Νίκος Χριστοφής
Δρ. τουρκικής ιστορίας
Πανεπιστήμιο Λέυντεν, Ολλανδία
Η Τουρκία για πρώτη φορά στην ιστορία της, στις 10 Αυγούστου, πρόκειται να διεξάγει προεδρικές εκλογές για τις οποίες θα αποφασίσει ο τουρκικός λαός. Μέχρι τώρα, ο Πρόερος εκλεγόταν από το κοινοβούλιο. Η αλλαγή στον εκλογική νομοθεσία θα αλλάξει την ίδια τη φύση του ρόλου του προέδρου, η οποία, παρά το γεγονός ότι διατηρούσε κάποιες συνταγματικές εξουσίες, είχε σχεδιαστεί να εξασφαλίζει την πολιτική ουδετερότητα των κομματικών στελεχών και να εξισορροπεί τις εκτελεστικές εξουσίες της κυβέρνησης. Το γεγονός ότι θα αποφασίζει ο λαός για την εκλογή του προέδρου στις επερχόμενες εκλογές εικάζεται ότι θα οικοδομήσει αυτή τη θεσμική ημιουδετερότητα, που θα έχει αντίκτυπο στην εσωτερική πολιτική της Τουρκίας αλλά και στο ρόλο της στην περιοχή.
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Έρντογαν, ο πρωθυπουργός της Τουρκίας από το 2003, είναι ο υποψήφιος για το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΚΔΑ). Οι άλλοι υποψήφιοι είναι ο Εκμελεντίν Ιχσάνογλου, ο πρώην διευθυντής του Οργανισμού Ισλαμικού Συνεδρίου, ο οποίος εκπροσωπεί το κοινό ψηφοδέλτιο των δύο μεγαλύτερων κομμάτων της αντιπολίτευσης, του Λαϊκού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος και του και ο Σελαχαττίν Ντεμιρτάς, ο υποψήφιος του φιλοκουρδικού Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος. Σύμφωνα με τουρκικές σφυγμομετρήσεις, όπως αυτή της εταιρείας Genar, ο Έρντογαν αναμένεται να κερδίσει από τον πρώτο γύρο λόγω της αυξανόμενης δημοτικότητας του παρά τα σκάνδαλα και την κοινωνικές αναταραχές που σημειώθηκαν στην χώρα τα περασμένα δύο χρόνια. Σύμφωνα με την ίδια εταιρεία, ο Έρντογαν θα λάβει 55.2% των ψήφων, ενώ ο Εκμελεντίν Ιχσάνογλου 35.8%. Σύμφωνα με μια άλλη δημοσκόπηση, της MAK Consultancy ο Έρντογαν θα λάβει 56.1% ενώ ο κύριος αντίπαλος του 34.2%. Ωστόσο, και οι δύο δημοσκοπήσεις δείχνουν τον Σελαχαττίν Ντεμιρτάς τρίτο με λιγότερο από 10%. Μάλιστα, μέχρι και την 1η Αυγούστου 2014, δέκα μέρες πριν από τις προεδρικές εκλογές στην Τουρκία, πραγματοποιήθηκαν δεκάδες δημοσκοπήσεις από συνολικά δεκατρείς διαφορετικές εταιρείες του τομέα. Όλες ανεξαιρέτως οι δημοσκοπήσεις καταγράφουν επικράτηση του Ρετζέπ Ταγίπ Έρντογαν, ενώ μόνο δύο από τις δεκατρείς εταιρείες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι θα υπάρξει και δεύτερος γύρος εκλογών, ο οποίος θα πραγματοποιηθεί στις 24 Αυγούστου 2014.
