Όμως, σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών «ΕΝΑ», τα αποτελέσματα της δημογραφικής κρίσης στην Ελλάδα δεν κατανέμονται ομοιόμορφα. Σε ορισμένους Δήμους Περιφερειακών Ενοτήτων (Π.Ε.) που έχουν μεγάλες πόλεις και τουριστικές περιοχές διατηρούν ή/και αυξάνουν τον πληθυσμό τους, σε άλλους Δήμους και Π.Ε. η μείωση του πληθυσμού είναι κοντά στο μέσο όρο 3.5% και στην τρίτη περίπτωση, που περιλαμβάνει το 1/3 των Δήμων της χώρας που αποτελούνται από μικρές πόλεις και χωριά, κυρίως αγροτικά και ορεινά/ημιορεινά, ο πληθυσμός έχει μειωθεί μέχρι και 30% (μέση τιμή 10%). Στο σημερινό άρθρο θα περιγράψουμε πώς εκδηλώνεται το πρόβλημα αυτό στον κρίσιμο για τη χώρα μας τομέα της γεωργίας και τι συνέπειες επιφέρει σε αυτόν.
Με βάση τα ευρήματα έρευνας του Ινστιτούτου της ΓΣΕΕ, η κατάσταση στον γεωργικό πληθυσμό συνοψίζεται στα παρακάτω: (Διευκρινίζεται ότι σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ ως γεωργικός πληθυσμός ορίζεται ο πληθυσμός, του οποίου η επιβίωση εξαρτάται από τη γεωργία, την αλιεία και τη δασοκομία, δηλαδή τον πρωτογενή τομέα της γεωργίας. Ένα νοικοκυριό θεωρείται ως γεωργικό, όταν τουλάχιστον ένα μέλος του ή ο αρχηγός του δραστηριοποιείται οικονομικά στη γεωργία). Το 2009, δηλαδή έναν χρόνο πριν την έναρξη της οικονομικής κρίσης, ο γεωργικός πληθυσμός περιλάμβανε περισσότερα από 2.26 εκατ. άτομα, δηλαδή αποτελούσε περίπου το 20% του συνολικού πληθυσμού. Στα επόμενα δύο χρόνια που άρχισε η οικονομική κρίση μειώθηκε έντονα σε 1.96 εκατ. (13%). Σε ό,τι αφορά την ηλικιακή σύνθεσή του, ο γεωργικός πληθυσμός σε ποσοστό περίπου 34% είναι άνω των 65 ετών. Σημειώνεται, επίσης, ότι στη χώρα μας οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις είναι οικογενειακής μορφής (σε ποσοστό 99.9%) και ότι το συντριπτικό ποσοστό αυτών κατέχουν έκταση μικρότερη των 50 στρεμμάτων, εξασφαλίζοντας πολύ μικρό εισόδημα που αναγκάζει μέλη της οικογένειας ανεξάρτητα από τη σχέση τους με τη γεωργία να δουλεύουν εποχιακά ή/και μόνιμα στην εκμετάλλευση, ώστε να μειώνεται η δαπάνη εργασίας που αποτελεί βασικό παράγοντα στην εξασφάλιση κάποιου κέρδους. Συγκρίνοντας τον γεωργικό με τον μη γεωργικό πληθυσμό, φαίνεται ότι στον γεωργικό πληθυσμό το ποσοστό των συνταξιούχων είναι υπερδιπλάσιο και το ποσοστό των αυτοαπασχολούμενων τριπλάσιο.
Προκειμένου να μπορεί να γίνει σύγκριση μεταξύ των κατηγοριών πληθυσμού ως προς την οικονομική τους κατάσταση, πρέπει να οριστεί η έννοια της φτώχειας. Σύμφωνα με τη ΓΣΕΕ, ως φτώχεια ορίζεται η κατάσταση ενός ατόμου, στην οποία το διαθέσιμο εισόδημά του είναι μικρότερο από τη «γραμμή φτώχειας» που θεωρείται το 60% του μέσου εισοδήματος των μελών των νοικοκυριών μιας χώρας. Σύμφωνα με τη μελέτη της ΓΣΕΕ, τα μεγαλύτερα ποσοστά φτώχειας παρουσιάζονται στα επαγγέλματα που σχετίζονται με τον γεωργικό πληθυσμό. Το ποσοστό φτώχειας στους ειδικευμένους και ανειδίκευτους γεωργούς, κτηνοτρόφους και αλιείς, ήταν την περίοδο 2009-2011 35% και 46% αντίστοιχα έναντι όλων των άλλων επαγγελμάτων, στα οποία το ποσοστό φτώχειας κυμαινόταν από 4% (στους επαγγελματίες) έως 23% (στους ειδικευμένους τεχνίτες). Θεωρώντας τη φτώχεια σε σχέση με τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, φαίνεται και πάλι ότι στον πρωτογενή τομέα το ποσοστό φτώχειας είναι το μεγαλύτερο (36%) από όλους τους άλλους τομείς (από 2% στις χρηματοοικονομικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες) έως 27% (στις κατασκευές). Από τα σχετικά στοιχεία της μελέτης της ΓΣΕΕ προκύπτει ότι οι γεωργοί αποτελούν το 1/3 περίπου όλων των φτωχών της χώρας. Σημαντικό είναι, επίσης, το γεγονός ότι τα ποσοστά φτώχειας είναι μεγαλύτερα στις μικρότερες ηλικίες (16-24 ετών), γεγονός που αποτελεί μία βασική αιτία μετατόπισης της απόφασης για δημιουργία οικογένειας και τεκνοποίηση.
Τα παραπάνω ερμηνεύουν το γεγονός ότι στον γεωργικό πληθυσμό το δημογραφικό πρόβλημα έχει μεγαλύτερη ένταση. Από τα τρία πρώτα χρόνια της κρίσης φάνηκε ότι ο γεωργικός πληθυσμός συρρικνώνεται μετατοπιζόμενος προς άλλα επαγγέλματα. Ένα σημαντικό τμήμα του γεωργικού πληθυσμού περί το 40% αποκτά συμπληρωματικά εισοδήματα από άλλους τομείς, απαγκιστρονώμενο σταδιακά από τον γεωργικό πληθυσμό. Έτσι ερμηνεύεται και η έλλειψη εργατικών χεριών σε περιόδους αιχμής, όπως στην τρέχουσα περίοδο. Προσφέρουν, όμως, λύση αποσπασματικές τακτικές, όπως η εισαγωγή εργατών από ξένες χώρες, όπως το Βιετνάμ (!); Κατά τη γνώμη μας όχι. Μία σοβαρή πολιτική που θα συμπεριλάμβανε τη μετανάστευση ως μέρος της λύσης του δημογραφικού μας προβλήματος, όπως αναφέρει η πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση του Ινστιτούτου «ΕΝΑ», θα βοηθούσε σε μεγάλο βαθμό.Αναφορές:
1. Λαμπριανίδης Λ. και Δ. Γεωργόπουλος. 2022.
https://mail.google.com/mail/u/0/?tab=wm0&ogbl#inbox/FMfcgzGrbHprkvjbRcgZWQGlKvhkVVKk,
2. Ιωαννίδης Α. και Ε. Οξούζη. 2015. Δημογραφικά χαρακτηριστικά, απασχόληση, φτώχεια και συνθήκες διαβίωσης του γεωργικού πληθυσμού της Ελλάδας. ΙΝΕ ΓΣΕΕ.

*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, ερευνητής, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: christotsadilas@gmail.com).