Η επέτειος του Κιλελέρ μας θυμίζει τους ηρωικούς αγώνες των κολλήγων της Θεσσαλίας για την ανατροπή του καθεστώτος της τσιφλικοκρατίας και τη λύτρωσή τους από τα απεχθή δεινοπαθήματα των τσιφλικάδων. Η ζωή των δύσμοιρων χωρικών του θεσσαλικού κάμπου επί Τούρκων σπαχήδων, μπέηδων και αγάδων ήταν άθλια, αλλά έγινε αθλιότερη ακόμα επί Ελλήνων τσιφλικάδων. Οι ελπίδες τους για μια καλύτερη ζωή, μετά την αναχώρηση των Τούρκων από την Ελλάδα, αποδείχτηκαν φρούδες. Οι ομοεθνείς και ομόθρησκοι νέοι δυνάστες τους αποδείχτηκαν δεσποτικότεροι των αλλοεθνών και αλλόθρησκων Τούρκων.
Με τη συναίνεση της ελληνικής πολιτείας, ο Άρειος Πάγος άλλαξε το καθεστώς των ενοχικών σχέσεων που ίσχυε μεταξύ καλλιεργητών και γαιοκτημόνων επί Τουρκοκρατίας και το αντικατέστησε με το εμπράγματο. Έτσι, οι Έλληνες γαιοκτήμονες από τσιφλικούχοι έγιναν ιδιοκτήτες των χωραφιών, ιδιότητα που δεν είχαν πρωτύτερα οι Τούρκοι. Με το νέο νομικό καθεστώς, οι νέοι τσιφλικάδες απέκτησαν το δικαίωμα της έξωσης των κολλήγων από τα τσιφλικοχώρια. Αντικατέστησαν τη δεκάτη, που βάρυνε επί Τουρκοκρατίας τους γαιοκτήμονες, με τον φόρο αροτριώντων που βαρύνει τώρα τους επίμορτους καλλιεργητές.
Οι Έλληνες τσιφλικάδες απαιτούν από τους κολλήγους να πληρώνουν ένα χρηματικό ποσό για να βόσκουν τα ζώα τους στα βοσκοτόπια, κάτι που δεν το έκαναν οι Τούρκοι. Οι συνθήκες δανεισμού έγιναν χειρότερες. Οι Οθωμανοί δάνειζαν χρήματα στους κολλήγους με επιτόκιο που έφτανε το πολύ μέχρι 12%, ενώ οι Έλληνες τούς δανείζουν με ελάχιστο επιτόκιο 24%. Τα νέα αφεντικά τους, όταν οι κολλήγοι εξοφλούσαν το χρέος τους με σιτάρι, υπολόγιζαν την αξία του προς 5 δραχμές το κιλό, ενώ οι ίδιοι, όταν το πουλούσαν σ’ αυτούς, το λογάριαζαν προς 11 δραχμές το κιλό. Δεν επέτρεπαν στους χωρικούς να μετακινηθούν από το χωριό στην πόλη χωρίς την άδειά τους. Ανάλγητοι και σκληροί, απαγόρευαν στις φτωχές γυναίκες των αγροτών να μαζεύουν στάχυα από τα θερισμένα χωράφια τους, στερώντας τους έτσι το ψωμί από τις οικογένειές τους.
Προεκλογικά, υπό την απειλή της έξωσης από την κατοικία τους, τους εξανάγκαζαν να ψηφίζουν το κόμμα και τον υποψήφιο της προτίμησής τους. Με το πρόσχημα να προσφέρουν οικιακές υπηρεσίες, καλούσαν κοπέλες αλλά και παντρεμένες γυναίκες των χωρικών στο αρχοντικό τους, για να ικανοποιούν τις σεξουαλικές διαστροφές τους. Όταν ο τσιφλικάς επισκεπτόταν το τσιφλίκι, ο επιστάτης συγκέντρωνε τις κοπέλες του χωριού στο κονάκι για να χορέψουν μπροστά του -με άλλα λόγια να κάνουν πασαρέλα- για να διαλέξει εκείνος την καλύτερη και να ικανοποιήσει τις ανομολόγητες ορέξεις του. Και το πλέον εξωφρενικό. Διατήρησαν το αισχρό φεουδαρχικό εθιμικό δικαίωμα της πρώτης νύχτας του γάμου, το επαίσχυντο jus premade noctis. Δηλαδή, το δικαίωμα του τσιφλικά να κοιμάται την πρώτη νύχτα του γάμου με τη νιόπαντρη γυναίκα του κολλήγου.
Την πλήρη εικόνα του δράματος που ζούσαν οι ξωμάχοι του θεσσαλικού κάμπου εκείνα τα μαύρα χρόνια συμπληρώνουν οι καταπιέσεις, οι απειλές, οι ταπεινώσεις, η ελλιπής διατροφή, η φτώχεια, οι αρρώστιες, οι αδικίες, οι κλεψιές, η μεγάλη θνησιμότητα -κυρίως η παιδική- η μεροληπτική αντιμετώπισή τους από τις κρατικές και τις δικαστικές αρχές, οι ανθυγιεινές κατοικίες και η παντελής έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.
Συμπερασματικά, ήταν τόσο μεγάλη η απογοήτευση των κολλήγων από τους Έλληνες τσιφλικάδες, ώστε έφταναν στο σημείο να αναπολούν τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, να τα νοσταλγούν και με ανείπωτη πίκρα να μονολογούν: «Πού ’σαι καημένο τούρκικο. Πόσο καλύτερα ήμασταν τότε»!