Του Δρ. Ζήση Δ. Λυγούρα πρ. δ/ντή Α/βάθμιας Εκπαίδευσης ν. Λάρισας, πρ. νομαρχιακού συμβούλου
Η πρόωρη γέννηση του ανθρώπου, η αδυναμία του να επιβιώσει μόνος του, χωρίς τη φροντίδα των μελών της οικογένειάς του, έχει ως αποτέλεσμα τη μακρά εξάρτησή του από αυτά.
Ο αναπτυσσόμενος άνθρωπος αντιλαμβάνεται πως η ικανοποίηση των βιολογικών και των ψυχοπνευματικών του αναγκών γίνεται τότε δυνατή όταν τις προβάλλει και τις καθιστά γνωστές με τον τρόπο, που το περιβάλλον εγκρίνει και αποδέχεται. Με τη διαδικασία του ζητώ - παίρνω - ανταποδίδω το παιδί αναγνωρίζει και μαθαίνει τον εαυτό του με το αντικατόπτρισμα της εικόνας του στα πρόσωπα και τη συμπεριφορά των άλλων. Η εικόνα αυτή του είναι αρεστή, την αυτοθαυμάζει, όταν τα αποτελέσματα του παίρνω - δίνω - τον ευχαριστούν, ενώ νιώθει δυσφορία δυσαρεστείται και απογοητεύεται, για την αρνητική εικόνα, που διακρίνει στα βλέμματα των άλλων.
Η θετική ή η αρνητική εικόνα που αντανακλούν οι άλλοι στο βλέμμα και τη σκέψη του παιδιού το αναγκάζουν να στραφεί προς το εσωτερικό, προς το ΕΓΩ, που θα πρέπει να επιλέξει τη συνέχιση της εξάρτησης από τους άλλους ή να αναζητήσει και να επιδιώξει την παντοδυναμία, την οποία διακρίνει και πιστεύει πως έχουν αυτοί.
Η επίτευξη της παντοδυναμίας γίνεται αδύνατη, όμως το παιδί συνεχίζει να τη βιώνει στις φαντασιώσεις του, στα παιχνίδια του, όπου παίζει τους ρόλους του παντοδύναμου και κυρίαρχου ανθρώπου. Η απόσταση μεταξύ εφικτού και ανέφικτου μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας του δημιουργούν το ψυχικό κενό, που το αναγκάζουν να στραφεί ακόμη περισσότερο προς τον εαυτό του και την εξάρτησή του από τους άλλους.
Η στροφή προς τον εαυτό του εκφράζεται με την αυτοαγάπη και τον αυτοθαυμασμό αλλά και με το μίσος εναντίον του εαυτού του. Η αυτοαγάπη και ο αυτοθαυμασμός προκύπτουν από την εικόνα που αντικατροπτίζεται στους άλλους και που ο ίδιος επιθυμεί να δει, ενώ το μίσος προκαλείται από την αδυναμία του να κατακτήσει την «παντοδυναμία», που νομίζει πως έχουν οι άλλοι.
Ο αμφιθυμικός ψυχισμός, οι ενορμήσεις για αυτοαγάπη και αυτοθαυμασμό, και το απόκρυφο μίσος εναντίον του εαυτού, χαρακτηρίζουν τον ναρκισιστή άνθρωπο.
Ο ναρκισσισμός είναι υγιής και παθολογικός και εκφράζει την αγάπη του ανθρώπου - προς τον εαυτό του.
Ο υγιής ναρκισσισμός διακρίνεται για την κυριαρχία «του είναι» που συνοδεύεται από τον κριτικό λογισμό, την αυτογνωσία, τον σεβασμό και τη σοφή αντίληψη του τι μπορώ και τι αδυνατώ να πράξω για τον εαυτό μου και για τους άλλους.
Αντίθετα στον παθολογικό ναρκισσισμό προτεραιότητα έχει «το φαίνεσθαι» η εικόνα, που αντικαθρεπτίζεται στους άλλους και την οποία το άτομο αυτοθαυμάζει, όπως έκανε στη μυθολογία ο νέος και πανέμορφος Νάρκισσος, που βλέποντας την όψη του, την εικόνα του ν΄ αντανακλάται στα ήρεμα νερά της λίμνης έμεινε εκεί αυτοθαυμάζοντας την εικόνα του, έως όπου πέθανε.
