Του Φίλιππου Ζάχαρη (phil.zaharis@gmail.com)
Συχνά – πυκνά αναφερόμαστε στη μεγάλη διεύρυνση της ΕΕ από τις 15 χώρες - μέλη στις 27. Ολοένα και περισσότερο, ειδικά τώρα που έχουμε τη σοβαρή αυτή οικονομική κρίση που απειλεί ευθέως ολόκληρη την ΕΕ, γίνεται λόγος για το αν θα έπρεπε να διευρυνθεί τελικά η ΕΕ και κυρίως αν η ευρωζώνη θα άντεχε το βάρος των αδυνάτων χωρών – μελών της. Άλλαξε η συμπεριφορά στο εμπόριο και τις συναλλαγές, μεταβλήθηκε σημαντικά ο συντελεστής εργασία, καθώς νέο και φτηνό σχετικά εργατικό δυναμικό αλλά και παρθένες αγορές για τους μεγάλους της ΕΕ, προσέφεραν ένα ανοιχτό πεδίο κέρδους για τους οικονομικά ισχυρούς. Ποιες είναι όμως αυτές οι αλλαγές που συντελέστηκαν και κατά πόσο οι νέες αυτές χώρες μπορούν να διεξάγουν εμπόριο για πολλά χρόνια ακόμη με τις παλιότερες; Δημιουργείται άραγε κάποιο πρόβλημα από τη διεύρυνση ή οι νέες χώρες λειτουργούν συμπληρωματικά; Ας δούμε το θέμα εν συντομία. Οι δέκα χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης που εντάχθηκαν με τη διεύρυνση στην ΕΕ και που έχουν σε αφθονία τον παραγωγικό συντελεστή εργασία σε σχέση με τα παλαιότερα κράτη – μέλη, διεξάγουν κυρίως διακλαδικό εμπόριο με τις 15 χώρες της ΕΕ, με εξειδίκευση στην παραγωγή αγαθών και ανταλλαγή προϊόντων που ανήκουν σε διαφορετικό κλάδο. Οι χώρες με μεγαλύτερο συντελεστή κεφαλαίου αποστέλλουν προϊόντα στις νέες χώρες που απαιτούν μεγαλύτερο κεφάλαιο για την παραγωγή τους, με λιγότερη αλλά καλά αμειβόμενη εργασία (π.χ. ηλεκτρονικούς υπολογιστές, ηλεκτρικές συσκευές), και οι νέες χώρες προϊόντα κυρίως αγροτικά που η πληθώρα προσφοράς εργασίας δεν σημαίνει και καλά αμειβόμενη εργασία. Ας το προσέξουμε αυτό: Φτηνή εργασία από τα νέα κράτη-μέλη και άνοιγμα των αγορών για τα παλιότερα. Η απορρόφηση των προϊόντων αυτών σε χαμηλότερες τιμές από τις παλιές χώρες της ΕΕ καλύπτει το κενό τους σε προϊόντα που δεν μπορούν να παράγουν, και την ίδια στιγμή με τη διάθεση του κεφαλαίου και την εξαγωγή των δικών τους προϊόντων, δημιουργούν ζήτηση σε παρθένες αγορές, έστω και αν αναγκάζονται να μειώσουν τις τιμές λόγω του χαμηλού εισοδηματικού επιπέδου σε πολλές από τις νέες χώρες της ΕΕ. Κοινώς τα κέρδη σε κάθε περίπτωση δεν χάνονται για τους μεγάλους. Ο παραγωγικός συντελεστής κεφάλαιο μεταφράζεται σε μαζική παραγωγή με καλές αμοιβές στις χώρες αυτές αλλά και καλά εξαγωγικά αποτελέσματα λόγω ακριβώς της ύπαρξης των παρθένων αγορών στις νέες. Ο παραγωγικός συντελεστής εργασία, από την άλλη, με χαμηλές αμοιβές σε πολλές από τις νέες χώρες, αποφέρει μεν κάποιο κέρδος, καθώς η απορρόφηση των προϊόντων τους στις 15 παλιές χώρες της ΕΕ είναι σε καλά επίπεδα και σε σχετικά καλές τιμές, δεν το διαιωνίζει όμως. Το διακλαδικό εμπόριο μεταξύ των χωρών της ΧΚΑΕ και των 15 παλαιότερων χωρών της ΕΕ δημιουργεί ισχυρά αναδιανεμητικά αποτελέσματα καθώς η εξειδίκευση των χωρών στην παραγωγή του προϊόντος ωφελεί τους κατόχους των παραγωγικών συντελεστών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή του. Δηλαδή, την εργασία, σε πολλές από τις νέες χώρες της ΧΚΑΕ (παρότι όπως τόνισα χαμηλά