Οι ευρύτερες κοινωνικές επιπτώσεις της υγειονομικής κρίσης δεν έχουν ακόμη σχηματοποιηθεί, καθώς η κρίση συνεχίζει να προελαύνει και η αντιμετώπιση του ιού συνεχίζει -μετά από 3 πια έτη- να φαντάζει ακόμη ως πρόκληση. Όσο μάλιστα επικρέμεται ο κίνδυνος και ο ιός κάνει κύκλους εξάρσεων και υφέσεων, με την ανθρωπότητα να στερείται αποτελεσματικών όπλων για να τον αντιπαλέψει, τόσο οι επιπτώσεις του παραμένουν όχι μόνο απροσδιόριστες, αλλά και διαρκώς κλιμακούμενες.
Ένας από τους έντονους φόβους, που συνδέθηκε με την αλλαγή του κοινωνικού προτύπου της σύγχρονης ζωής λόγω του κορονοϊού, ήταν η αύξηση της εγκληματικότητας. Είναι γεγονός ότι οι κοινωνικοί παράγοντες επηρεάζουν έντονα την επιθετικότητα, τμήμα της οποίας (είθισται να) μετουσιώνεται σε βία. Και φυσικά η βία, αποτελεί κατεξοχήν συστατικό και έννοια είδους της εγκληματικής συμπεριφοράς.
Ποιοι είναι όμως εκείνοι οι κοινωνικοί αρμοί, οι οποίοι αποσταθεροποιήθηκαν ή διασαλεύτηκαν λόγω του κορονοϊού;
Ο κορονοϊός καταρχάς «ψηφιοποίησε» τις εργασιακές σχέσεις, απονεκρώνοντας έναν παραδοσιακό θύλακα κοινωνικών επαφών. Παράλληλα, εκμηδένισε τις ευρύτερες κοινωνικές σχέσεις, καθώς ο φόβος της μετάδοσης του ιού δημιούργησε μικρά οχυρά, σε επίπεδο νοικοκυριού, περίκλειστα από το φιλικό και το ευρύτερο συγγενικό περιβάλλον. Τα παραπάνω είχαν ως αυτονόητη συνέπεια την αδυναμία δημιουργίας και καλλιέργειας ενός υγιούς κοινωνικού κύκλου, τροφοδοτούμενου και με νέες γνωριμίες. Η μείωση των ενδιαφερόντων, η εσωστρέφεια, η ανασφάλεια για την εξέλιξη της κρίσης, η έλλειψη διάδρασης και εναλλαγής παραστάσεων, βαθμιαία, και μετά τον πρώτο αιφνιδιασμό, άρχισαν να δημιουργούν μια πιεστική συνθήκη που υποθάλπει την ανάπτυξη της επιθετικότητας.
Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ., όπως αποτυπώνονται στη στατιστική επετηρίδα για το έτος 2020, το έτος αυτό διαπράχθηκαν συνολικά 81 ανθρωποκτονίες από δόλο και 151 απόπειρες, δηλαδή συνολικά 232 απόπειρες και τετελεσμένες ανθρωποκτονίες από δόλο. Το έτος 2019 ωστόσο, έτος κατά το οποίο η πανδημία δεν είχε ακόμη πλήξει τη χώρα μας, σημειώθηκαν συνολικά 193 απόπειρες ανθρωποκτονιών και τετελεσμένες ανθρωποκτονίες από δόλο (και συγκεκριμένα 76 ανθρωποκτονίες από δόλο και 117 απόπειρες). Με άλλα λόγια, το έτος 2020 σημειώθηκαν 39 ανθρωποκτονίες και απόπειρες ανθρωποκτονιών, περισσότερες από όσες το έτος 2019, μία αύξηση που αντιστοιχεί σε ποσοστό 20% περίπου. Παρά ταύτα, η συσχέτιση της αύξησης αυτής των ανθρωποκτονιών με τον κορονοϊό αποδεικνύεται αναντίστοιχη, καθώς μόλις στο κοντινό 2018 οι απόπειρες ανθρωποκτονιών και τετελεσμένες ανθρωποκτονίες από δόλο ανέρχονταν σε 219 (προσεγγίζοντας περισσότερο σε απόλυτο αριθμό τις ανθρωποκτονίες του έτους 2020 αντί του 2019).
