Η φωτογραφία αυτή δημοσιεύθηκε στη σελ. 66 του λευκώματος «ΛΑΡΙΣΑ. Εικόνες του χθες», το οποίο είναι γεμάτο με παλιές φωτογραφίες του Τάκη Τλούπα και περιέχει κείμενα του δημοσιογράφου Νίκου Νάκου. Το βιβλίο αυτόκυκλοφόρησε το 2003 σε τρίτη έκδοση από τη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα.
Ο φωτογράφος έστησε τον τρίποδα της μηχανής του στο παρκάκι, ακριβώς δίπλα από εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η Πλατεία Μητέρας στον λόφο της Ακροπόλεως. Απεικονίζει μεγάλο μέρος της δυτικής πλευράς του λόφου όπως ήταν στα τέλη του 19ου αιώνα. Μπροστά υπάρχει ένας ελαφρά επικλινής, ανώμαλος και αδιαμόρφωτος χώρος, ο οποίος αντιστοιχεί στην παλιά Πλατεία Καλλιθέας ή Ακροπόλεως.
Ξεκινώντας από αριστερά διακρίνουμε στη σειρά τα εξής κτίρια:
--Στο βάθος απεικονίζεται τμήμα από τον τρούλο και ο μιναρές του τεμένους του Χασάν μπέη, εγγονού του κατακτητή της Λάρισας Τουραχάν μπέη. Ήταν το μεγαλύτερο, το μητροπολιτικό θα λέγαμε, τζαμί της οθωμανικής Λάρισας και ένα από τα σπουδαιότερα στον ελλαδικό χώρο. Είχε κτισθεί στις αρχές του 16ου αιώνα και αφού εξυπηρέτησε τις λατρευτικές ανάγκες των μουσουλμάνων της Λάρισας για τέσσερες αιώνες, κατεδαφίσθηκε το 1908 έπειτα από τις σημαντικές φθορές που είχε συσσωρεύσει επάνω του ο χρόνος.
--Αμέσως δίπλα βρίσκεται η οικία του μητροπολίτου Λαρίσης Νεοφύτου Πετρίδη (1875-1896), νεοκλασικού ρυθμού με το χαρακτηριστικό υπερώο στη στέγη. Κτίσθηκε με δαπάνες του αμέσως μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας(1) και στέγασε επί σειρά ετών, στον όροφο την ιδιωτική κατοικία του ιεράρχη και στο ισόγειο το επισκοπικό γραφείο της μητροπόλεως.
--Η επόμενη πέτρινη κατοικία με τη χαρακτηριστική περίφραξη της μεγάλης αυλής που διαθέτει, πρέπει να ανήκει στον Λαρισαίο Αθανάσιο Μακρή(2). Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τον χρόνο ανέγερσής του, αλλά από την αρχιτεκτονική εμφάνιση προσδιορίζεται ότι έγινε κατά την τελευταία δεκαετία των χρόνων της τουρκοκρατίας (1870-1881).
--Κρυμμένο πίσω από τις δύο προηγούμενες κατοικίες και από μια συστάδα δένδρων, μόλις διακρίνεται ο τελευταίος όροφος του τριώροφου νεοκλασικού αρχοντικού του Ιωάννη Βελλίδη(3), το οποίο είχε κτισθεί λίγα χρόνια πριν το 1890. Το ύψος του το καθιστούσε ορατό από μακριά και είναι αποτυπωμένο σε όλα σχεδόν τα χαρακτικά και τις φωτογραφίες της εποχής.
Και οι τρεις κατοικίες που περιγράψαμε υπέστησαν από τον σεισμό της 1ης Μαρτίου 1941 και τους ιταλικούς και γερμανικούς βομβαρδισμούς σοβαρές καταστροφές, οι οποίες τις κατέστησαν εν πολλοίς ακατοίκητες. Μεταπολεμικά όλα τα σεισμόπληκτα κτίσματα της περιοχής αυτής απαλλοτριώθηκαν και κατεδαφίσθηκαν, για να ανεγερθεί στη θέση τους ο σημερινός επιβλητικός μητροπολιτικός ναός του Αγίου Αχιλλίου.