Η σκληρή πολιτική του πρωθυπουργού της Τουρκίας έχει υποστεί μία από τις πιο δύσκολες περιόδους της πολιτικής του σταδιοδρομίας, ιδιαίτερα τα τελευταία δύο έτη με τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις το περασμένο έτος και τις αυξανόμενες ανησυχίες για την κατάσταση της ασφάλειας στο γειτονικό Ιράκ και τη Συρία, όπως επίσης και τα σκάνδαλα διαφθοράς γύρω από τον οικογενειακό του κύκλο. Ωστόσο, οι περασμένες εκλογές του Μαρτίου κατέδειξαν πως η δημοτικότητα και υποστήριξη των ψηφοφόρων προς το ίδιο και το κόμμα του δεν μειώθηκαν καθόλου. Αυτό εξηγείται από το ισχυρό πλεονέκτημα που έχει ο Έρντογαν, και συγκεκριμένα την ιδεολογική του ηγεμονία, αποτέλεσμα της οποίας είναι η ταύτιση της πλειοψηφίας ττου συντηρητικού ρεύματος της τουρκικής κοινωνίας στο πρόσωπό του και υπό αυτή την έννοια καταφέρνει να εκφράζει σχεδόν απόλυτα τη σημερινή κοινωνιολογία της Τουρκίας. Το καθοριστικότερο σημείο ωστόσο, ίσως είναι η ταύτιση του με τη σταθερότητα στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου μιας μεγάλης μερίδας της κοινωνίας και ιδιαίτερα των μεσαίων στρωμάτων. Την ίδια στιγμή στηρίζεται από ένα τεράστιο κομματικό μηχανισμό.
Η εκλογή του Έρντογαν στο προεδρικό αξίωμα θα σηματοδοτήσει ωστόσο μια νέα εποχή για την τουρκική πολιτική. Η συνεχιζόμενη εδώ και μια δεκαετία διακυβέρνηση του «παντοδύναμου» κορυφαίου στελέχους της χώρας θα λάβει τέλος. Το ΚΔΑ θα χρειαστεί να βρει κάποιο άλλο στέλεχος για αρχηγό του κόμματος και η χώρα θα έχει νέο πρωθυπουργό για πρώτη φορά εδώ και δέκα χρόνια. Ο Έρντογαν δεν έκρυψε τις προθέσεις του να εισάγει στην Τουρκία ένα είδος εκτελεστικής προεδρίας μιμούμενο αυτό της αμερικής, σύμφωνα με το οποίο ο πρόεδρος θα μπορεί να είναι και αρχηγός κράτους και κυβέρνησης, σφτεριζόμενος έτσι τις εκτελεστικές εξουσίες του τωρινού πρωθυπουργού. Το γεγονός ότι ο Έρντογαν απέτυχε να φέρει σε πέρας συνταγματικές μεταρρυθμίσεις ως πρωθυπουργός, θα τον αναγκάσει ως πρόεδρο να δημιουργήσει ένα modus operandi με την κυβέρνηση και την νέα του ηγεσία, τουλάχιστον μέχρι να αποκτήσει αρκετή υποστήριξη και να είναι σε θέση να προβεί σε συνταγματικές αλλαγές. Έτσι, η πρώτη μεγάλη και σημαντική συστημική πρόκληση την επομένη των εκλογών θα είναι η σχέση ανάμεσα στον Έρντογαν ως πρόεδρο και την νέα κυβέρνση του ΚΔΑ. Πέραν αυτού όμως, αν Έρντογαν τηρήσει ο τους θεσμούς και κόψει κάε δεσμό με το ΚΔΑ, όπως άλλωστε οφείλει καθώς η εκλογή στο προεδρικό αξίωμα επιτάσσει ο πρόεδρος να είναι ανεξάρτητος και αποκομμένος από οποιοδήποτε πολιτικό συσχετισμό, θα αφήσει τη νέα κυβέρνηση της χώρας αντιμέτωπη με πολλές άλλες σοβαρές και σημαντικές προκλήσεις στους τομείς της εγχώριας διακυβέρνησης, οικονομίας και εξωτερικής πολιτικής.
Ωστόσο, είναι αμφίβολο ότι κάτι τέτοιο θα συμβεί, καθώς αν λάβουμε υπόψη τις δηλώσεις του σε διάσκεψη του κόμματος δεν υπάρχει τέτοια πρόθεση. Συγκεκριμένα, ο Έρντογαν δήλωσε: «Είμαι εδώ ως αρχηγός σας, δεν θα ψάξεται για καινούριο. Δεν θα εκλέξεται καινούριο αρχηγό».
