για την κατάλληλη αποκομιδή τους. η) Πλύση, με νερό και κατάλληλο απορρυπαντικό, των εργαλείων και των δοχείων που χρησιμοποιήθηκαν, καθώς επίσης και του ειδικού εξοπλισμού προστασίας. και θ) Πλύσιμο του σώματος των γεωργών και αλλαγή ρούχων.

Σε περίπτωση δηλητηρίασης (εκδήλωση συμπτωμάτων), κατά τη διάρκεια του ψεκασμού, απαιτείται άμεση παύση της εργασίας, απομάκρυνση από το χώρο και αναζήτηση ιατρικής βοήθειας στο πλησιέστερο Κέντρο Υγείας.

Οι καταναλωτές πρέπει να πλένουν τα φρούτα και τα λαχανικά με άφθονο νερό και αραιωμένο σαπούνι. Η αποφλοίωση δεν είναι απαραίτητη. Η αφαίρεση των εξωτερικών φύλλων των διαφόρων λαχανικών αποτελεί χρήσιμη ενέργεια.

Ο Αργύρης Β. Ντόβας είναι τ. Διευθυντής Β’ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας, & Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας.