Στο ίδιο μήκος κύματος και η εκτίμηση της Αμερικανικής Πρεσβείας στη Λευκωσία, σε τηλεγράφημα της οποίας στις 25 Αυγούστου προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αναφέρεται ότι «…ενώ οι Τούρκοι είχαν δύναμη να καταλάβουν ολόκληρο το νησί και να το μοιράσουν όπως ήθελαν, περιόρισαν προσεκτικά την επιχείρησή τους στην αρπαγή επαρκούς εδάφους για να διασφαλίσουν ότι θα ήταν σε κυρίαρχη θέση για να υπαγορεύσουν το μελλοντικό καθεστώς» και πως εκτιμούμε ότι «θέλουν ένα ομοσπονδιακό (συνομοσπονδιακό) κράτος και έχουν ελάχιστο ή και καθόλου συμφέρον να δημιουργήσουν ένα ανεξάρτητο τουρκοκυπριακό μίνι-κράτος ή να προχωρήσουν προς τη διπλή ένωση». Παράλληλα, και ενώ φούντωνε στη χώρα μας το κύμα αντιαμερικανισμού, οι ΗΠΑ εκτιμούσαν ότι αυτός «είναι συνώνυμο της αποχώρησης από το ΝΑΤΟ, ο στρατός είναι εθνικιστικός και ριζοσπαστικοποιημένος» και πως «η αριστερά γίνεται δυσανάλογα ισχυρή, ενώ το κέντρο όχι». Σε σχετικό υπόμνημα συνομιλίας μάλιστα, μεταξύ της ηγεσίας των ΥΠΕΞ ΗΠΑ και Βρετανίας, και των Αμερικανών πρεσβευτών σε Αθήνα και Λευκωσία, στην Ουάσιγκτον στις 27 Αυγούστου, ο Χ. Κίσινγκερ εξέφρασε την άποψη πως «ο Καραμανλής ίσως να είναι πιο λογικός αργότερα», ενώ για την ώρα «οι Τούρκοι έχουν κερδίσει και οι Έλληνες έχουν χάσει, αλλά στις διαπραγματεύσεις οι Έλληνες θα πρέπει να κερδίσουν κάτι και οι Τούρκοι θα πρέπει να χάσουν κάτι, γι’ αυτό, το μόνο που είχε νόημα ήταν η δι-περιφερειακή ομοσπονδία και το μόνο ερώτημα ήταν το μέγεθος των περιφερειών». Τα παραπάνω στοιχεία- ντοκουμέντα, περιέχονται στο βιβλίο του στρατηγικό αναλυτή Νίκου Λυγερού, βασικά αποσπάσματα του οποίου παρουσιάζει η «ΕτΔ», σε μετάφραση του γραφείου της Λαρισαίας καθηγήτριας κ. Φανής Καράτζου.

Πιο αναλυτικά:

ΟΧΙ ΣΕ ΕΣΣΔ, ΝΑΙ ΣΕ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΓΙΑ ΔΙΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Μήνυμα του υπουργού Εξωτερικών Kissinger στον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών Callaghan Washington, 24 Αυγούστου 1974.
{...}
Η τελευταία σοβιετική κίνηση είναι αναμφισβήτητα μη χρήσιμη. Εάν γίνει αποδεκτή αυτή η πρόταση, η Σοβιετική Ένωση θα έχει καταφέρει να αποκτήσει φωνή σε μία περιοχή στην οποία μέχρι τώρα είχε μικρή επιρροή. {...}
Ενημερώνοντάς μας για την πρότασή τους, οι Σοβιετικοί πρότειναν για άλλη μια φορά να ενωθούμε μαζί τους με κάποια μορφή κοινής εγγύησης. {...}
{...} Νομίζω ότι όλοι πρέπει να τονίσουμε στους Έλληνες φίλους μας τους κινδύνους μιας τέτοιας αποδοχής μακροπρόθεσμα, όχι μόνο για τους ίδιους, αλλά για όλους μας.
Η πρότασή σας για ένα δι-περιφερειακό ομοσπονδιακό σύστημα είναι καλή και υποστηρίζουμε πλήρως την πρότασή σας να συγκληθούν εκ νέου οι συνομιλίες της Γενεύης προκειμένου να διερευνηθεί αυτή η πρόταση. {...} Μια μακρά περίοδος αδιεξόδου θα ήταν μόνο πλεονέκτημα για τους Σοβιετικούς. {...} Ένα παρατεταμένο αδιέξοδο θα μείωνε την ικανότητά μας να ασκούμε θετική επιρροή στους Τούρκους.
{...}
{...}Σίγουρα ο Κληρίδης θα πρέπει να ενθαρρύνεται να μιλήσει απευθείας με τον Denktash. {...} Αυτά θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν μια ματιά στην πρότασή σας για δι-περιφερειακή ομοσπονδία.
{...}

ΑΝ ΗΘΕΛΑΝ ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΑΝ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
Τηλεγράφημα από την Πρεσβεία στην Κύπρο προς το Υπουργείο Εξωτερικών Λευκωσία, 25 Αυγούστου 1974, 1300Ζ.
Θέμα: Τουρκικές προθέσεις για την Κύπρο.
1. Οι τουρκικές ενέργειες επί του εδάφους και οι δηλώσεις αξιωματούχων τόσο εδώ όσο και στην Άγκυρα, ενίσχυσαν την αρχική μας εντύπωση ότι ο Τουρκικός Στρατός επενέβη για να προστατεύσει την ασφάλεια της ηπειρωτικής χώρας και να μη βοηθήσει την τοπική κοινότητα, εκτός εάν αυτό σχετίζεται με πρωταρχικό σκοπό. Η καλύτερη ένδειξη για αυτό είναι η πλήρης διαγραφή θυλάκων που βρίσκονται στο νότιο μισό του νησιού. {...} Οι Τούρκοι δεν κατέβαλαν καμία προσπάθεια να ενισχύσουν ή να ανεφοδιάσουν αυτές τις περιοχές. {...} Οι οδηγίες του ήταν να προτάξουν συμβολική αντίσταση πριν παραδοθούν. {...}
2. Έτσι, ενώ οι Τούρκοι είχαν δύναμη να καταλάβουν ολόκληρο το νησί και να το μοιράσουν όπως ήθελαν, περιόρισαν προσεκτικά την επιχείρησή τους στην αρπαγή επαρκούς εδάφους για να διασφαλίσουν ότι θα ήταν σε κυρίαρχη θέση για να υπαγορεύσουν το μελλοντικό καθεστώς μιας ανεξάρτητης Κύπρου. Όπως διαβάζουμε τις προθέσεις τους, η Τουρκία θέλει ένα ομοσπονδιακό (συνομοσπονδιακό) κράτος και έχει ελάχιστο ή και καθόλου συμφέρον να δημιουργήσει ένα ανεξάρτητο τουρκοκυπριακό μίνι-κράτος ή να προχωρήσει προς τη διπλή ένωση.
3. {...}
4. {...} αναμένουμε από την Τουρκία να πιέσει για συνομοσπονδιακό σύστημα δύο καντονιών, {...} (Η συμφωνία για αυτό μπορεί να είναι το κλειδί για να επιστρέψει ο ελληνοκυπριακός άμαχος πληθυσμός της Αμμοχώστου στα σπίτια του.) Αυτή πιθανότατα είναι και η τουρκική θέση στο αεροδρόμιο. {...}
5. Ο κίνδυνος είναι ότι οι στόχοι συχνά κλιμακώνονται μετά την αρχική επιτυχία των στρατιωτικών ενεργειών. {...}
6. {...}
7. {...} Αν και δεν έχουμε αυταπάτες ότι πολλοί Έλληνες θα μετακομίσουν στην τουρκική περιοχή, μεγάλο πρόβλημα θα αντιμετώπιζε εάν μπορούσαν να μετακινηθούν σε παραμεθόριες περιοχές ({...}). Εάν οι Τουρκοκύπριοι στο νότο μπορούσαν να επιλέξουν μεταξύ επιστροφής σε χωριά ή απομάκρυνσης στον τουρκοκυπριακό θύλακα, ο κίνδυνος έκρηξης περαιτέρω τουρκικών στρατιωτικών κινήσεων θα μειωνόταν σημαντικά.
Brown

ΠΑΖΑΡΙ ΓΙΑ ΤΟ ΕΔΑΦΙΚΟ ΚΑΙ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ
Υπόμνημα Συνομιλίας
Washington, 27 Αυγούστου 1974, 11:30 π.μ.
ΘΕΜΑ Κύπρος
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ
* Sir John Killick, Αναπληρωτής Υφυπουργός, Βρετανικό Υπουργείο Εξωτερικών
* Mr. Richard Sykes, Επιτετραμμένος της Βρετανίας
* Mr. Michael Alexander, Ιδιωτικός Γραμματέας του Βρετανού Υπουργού Εξωτερικών
* Mr. James Cornish, Βρετανική Πρεσβεία
* Ο Υπουργός
* Ο Αναπληρωτής Υπουργός
* Ο Πρέσβης Buffum, Βοηθός Υπουργού, IO
* Mr. Wells Stabler, Αναπληρωτής Υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων
* Mr. Lawrence Eagleburger, Εκτελεστικός Βοηθός του Yπουργού
* Πρέσβης William Crawford, Λευκωσία
* Πρέσβης Jack Kubisch, Αθήνα
{...}
The Secretary: Φαίνεται ότι είμαι ο κακός των διαπραγματεύσεών σας και αναρωτιέμαι πώς έφτασα εκεί.