Ο ναρκισσιστής (ο νάρκισσος) άνθρωπος είναι επιδέξιος δημιουργός και διαχειριστής των εντυπώσεων, λαχταρά την ευδαιμονία και προβάλλει το τέλειο σώμα, την εκπληκτική ομορφιά, τη γοητεία, τη φήμη, την οικονομική ισχύ και την πολιτική εξουσία ως στοιχεία της αυτοολοκλήρωσης, γι΄ αυτό τονίζεται και μιμείται με πρόσωπα και συμπεριφορές των αστέρων του θεάματος, της μουσικής, της τηλεόρασης, του αθλητισμού, του ποδοσφαίρου και ό,τι άλλο εντυπωσιάζει και προκαλεί τον θαυμασμό.
Ο ναρκισσισμός είναι κοινωνικό και πολιτισμό φαινόμενο και συμπεριλαμβάνει όλους τους ανθρώπους κάθε ηλικίας και κάθε ταξικής κατηγορίας.
Η κοινωνία μας είναι ναρκισσιστική, γιατί ενδυναμώνει τον ενυπάρχοντα παθολογικό ναρκισσισμό του ανθρώπου με την ανάδειξη «του φαίνεσθαι» ως ύψιστη αξία. Αξία είναι η αιώνια νεότης, που εκφράζεται, έως και την ώριμη ηλικία με το εντυπωσιακό νεανικό ντύσιμο και το έντονο μακιγιάζ, που σκοπό έχει να αποκρύψει την παρακμή του σώματος και να αντιμετωπίσει επιφανειακά το φόβο των γηρατειών και του θανάτου. Η φυσική βιολογική ωριμότητα και η πολύτιμη εμπειρία δεν έχουν προτεραιότητα, δεν χαίρουν εκτίμησης σε μια κοινωνία, που στηρίζεται και λειτουργεί όχι στην ικανοποίηση των αναγκών, αλλά στην ικανοποίηση που γεννά νέες ανάγκες για κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών.
Ο προσωπικός παθολογικός, ναρκισσισμός γίνεται συλλογικός και η κοινωνία οδηγείται στον αποπροσανατολισμό και την έλλειψη ενδιαφέροντος για ότι προάγει την πραγματική ψυχική υγεία και την κοινωνική ευημερία.
Η κοινωνία θα πρέπει ν΄αλλάξει και τη θέση «του φαίνεσθαι» να πάρει «το είναι» που εκφράζεται, εκτός των άλλων, και με τον αλτρουισμό. Ο αλτρουισμός εκφράζει τη θέληση και τη βούληση του ανθρώπου να ξεφύγει από την εξάρτησή του από τους άλλους και να πετύχει την ανεξαρτησία του και τον αυτοπροσδιορισμό του.
Ο αλτρουιστής συμφιλιώνεται με τους υπαρξιακούς περιορισμούς της ζωής, αναγνωρίζει πως υπάρχει αρχή και τέλος της ανάπτυξης και της εξέλιξης και δεν εγκλωβίζεται στην απορρόφηση του αυτοθαυμασού, αλλά στρέφεται με ιδιαίτερη προσοχή και αγάπη προς τους άλλους. Αντιλαμβάνεται πως έχει ευθύνη για ό,τι συμβαίνει γύρω του, γι΄ αυτό και νιώθει ενοχές, τύψεις συνείδησης, όταν οι εξελίξεις τον ξεπερνούν.
Ο αλτρουιστής διαχωρίζει το ΕΓΩ από τους άλλους, εκφράζει τη συμπάθεια προς αυτούς, κινείται με ανιδιοτέλεια, χωρίς να θέλει να εντυπωσιάζει, και εκφράζει την πραγματική αγάπη με τρόπους και μέσα που στοχεύουν όχι μόνο στην πρόσκαιρη ικανοποίηση των αναγκών, αλλά και στο να καταστήσουν τον (την) καθένα (-μία) υπεύθυνο άτομο και ενεργό πολίτη.
Ο αλτρουιστής θέλει την κοινωνία αλτρουιστική, που θα κάνει πράξη τις ίσες ευκαιρίες στη ζωή για όλους και θα ισχυροποιεί τον κοινωνικό ιστό και που μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη δίκαιη κατανομή του δημοσίου πλούτου, την ευνομία και την έμπρακτη, την πραγματική έκφραση της αγάπης.