--Στη συνέχεια προς τα δεξιά και ελαφρώς πιο πίσω, διακρίνουμε τον αύλειο χώρο και την νοτιοανατολική πλευρά της τρίκλιτης βασιλικής του Αγίου Αχιλλίου, η οποία είναι γνωστή ως Βασιλική του Καλλιάρχη, από τον μητροπολίτη Διονύσιο Ε’ τον Καλλιάρχη (1791-1896) που φρόντισε το 1794 για την ανέγερσή του. Είναι χαρακτηριστική η αετωματική κατάληξη της στέγης του κεντρικού κλίτους, καθώς και τα τρία ιδιόμορφης κατασκευής παράθυρα στην ανατολική πλευρά του ναού. Μετά το περιτοίχισμα της αυλής του σπιτιού του Μακρή, στην ίδια γραμμή μ’ αυτό, υψώνεται το τριώροφο χαμηλό κωδωνοστάσιο του ναού. Το ισόγειο είναι ενσωματωμένο με τα υπόλοιπα κτίρια ανατολικά του ναού, ο μεσαίος όροφος είναι κτισμένος, ενώ ο άνω όροφος είναι ανοικτός, περιέχει την καμπάνα και καλύπτεται από ένα χαμηλό τετράκλινο επιστέγασμα(4). Συνεχόμενα με το κωδωνοστάσιο διακρίνονται δύο απλά ισόγεια κτίσματα. Αυτά πρέπει να είναι εξαρτήματα του ναού, αφού ο προσανατολισμός τους είναι δυτικός, δηλαδή βλέπουν προς την αυλή και πιστεύεται ότι, μεταξύ των άλλων, αποτελούν και μέρος του περιτοιχίσματος το οποίο περιέκλειε κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας τον χώρο του ναού και του επισκοπικού κτιρίου που βρισκόταν σε επαφή με μέρος του βορείου τοίχου της βασιλικής.
Η χρονολογία της φωτογραφίας αυτής είναι δύσκολο να ταυτοποιηθεί. Πρέπει όμως να είναι προ του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897και πιθανόν ανάγεται στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1890.Αυτό συμπεραίνεται από την σχετικά καλή κατάσταση στην οποία βρίσκεται εξωτερικά ο ναός του Αγίου Αχιλλίου και ο υπόλοιπος απεικονιζόμενος χώρος.
---------------------------
(1).Ο Γιώργος Γουργιώτης, Σχεδίασμα μεταβυζαντινής – νεοελληνικής ιστορίας του ναού του Αγίου Αχιλλίου Λαρίσης. Ιστορική διαδρομή, Λάρισα (1986), αναφέρει δύο διαφορετικές χρονολογίες ανέγερσης της κατοικίας του μητροπολίτου Νεοφύτου. Στην επεξήγηση της φωτογραφίας στη σελ. 10 αναφέρει το 1887, ενώ στο κείμενο στη σελ. 12 αναφέρει το 1882 και μάλιστα υποσημειώνει ότι η πληροφορία αυτή προήλθε από τον εκ μητρός απόγονο του μητροπολίτη, οφθαλμίατρο της Λάρισας Αριστείδη Σταυρόπουλο.
(2). Ο Αθανάσιος Μακρής (1799-1882), εξέχων μέλος της λαρισαϊκής κοινωνίας, ήταν επιχειρηματίας και γαιοκτήμονας, με καταγωγή από την Καστανιά των Αγράφων, πατέρας του ιατρού Ευριπίδη Μακρή. Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος, Το Α’ Δημοτικό Νεκροταφείο της Λάρισας (1899-1933), Θεσσαλονίκη (2013) σελ.83.
(3). Ο Ιωάννης Βελλίδης (+ 1890) ήτανπλούσιος γαιοκτήμονας, ιδιοκτήτης του χωριού Τατάρ, της σημερινής Φαλάνης. Μάλιστα για κάποιο χρονικό διάστημα είχε διατελέσει και νομαρχιακός σύμβουλος. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το αρχοντικό Βελλίδη, εφ. Larissanet, φύλλο της 27ης Ιουνίου 2014.
(4). Παλιούγκας Θεόδωρος, Η Λάρισα κατά την τουρκοκρατία (1423-1881), τόμ, Α’, Λάρισα (1996) σελ. 197-198.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