Killick: {...} Θα ήθελε να συζητήσει μαζί σας σε μεγαλύτερο βάθος {...}
The Secretary: Ναι, προχωρήστε, και όταν τελειώσετε, θα σας πω τις σκέψεις μου. {...}
Eagleburger: {...}
Killick: {...} Στα χαρτιά προσδιορίσαμε τη λύση ως τη δι-περιφερειακή ομοσπονδία.
The Secretary: Το ερώτημα φαίνεται να είναι αν η περιοχή μπορεί να εξαχθεί από τους Έλληνες, από εσάς ή από τους Τούρκους.
Killick: {...} Θα μπορούσα να προσθέσω ότι όλα τα μέρη έχουν απογοητευτεί από την αποτυχία μας να χρησιμοποιήσουμε στρατιωτική δύναμη προς το συμφέρον τους.
{...}
Killick: Δεν είχαμε συνειδητοποιήσει ότι υπήρχε κάποια πράξη από μέρους μας που έφερε αυτό το αποτέλεσμα.
The Secretary: {...} Οι Έλληνες έχουν διαρρεύσει αυτό που τους είπαμε για τη σοβιετική πρόταση.
Killick: Η ελληνική επιμονή ότι η επιστροφή στη γραμμή της 9ης Αυγούστου αποτελεί προϋπόθεση για την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων είναι αδύνατη. {...} Η Κυβέρνηση στην Αθήνα είναι αδύναμη και διχασμένη. {...} Ο Κληρίδης θα τα έβρισκε αποδεκτά.
The Secretary: {...}
Stabler: Ναι, το κάναμε—από τους Βρετανούς.
The Secretary: Λοιπόν, δεν το είδα, αλλά είδα τη σύνοψη. {...}
Killick: {...} (1) Μια λογική προσαρμογή στο έδαφος που τώρα κατέχουν οι Τούρκοι. (2) όχι απλώς μείωση των τουρκικών δυνάμεων, αλλά δέσμευση για πλήρη αποχώρηση και (3) επιστροφή των προσφύγων στα σπίτια τους, καθώς θα ήταν δύσκολο να αποδεχτεί κανείς μια βίαιη μεταφορά πληθυσμού. {...}
The Secretary: Νομίζω ότι είναι ανόητο που ο Ulman το είπε δημόσια αυτήν τη στιγμή.
Cornish: {...}
The Secretary: Καλά, είναι καλύτερα να ξεκινήσουν από το 35% και μετά να κατέβουν.
{...}
The Secretary: Η στάση των Ελλήνων απέναντι στο ΝΑΤΟ και στις βάσεις μας είναι κατά πολύ μη ρεαλιστική και δεν έχει νόημα.
Killick: {...}
The Secretary: {...}. Κάνουν αρκετά για να τονώσουν την αριστερά στην Ελλάδα. {...} Ζήτησα τώρα από τον Dobrynin να μου υποβάλει σοβιετικές ιδέες για το ποια θα έπρεπε να είναι μια λύση. Τι μπορούν, στην πραγματικότητα, να κάνουν οι Σοβιετικοί; Αν οι Σοβιετικοί υποστηρίξουν μια διζωνική λύση {...}
{...}
Killick: {...}. Υπάρχει ένα πρόβλημα, για παράδειγμα, των τουρκοκυπριακών κοινοτήτων που περιβάλλονται από Ελληνοκύπριους. {...} Η επιρροή σας ήταν καθοριστική. Δυστυχώς, τα τουρκικά μυαλά δείχνουν να κινούνται ακόμη προς αυτή την κατεύθυνση. {...}
The Secretary: Δεν νομίζω ότι οι Έλληνες θα αναλάμβαναν πραγματικά ανταρτοπόλεμο κατά των Τούρκων. {...}
Killick: {...} Από ελληνικής πλευράς, υπάρχουν στοιχεία στρατιωτικής ετοιμότητας στην Κρήτη και πριν από μερικές ημέρες, ο Καραμανλής είπε στον Πρέσβη μας ότι πέρα από μια περίοδο περίπου δεκαπέντε ημερών, θα δυσκολευόταν πολύ να ελέγξει την κατάσταση.
