Από τον Κων/νο Α. Οικονόμου
ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΣ ΛΑΟΣ – ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ: Οι αρχαίοι Θεσσαλοί φυλετικά συμπεριλαμβάνονταν στους καθαρόαιμους ελληνικούς πληθυσμούς. Οι κυριότεροι μύθοι του Ελληνισμού εκπορεύονται από τον θεσσαλικό χώρο (Δευκαλίων – Ολύμπιοι θεοί – Τιτανομαχία – Ελλάς – Έλλην – Δώρος – Ξούθος – Αίολος κ.ά.1). Θα λέγαμε ότι οι Θεσσαλοί είναι ένας αναπόσπαστος κλάδος της δωρικής φυλής που εισέβαλε από τα βορειοδυτικά και κατέληξε στην Πελοπόννησο.
Η στάση κάποιων αρχαίων συγγραφέων, που δεν κατάγονταν από τη Θεσσαλία, οι οποίοι θεωρούσαν τους Θεσσαλούς σχεδόν βαρβάρους, οφείλεται στον θεσσαλικό τρόπο ζωής και στην πιο αργή, σε σχέση με τον υπόλοιπο Ελληνισμό, πολιτισμική πρόοδο και πολιτειακή οργάνωση. Έτσι, για παράδειγμα, η αριστοκρατία, που αλλού κράτησε την εξουσία σύντομο χρονικό διάστημα, ήταν εδώ παγιωμένη για αιώνες. Οι Θεσσαλοί θεωρούνταν συνώνυμο του πλούτου, του πλούτου2 που προερχόταν αποκλειστικά από τη γη, κι αυτό ήταν πηγή ζηλοφθονίας για τους λοιπούς Έλληνες, που τους έβλεπαν να περνάνε τη ζωή τους σαν Ανατολίτες (Πέρσες). Γράφει σχετικά ο Αθήναιος: «Ευτράπεζοι γαρ εισίν όντως οι Θεσσαλοί… και Φαρσάλιοι δε κωμωδούνται ως πολυφάγοι. Των Φαρσαλίων ήκει τις ίνα και τας τράπεζας καταφάγη; Τι προς τα των Λυδών δείπνα και τα των Θετταλών; Τα θετταλικά μεν πολύ καπανικότερα (...) Θεόπομπος περί Θετταλών λέγει ότι ζώσιν οι μεν συν ταις ορχηστρήσιν (με τις χορεύτριες) και ταις αυλητρίσιν (τις μουσικούς) διατρίβοντες, οι δ’ εν κύβοις (παίζοντας ζάρια). Κριτίας φησί, πάντων Ελλήνων πολυτελέστατοι γεγενήσθαι περί την δίαιταν και την εσθήτα (φαγητό και ρούχα) την τούτων τρυφήν και πολυτέλειαν (...) .οικείον εστ’ αυτοίς (γνώρισμά τους) η φιλοποσία και τα ερωτικά και πάσα η περί την δίαιταν άνεσις3». Εξαιτίας του πλούτου τους, διάφοροι Θεσσαλοί ταγοί μπορούσαν να φιλοξενούν σπουδαίους λυρικούς ποιητές οι οποίοι έπλεκαν το εγκώμιο των Αμφιτρυόνων τους. Ο Σιμωνίδης έγραφε εγκωμιαστικές ωδές για τους σημαντικότερους άρχοντες ενώ η αρχαιότερη ωδή του Πινδάρου γράφτηκε το 498 π.Χ. κατ’ εντολή του Αλευάδη Θώρακα. Το ίδιο φιλόξενος αποδείχτηκε κι ο Φαρσάλιος Πολυδάμας σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ξενοφώντα, που τον αποκαλεί μεγαλοπρεπή4. Ο Αθηναίος ρήτορας, Ισοκράτης, αναφέρει ότι οι Θεσσαλοί ήταν οι «ευδαιμονέστεροι» (ευτυχέστεροι) ανάμεσα στους Έλληνες. Όλοι οι Θεσσαλοί, ακόμα και οι πιο φτωχοί, έμειναν γνωστοί στην ιστορία για τα περίφημα συμπόσιά τους (Θεόφραστος, απόσπασμα 51) και οι διάφοροι κωμωδιογράφοι της Αττικής (Αριστοφάνης, Κράτης, Φιλέταιρος) συχνά τα καυτηρίαζαν σαρκαστικά.
