* Του Δημήτρη Μαγουλιώτη, φοιτητή Ιατρικής
Στο γνωστό σουμερικό έπος, ο Γιλγαμές, μυθικός βασιλιάς της Ουρούκ, πόλης της Μεσοποταμίας, επιτελεί άθλους στην ακατάπαυστη προσπάθειά του να ορθώσει το ανάστημά του ενάντια στους σιδερένιους νόμους των θεών. Στο τέλος της ιστορίας, όμως, αποτυγχάνει, οι θεοί θριαμβεύουν και ο ίδιος ο Γιλγαμές πρέπει να πεθάνει.
Στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, δεν είναι οι σιδερένιοι νόμοι κάποιων θεών που καθορίζουν τη ζωή των θνητών, αλλά οι χαλύβδινοι νόμοι των αγορών που επηρεάζουν, ρυθμίζουν και, εν τέλει, διαμορφώνουν το πλαίσιο της ανόδου και της πτώσεως οικονομιών και κρατών. Είναι οι ίδιοι νόμοι που πρώτα έπληξαν την ψυχή του οράματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, της δημιουργίας δηλαδή μίας ζώνης ευημερίας, ειρήνης, ελευθερίας και ευνομίας, απονοηματοδοτώντας έννοιες όπως η αλληλεγγύη και ο σεβασμός στη διαφορετικότητα και έπειτα κατακρήμνισαν το υπόβαθρο υλοποίησής της, την οικονομική ενοποίηση.
Όντας ο πυρήνας του σχεδιασμού περί ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η οικονομική ένωση, τουλάχιστον θεωρητικά, θα επέτρεπε τη μετέπειτα ολοκλήρωση και σε άλλους τομείς, ένα φαινόμενο αποκαλούμενο «λειτουργική εκχύλιση», με τελικό σκοπό τη δημιουργία μίας πραγματικής ευρωπαϊκής συμπολιτείας. Η πρόβλεψη, όμως, των δομικών αδυναμιών του ενιαίου νομίσματος αποδείχθηκε εξίσου ανεπαρκής με την κατανόηση των αβελτεριών που οδήγησαν στην οικονομική κρίση του 2008. Έτσι, όχι μόνο ανακόπηκε η περαιτέρω πορεία ενοποίησης, αλλά κινδυνεύει και η ήδη συντελεσθείσα.
Ωστόσο, την ευθύνη για την εξέλιξη αυτή δε δικαιούμαστε να την επιρρίψουμε αποκλειστικά στις αντίρροπες και αποσταθεροποιητικές δυνάμεις των αγορών, που σίγουρα υπάρχουν και σίγουρα ελλείψει πολιτικής λύσης γίνονται εντονότερες. Εξάλλου είναι στη φύση του χρηματοπιστωτικού συστήματος η αναζήτηση του κέρδους. «Ήθος ανθρώπω δαίμων», θα πει ο Ηράκλειτος, δηλαδή δαίμων για τον άνθρωπο δεν είναι παρά ο χαρακτήρας του. Η αδιαφορία των πολιτών του δυτικού κόσμου για τις κεντρικές πολιτικές των κυβερνήσεών τους τις τελευταίες δεκαετίες, προερχόμενη από τη διασφάλιση ενός υψηλού βιοτικού επιπέδου, τη διαφθορά και την ιδιώτευση, αποτελεί εξίσου απειλητικό στοιχείο για τις δυτικές δημοκρατίες με τον αδηφάγο χαρακτήρα των αγορών. Εν πάση περιπτώσει, ένα «κοινωνικό συμβόλαιο», όπως και κάθε άλλο, για να ισχύει απαιτεί εκτός από τη σύμφωνη γνώμη των μερών και το συνεχή έλεγχο της εφαρμογής του.
Από την άλλη μεριά, παρατηρήθηκε όλο το προηγούμενο διάστημα η προσπάθεια και κεντρική επιλογή των δυτικών κυβερνήσεων και μέσων μαζικής ενημέρωσης δαιμονοποίησης της θέσμισης της ελληνικής κοινωνίας. Ο πλήρης ανορθολογισμός μίας οικονομίας εθισμένης στην κατανάλωση και όχι στην παραγωγή και η κακή σχέση κράτους-πολίτη τέθηκαν από την αρχή στο στόχαστρο. Και σε μεγάλο βαθμό κάτι τέτοιο ήταν δικαιολογημένο. Το σφάλμα ήταν ότι τα πάθη αυτά συνδέθηκαν άρρηκτα και άρρητα με τα οικονομικά μεγέθη, με συνέπεια η διόρθωση των δεύτερων να προϋποθέτει την αλλαγή των πρώτων.
Ενώ, όμως, μεγέθη όπως το έλλειμμα, το χρέος, ο πληθωρισμός είναι άμεσα μετρήσιμα και μπορούν να υποστούν ρύθμιση με την παρέμβαση του κράτους, ζητήματα που αφορούν τη θέσπιση μίας κοινωνίας απαιτούν εμπειρία και χρόνο. Πρόκειται, μάλλον, για απότοκο ενός «πολλάκις πράττειν», παρά μίας νομοθετικής παρέμβασης. Και βέβαια, η θεραπεία δεν μπορεί να είναι η ίδια για όλους. Για την ίαση απαιτείται μία αριστοτελική «μεσότητα», αφενός λόγω της ιδιομορφίας κάθε οικονομίας και κοινωνίας και αφετέρου λόγω της στάσης κάθε κοινωνίας απέναντι στα διαφορετικά «πάθη», όπως αυτά του χρέους και του ελλείμματος.
Συνεπώς, δεν είναι περίεργη η αδυναμία της κυβέρνησης να πετύχει τους ακραίους στόχους που έθεσε με εξίσου ακραία νομοθετήματα που δεν διέθεταν τη νομιμοποίηση της κοινωνίας και επιπλέον συγκρούονταν τραγικά με το έθος της πραγματικότητας των τελευταίων δεκαετιών. Αυτό που προβληματίζει, όμως, είναι η τραγική έλλειψη πολιτικής ηγεσίας στον ευρωπαϊκό χώρο που αργά αλλά σταθερά πριονίζει τα επιτεύγματα του τελευταίου τετάρτου του εικοστού αιώνα.
Τα δύο τελευταία χρόνια η ελληνική κοινωνία δε βρίσκεται σε κρίση. Κρίση ονομάζεται μία παροξυσμική στιγμή που θα οδηγήσει είτε στην ίαση είτε στο θάνατο του οργανισμού. Η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε μία φάση βαθιάς αποσύνθεσης, η κρίση της οποίας όλο και αναβάλλεται για το μέλλον. Το οριστικό τέλος δεν θα δοθεί σε μία νυχτερινή συνεδρίαση των ηγετών των ισχυρών κρατών, όπως θέλουν να πιστεύουν πολλοί, αλλά θα είναι το αποτέλεσμα αγώνων και θυσιών του ελληνικού λαού. Όταν αποφασίσουμε να επαναπροσδιορίσουμε τη μνημονιακή πολιτική, όταν θα αναμετρηθούν οι θυσίες, θα αποδειχθεί κατά πόσο θα έχουμε κατορθώσει να αντισταθούμε στις δυνάμεις, εσωτερικές και εξωτερικές που μας ωθούν προς τον όλεθρο ή αν το τίμημα της σύγκρουσης με τους νόμους των αγορών μας επιφυλάξει μοίρα παρόμοια με αυτή του Γιλγαμές.