Στον αντίποδα, οι βιασμοί (τελεσθέντες και σε απόπειρα) παρουσίασαν αυξητική πορεία κατά τα έτη 2018-2020, καθώς καταγράφηκαν 226 βιασμοί το έτος 2018, 229 το έτος 2019 και 242 το έτος 2020. Η αύξηση των βιασμών το 2020 κατά 13 ως προς το 2019 (ή κατά 5,7%) και κατά 16 ως προς το 2018 (ή κατά 7,1%), παρά την απαγόρευση κυκλοφορίας που ίσχυε για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα του έτους 2020, αποδεικνύει ότι τα αίτια της εγκληματικότητας αντιστρατεύονται τα προφανή και λειτουργούν κυρίως υποδόρια.
Περαιτέρω, η αύξηση της εγκληματικότητας αποτελεί ενδημικό φαινόμενο των τελευταίων ετών, γεγονός που συσκοτίζει ακόμα περισσότερο την επίδραση του κορονοϊού στην εγκληματική πρόθεση. Επισκοπώντας τα στοιχεία των αδικημάτων συνολικά κατά τα έτη 2015 έως και 2019, όπως καταγράφονται στην έκθεση της ΕΛ.ΣΤΑΤ. «Η ΕΛΛΑΣ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ, Οκτώβριος – Δεκέμβριος 2021», παρατηρείται αύξηση των εγκλημάτων το έτος 2019 κατά 11,8% περίπου σε σχέση με το έτος 2015, με έτος κορύφωσης του απόλυτου αριθμού των εγκλημάτων το 2017 (197.074 εγκλήματα το 2015, 205.216 εγκλήματα το 2016, 221.225 εγκλήματα το 2017, 210.272 εγκλήματα το 2018 και 220.403 εγκλήματα το 2019). Παράλληλα, τα έτη 2015 έως 2019, η Ελλάδα διατήρησε την 7η θέση ανάμεσα σε 17 χώρες της Ευρωζώνης ως προς τις ανθρωποκτονίες εκ προθέσεως ανά 100.000 κατοίκους, εξαιρουμένου του έτους 2017 οπότε και σκαρφάλωσε στην 5η θέση, με τις λιγότερες ανθρωποκτονίες να καταγράφονται μεσοσταθμικά κατά την πενταετία 2015-2019 στην Ολλανδία και κατόπιν -με πολύ μικρή διαφορά- στην Ιταλία.
Είναι γεγονός ότι η εξεύρεση αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ των αλλαγών που επέφερε στις ζωές μας ο κορονοϊός και των μεταβολών στα συνθετικά στοιχεία της εγκληματικότητας είναι μια εργώδης διαδικασία που απαιτεί και προϋποθέτει την ενδελεχή εξέταση των δεδομένων στην πορεία του χρόνου. Καμία ένδειξη προς το παρόν δεν μπορεί να επιβεβαιώσει τους φόβους της κοινωνίας απέναντι στις τεκτονικές αλλαγές που επέφερε η πανδημία, ακριβώς γιατί η ένδειξη δεν συνιστά απόδειξη. Και για να γίνει η ένδειξη απόδειξη χρειάζεται χρόνος, μελέτη και κυρίως σφαιρική ματιά, σε σχέση και με τους λοιπούς παράγοντες που επηρεάζουν και διαμορφώνουν την εγκληματικότητα.
* Από την Αικατερίνη Κ. Γανίδη
* Η Αικατερίνη Κ. Γανίδη είναι δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω, διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ, σπ. ΠΜΣ «Ιατροδικαστική - Ψυχιατροδικαστική» Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ.