Ο ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΟΡΤΕΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ: Οι Θεσσαλοί ασχολούνταν πολύ με τον αθλητισμό (η ρίζα της λέξης οφείλεται στον μυθικό Θεσσαλό Αέθλιο5), κυρίως δε με τους ιππικούς αγώνες. Το πιο χαρακτηριστικό άθλημά τους ήταν τα ταυροκαθάψια, δηλαδή η προσπάθεια που έκαναν οι αγωνιζόμενοι να καταρρίψουν έναν ταύρο, πιάνοντάς τον από τα κέρατα, αφού προηγουμένως πηδήσουν από τα άλογά τους. Λέει χαρακτηριστικά ο Φίλιππος ο Θεσσαλονικεύς: «Οι Θεσσαλοί ιππείς εν τω τρέχειν, επήδων από του ίππου επί τον τράχηλον του ταύρου, καταθλίβοντες αυτόν ή καταβάλλοντες κατά τα κέρατα βρόχους και παγίδας 6». Σκηνές από τα ταυροκαθάψια εμφανίζονται σε πολλά θεσσαλικά νομίσματα. Σ’ αυτά παρατηρούμε και το μοναδικό εξάρτημα του αναβάτη, τον πέτασος, το οποίο ήταν ένα είδος καπέλου (σκιάδιο) που προφύλαγε τους αθλητές, αλλά και τους υπαίθρια εργαζόμενους από τον καυτό καλοκαιριάτικο ήλιο του κάμπου. Αφότου εισήχθησαν οι ιπποδρομίες στους Ολυμπιακούς Αγώνες (648 π.Χ.), οι Θεσσαλοί έπαιρναν τη μερίδα του λέοντος στις νίκες. Από αυτή την πρώτη Ολυμπιάδα με ιπποδρομίες διασώθηκε το όνομα του πρώτου Θεσσαλού Ολυμπιονίκη στην ιπποδρομία: ο Κραννώνιος Κραυξίδας7. Οι κυριότεροι ιππικοί αγώνες ήταν: «συνωρίς πωλική», δηλ. άρματα με δύο πώλους (νεαρά άλογα), «συνωρίς τελεία», δηλ. άρμα με δύο άλογα, «άρμα πωλικόν» με τέσσερις πώλους, «άρμα τέλειον» με τέσσερα άλογα, «αφιππολαμπάς», δηλ. λαμπαδηδρομία πάνω σε άλογα, «αφιπποδρομάς», που ήταν το πιο δύσκολο, (οι ιππείς αφίππευαν εν ώρα καλπασμού του αλόγου τους και στη συνέχεια έτρεχαν δίπλα στ’ άλογά τους, ενώ μετά από λίγο ίππευαν ξανά). Στα αγωνίσματα, ολυμπιακά ή τοπικά, διέπρεπαν και γόνοι αριστοκρατικών οικογενειών, έτσι, για παράδειγμα, τρία από τα παιδιά ενός τετράρχη της Θεσσαλίας νίκησαν στο παγκράτιο (μορφή πάλης), στον δρόμο του σταδίου και στην πάλη. Ο πιο διάσημος Ολυμπιονίκης υπήρξε ο Πολυδάμας ο Σκοτουσσαίος, στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ, στο αγώνισμα του παγκρατίου. Θεωρούνταν ισάξιος του Ηρακλή στη μυϊκή δύναμη και οι Θεσσαλοί του απέδιδαν μυθικές ικανότητες. Γνωστή εορτή που διοργανωνόταν στη Λάρισα ήταν τα Ελευθέρια, στα οποία αναφέρονται πλήθος πινακίδων από τα ευρήματα των πρόσφατων ανασκαφών στο αρχαίο Θέατρο της Λάρισας. Οι κυριότεροι Θεσσαλοί Ολυμπιονίκες8 ήταν: Από την Κραννώνα ο Κραυξίδας, ο Πολυδάμας και ο Σκόπας, από τη Σκοτούσσα ο Πολυδάμας, από τη Φάρσαλο ο Φιλόμηλος, ο Εχεκρατίδας, ο Αγίας και ο Τηλέμαχος Ακνονίου και ο Φαίδρος, από τη Λάρισα ο Λύκος, από την Πεπάρηθο ο Αγνών, ενώ πολλοί εμφανίζονται στους καταλόγους ως απλά «Θεσσαλοί»: Εύανδρος ή Μένανδρος, Θέρσιος, Θεόπομπος, Κροκίνας, Εύπωλος και Πανδίων. Οι ολυμπιονίκες αυτοί αγωνίστηκαν από το 648 έως το 84 π.Χ. (174η Ολυμπιάδα).
ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ: Η θεσσαλική πνευματική ανάπτυξη κρίνεται πενιχρή. Η ανυπαρξία γηγενών συγγραφέων επηρέασε δυσμενώς τη φήμη των Θεσσαλών. Γνωστότεροι ιστοριογράφοι της περιοχής ήταν ο Πολύκλειτος και ο Μήδιος (Λαρισαίοι) και ο Κύρσιλος ο Φαρσάλιος, που έγραψε για την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου, ενώ ο Τιμόλαος ο Λαρισαίος ... αντέγραψε την Ιλιάδα. Γνωστές προσωπικότητες ήταν ακόμη: ο πρεσβευτής του Πύρρου της Ηπείρου, Κινέας, ο Σουίδας ο λεξικογράφος (1ος π.Χ. ή μ.Χ. αι.), ο Αναξίλαος ο Λαρισαίος που χαρακτηρίστηκε από τον Κικέρωνα πυθαγόρειος φιλόσοφος αλλά και μάγος, ο Ιππόδρομος ο Λαρισαίος που ήταν προϊστάμενος των Πυθίων το 195 π.Χ. και ο Φίλων ο Λαρισαίος (158-86 π.Χ.). Ο τελευταίος ήταν φιλόσοφος και διευθυντής στην παρηκμασμένη Ακαδημία (110 π.Χ.).
kao@in.gr www.scribd.com/oikonomoukon
1. Κων. Α. Οικονόμου, Η Λάρισα και η Θεσσαλική Ιστορία τόμος Α’, Εκδ. Γνώση, Λάρισα 2007.
2. Ισοκράτης, Περί ειρήνης, 117.
3. Αθήναιος: Δ’ 12, Ι’ 12, ΙΒ’ 33,34, ΙΔ’ 19,624, έμμεση πηγή.
4. Ελληνικά, ΣΤ’ 1,3.
5. Κων. Α. Οικονόμου, ό.π.
6. Ανθολογία Παλατινή: Θ’,53.
7. Παυσανίας, Ηλειακά, Α’ 8,8.
8. Από τους καταλόγους Ολυμπιονικών του σοφιστή Ιππία, του Αριστοτέλη, του Φλέγοντα Τραλλέως και του Ιουλίου Αφρικανού.
* Ο Κων/νος Α. Οικονόμου είναι δάσκαλος του 32ου Δημ. Σχ. - συγγραφέας