The Secretary: Θα δεχτούν οι Τούρκοι τη διχοτόμηση;
{...}
Killick: {...} Θα έβλεπε τι μπορούσε να αποσπάσει από τους Τούρκους. Θα ήθελα να επισημάνω ότι ο Callaghan δεν είναι διατεθειμένος να βάλει το ΗΒ σε μια εκτεθειμένη θέση υπό αυτή την έννοια χωρίς οι ΗΠΑ να κάνουν μια σημαντική προσπάθεια να πείσουν τους Τούρκους να κάνουν παραχωρήσεις. {...} Σημειώσαμε την ανησυχία σας στην επιστολή σας προς τον Callaghan ότι οι προσπάθειες των Ευρωπαίων να στηρίξουν τον Καραμανλή μπορεί να ερμηνευθούν από τον Καραμανλή ως απόδειξη της ευρωπαϊκής υποστήριξης προς την Ελλάδα ως αντίβαρο στην αμερικανική υποστήριξη προς την Τουρκία. Το ΗΒ δεν θα προσφερόταν ποτέ σε τέτοια πόλωση.
The Secretary: Υπάρχει κίνδυνος εκμετάλλευσης του αντιαμερικανισμού. {...} Θα μπορούσε κανείς να γράψει ένα σενάριο, το οποίο θα εκμεταλλευόταν η αριστερά στην Ελλάδα. Ο αντιαμερικανισμός είναι συνώνυμο της αποχώρησης από το ΝΑΤΟ.
{...}
The Secretary: {...} Ο στρατός είναι εθνικιστικός και ριζοσπαστικοποιημένος. Η αριστερά γίνεται δυσανάλογα ισχυρή, ενώ το κέντρο όχι.
{...}
Killick: Αρχικά ήμασταν πιο χαλαροί όσον αφορά τη σοβιετική πρόταση, καθώς οι Έλληνες ήταν πραγματικά μάλλον αρνητικοί.
{...}
The Secretary: Το αποτέλεσμα θα είναι ακόμα ότι η θέση των Ελλήνων στην Κύπρο θα είναι πολύ χειρότερη από αυτή που ήταν στις 15 Ιουλίου. {...} Γιατί δεν υποβλήθηκαν προτάσεις από κανέναν. Ο μόνος τρόπος να σταματήσει η τουρκική επίθεση θα ήταν να πλημμυρίσει το τραπέζι με προτάσεις. {...} Όσο οι Έλληνες εξοργίζονταν με τους Τούρκους, τόσο πιο πολύ σκληραίναν οι πλάτες τους και τόσο περισσότερες δικαιολογίες υπήρχαν για να επιτεθούν οι Τούρκοι. {...} Οι Τούρκοι έχουν κερδίσει και οι Έλληνες έχουν χάσει, αλλά στις διαπραγματεύσεις οι Έλληνες θα πρέπει να κερδίσουν κάτι και οι Τούρκοι θα πρέπει να χάσουν κάτι.
{...}
The Secretary: {...} Το μόνο που είχε νόημα ήταν η δι-περιφερειακή ομοσπονδία και το μόνο ερώτημα ήταν το μέγεθος των περιφερειών. {...}
{...}
The Secretary: Εάν οι Τούρκοι έκαναν μια σημαντική πρόταση, τότε θα ήταν καλύτερα να μην καταλήξουμε πριν από τις εκλογές, αφού είναι σίγουρο ότι κάποιο από τα κόμματα θα διαμαρτυρηθεί. {...}
{...}
The Secretary: Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρέπει να ασκηθεί μεγάλη πίεση στην Άγκυρα και οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να το κάνουν. {...} Μέχρι να σταματήσουν οι Έλληνες να μας κεντρίζουν, δεν θα κάνουμε τίποτα για να τους βοηθήσουμε. Αλλά δεν είμαστε ανθέλληνες. {...}
{...}
Killick: Εάν οι Τούρκοι κάνουν άλλη μια βιαστική κίνηση, θα προσπαθήσουν οι ΗΠΑ να τους συγκρατήσουν;
The Secretary: Θα προτιμούσα να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις και θα έπρεπε να είναι μια προσπάθεια ΗΠΑ-ΗΒ. {...}
{...}
The Secretary: {...} Σίγουρα δεν θέλει να κάνει τίποτα για τον Παπανδρέου. Ο Καραμανλής ίσως να είναι πιο λογικός αργότερα.
{...} Δεν είχαμε μια ορθολογική επικοινωνία από τον Καραμανλή και οι Έλληνες δεν μας έδωσαν τίποτα το οποίο μπορούμε να διαχειριστούμε. Δεν είχα ιδέα πριν από τη Γενεύη ΙΙ ακριβώς αυτό που ήθελε ο Καραμανλής. {...}
{...}
The Secretary: {...} Θα μιλήσω με τον Πρόεδρο.

(Σε πιστή μετάφραση από τα επιλεγμένα σημεία του κειμένου που είναι αναδημοσιευμένο στον σύνδεσμο:
https://lygeros.org/63609-en/,
https://lygeros.org/63610-en/, και
https://lygeros.org/63626-en/, συντεταγμένου στην αγγλική γλώσσα).

Επιμέλεια: Μπάμπης Λαμπαδιάρης