αμειβόμενη) και το κεφάλαιο, στις παλιές χώρες της ΕΕ που διευρύνει τα κέρδη του σε νέες αγορές. Αντίθετα, οι χώρες της ΧΚΑΕ διεξάγουν συνήθως ενδοκλαδικό εμπόριο, με προϊόντα που δεν συρρικνώνουν στις χώρες αυτές συγκεκριμένους παραγωγικούς κλάδους, αντίθετα αλληλοσυμπληρώνονται ή ανταλλάσσουν ίδια προϊόντα σε ανταγωνιστικές τιμές στις αγορές τους. Η ποσότητα των αγροτικών προϊόντων έχοντας σε αφθονία τον συντελεστή εργασία στις νέες χώρες της ΧΚΑΕ θυσιάζεται λιγότερο σε σχέση με την παραγωγή ηλεκτρικών ειδών των 15 - μελών της ΕΕ, λόγω του ότι στις χώρες αυτές εκλείπει το κεφάλαιο και η εξειδίκευση. Αντίστοιχα, στις 15 χώρες της ΕΕ λόγω ύπαρξης επαρκούς κεφαλαίου θυσιάζεται λιγότερο το κεφάλαιο σε σχέση με την παραγωγή αγροτικών προϊόντων, λόγω της απουσίας του παραγωγικού συντελεστή του εργατικού δυναμικού σε αφθονία. Από τα παραπάνω, επιβεβαιώνεται μεν ότι υπάρχει ισοσκελισμός των μοντέλων παραγωγικότητας μεταξύ των συναλλασσόμενων μερών, όμως αυτό που χάνεται στις χώρες της ΧΚΑΕ αποκτάται από τις 15 χώρες - μέλη που συσσωρεύουν τα κέρδη τους. Δεν πουλιέται το ίδιο ένα προϊόν μιας πρώην ανατολικής χώρας στο ίδιο το έδαφός της απ΄ ό,τι στη Γερμανία ή Γαλλία, για παράδειγμα. Αντίθετα, πλούσιες είναι οι εξαγωγές - και όχι σε χαμηλές τιμές - των προϊόντων των μεγάλων χωρών της ΕΕ. Στις παλιές χώρες λοιπόν θυσιάζεται, όπως προανέφερα, λιγότερο το κεφάλαιο ενώ στις νέες το προϊόν. Τι όμως προέχει σήμερα περισσότερο; Η ύπαρξη κεφαλαίου. Και αν αναλογιστεί κανείς ποια ρίσκα παίρνει κάποιος ιδρύοντας μια εταιρία στη Βουλγαρία ή τη Ρουμανία, τότε καταλαβαίνει πολύ καλά το κέρδος που καρπώνεται. Αντίθετα, με ποιες δυνατότητες ένας Βούλγαρος μπορεί να εξάγει αποτελεσματικά το προϊόν του που ναι μεν του κοστίζει λιγότερο αλλά πουλιέται φθηνότερα; Αυτά ας τα δουν όμως καλύτερα οι ειδικοί επί των θεμάτων. Οι χώρες της ΧΚΑΕ έχουν γεμίσει από γερμανικές, γαλλικές, ελληνικές και ιταλικές εταιρίες. Λέει κάτι αυτό; Ίσως. Η διεύρυνση της ΕΕ επέφερε στο σύνολό της σημαντικές αλλαγές. Άλλοι μιλούν για συνωστισμό χωρών με διαφορετικό οικονομικο-κοινωνικό επίπεδο και χαρακτήρα. Άλλοι προειδοποιούν πως αυτό θα σημάνει και το τέλος της ίδιας της ΕΕ αφού κατ’ ΄ανάγκη θα χωριστεί σε ζώνες. Αυτό λίγο- πολύ γίνεται και με την ευρωζώνη. Και τελικά αναρωτιέται κανείς αν τα ανοίγματα σε παρθένες αγορές και ίδρυση εταιριών σε περιοχές με χαμηλό βιοτικό επίπεδο και εξίσου χαμηλά αμειβόμενη εργασία μπορούν να συσσωρεύουν απλά κέρδη εις το διηνεκές. Και αν το ενδοκλαδικό εμπόριο μπορεί από μόνο του να σώσει τις νέες χώρες όταν δεν υπάρχουν εκεί καταναλωτές λόγω των πολύ χαμηλών εισοδημάτων. Αν με λίγα λόγια το παιχνίδι της διεύρυνσης παίχθηκε από έμπειρους παίκτες που δεν κατάλαβαν ότι εν μία νυχτί έβαλαν την ΕΕ σε περιπέτειες, ή αν η κρίση απλά διευρύνεται ακριβώς επειδή μπήκαν στην ευρωπαϊκή περιπέτεια ανέτοιμες οικονομικά χώρες για εύλογα συμφέροντα των δυνατών, με αποτέλεσμα μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων που δεν υλοποιεί σε καμία περίπτωση το όραμα της ομαλής ενοποίησης. Το ίδιο ισχύει και για την ευρωζώνη.
