* Του Ζήση Δ. Παπαδημητρίου
Η εξέλιξη του φοιτητικού κινήματος στην Ελλάδα προκαλεί θλίψη. Από την εποχή των μαζικών φοιτητικών κινητοποιήσεων του 114 της δεκαετίας του '60 με επικεφαλής την κάποτε δοξασμένη ΕΦΕΕ, το πολιτικό κύρος της οποίας ήταν αδιαμφισβήτητο, έχουν μείνει μόνον οι σφραγίδες των πολιτικών παρατάξεων που αντιπαλεύουν η μια την άλλη στο όνομα της κομματικής επικράτησης, χωρίς συγκεκριμένα προγράμματα και οράματα για το μέλλον της παιδείας στη χώρα μας. Φαίνεται πως κύριο μέλημα των πολιτικών παρατάξεων στις μέρες μας είναι τα ποσοστά στις εκάστοτε φοιτητικές εκλογές γι' αυτό και αδυνατούν να συνεννοηθούν, ως όφειλαν, για την κοινή έκδοση των αποτελεσμάτων. Τα ιδανικά που εμψύχωσαν την ηρωική γενιά του Πολυτεχνείου και στη συνέχεια ενέπνευσαν το φοιτητικό κίνημα τη θυελλώδη δεκαετία μετά την πτώση της Χούντας τη δεκαετία του '70 φαίνεται πως έχουν χαθεί προ πολλού και τη θέση τους έχουν καταλάβει η πολιτική απάθεια, ο ωχαδερφισμός και η ιδεολογία του ατομικού βολέματος.
Σε ό,τι αφορά στα αίτια που οδήγησαν στην απαξίωση του φοιτητικού κινήματος, αυτά θα πρέπει να αναζητηθούν α) στο γεγονός ότι τα πολιτικά κόμματα μετέτρεψαν, με τη μορφή των παρατάξεων, τις φοιτητικές οργανώσεις σε υποκαταστήματα της εκάστοτε κομματικής γραφειοκρατίας, β) στις νέες προκλήσεις και τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζουν οι νέοι, απόρροια των ραγδαίων εξελίξεων σε πλανητική πλέον κλίμακα, καθώς και στο πνεύμα του άκρατου ατομικισμού που τείνει να κυριαρχήσει στην εποχή μας, εξαναγκάζοντας τους νέους να επιλέγουν πάντα με βάση το προσωπικό τους συμφέρον.
Η κομματική παρέμβαση στο χώρο του Πανεπιστημίου είχε σαν αποτέλεσμα την ιδεολογική ποδηγέτηση και συνακόλουθα το θεωρητικό και πρακτικό ευνουχισμό των πολιτικών νεολαιών. Αντί να εμβαθύνουν στο νόημα της πολιτικής, διευρύνοντας συγχρόνως τις γνώσεις τους, οι φοιτητικές πολιτικές νεολαίες παραμένουν δυστυχώς δέσμιες των κομματικών επιταγών, ενώ η μεγάλη μάζα των φοιτητών αδιαφορεί για τα πολιτικά τεκταινόμενα, καθώς οι ηγεσίες των φοιτητικών παρατάξεων, εγκλωβισμένες στην κομματική λογική, παπαγαλίζουν, συνήθως, με στόμφο μελλοντικού πολιτικού ηγέτη τις εκάστοτε θέσεις των κομμάτων στα οποία ανήκουν. Σε αντίθεση με το φοιτητικό κίνημα της δεκαετίας του '60 στη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική, που έδωσε δείγματα κριτικής επιστημονικής σκέψης, στήνοντας κυριολεκτικά στον τοίχο τους εκπροσώπους της ακαδημαικής επιστήμης, το ελληνικό φοιτητικό κίνημα, καθώς είχε μετατραπεί από νωρίς σε ουραγό των πολιτικών κομμάτων, περιορίστηκε στην ανούσια αναπαραγωγή της κομματικής πολιτικής με έντονο το στοιχείο της συνθηματολογίας. Ακόμη και εκείνες οι φοιτητικές οργανώσεις που αντιτίθενται στην κομματική ποδηγέτηση και θέλουν να δράσουν αυτόνομα, στερούνται ευρείας πολιτικής παιδείας, αναπαράγοντας τον ξύλινο, χωρίς ουσία, πολιτικό λόγο. Όσοι, πάλι, ψαρεύουν στα τυφλά, αναγορεύοντας την ατομική βία και την καταστροφή πραγμάτων σε πεμπτουσία της πολιτικής, συμβάλλουν με τον τρόπο τους στην περαιτέρω ενίσχυση των κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους και αποξενώνονται από τη μάζα των ανθρώπων της εργασίας, που ήταν, είναι και θα είναι το ιστορικό υποκείμενο των κοινωνικών αλλαγών και γενικά των κοινωνικών επαναστάσεων. Μια από τις αδυναμίες του φοιτητικού κινήματος είναι, μεταξύ άλλων, και η έλλειψη ενδιαφέροντος για την κριτική σκέψη, κάτι που θα τους βοηθούσε να αποκτήσουν, μαζί με την ειδικευμένη γνώση του επιστημονικού κλάδου που επέλεξαν, την ικανότητα να κρίνουν αυτόνομα τις εκάστοτε εξελίξεις. Η αδυναμία αυτή, βέβαια, δεν οφείλεται στους ίδιους τους φοιτητές, αλλά στο αναχρονιστικό εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας που στο χώρο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης επιμένει στο ένα και μοναδικό σύγγραμμα, ένα είδος τυφλοσούρτη που αδικεί τόσο τους διδάσκοντες όσο και τους διδασκόμενους.
Ενόψει των αλλαγών που συντελούνται διεθνώς στο πλαίσιο της περιώνυμης παγκοσμιοποίησης, η ελληνική φοιτητική νεολαία, όπως άλλωστε και οι νεολαίες των άλλων χωρών, βρίσκονται αντιμέτωπες με νέες προκλήσεις και διλήμματα. Καθώς η οικονομική κρίση και το φάσμα της ανεργίας αφορά όλους τους τομείς της απασχόλησης (ο αριθμός των άνεργων πτυχιούχων στη χώρα μας ανέρχεται σε 150.000 περίπου), οι νέοι ενδιαφέρονται πρωτίστως για την απόκτηση γνώσεων και γενικά προσόντων, προκειμένου, ολοκληρώνοντας τις σπουδές τους, να εξασφαλίσουν πρόσβαση στην εργασία. Η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα για το μέλλον εντείνουν τον ατομικισμό και συνακόλουθα τον ανταγωνισμό μεταξύ των νέων, πράγμα που υπονομεύει τη διαδικασία συγκρότησης συλλογικής ταυτότητας, στοιχείο απαραίτητο για την ανάπτυξη κοινής δράσης ενάντια στο οικονομικό και πολιτικό κατεστημένο.
Καταλυτική ως προς την εξέλιξη του φοιτητικού κινήματος ήταν αναμφίβολα η κατάρρευση του πάλαι ποτέ «υπαρκτού σοσιαλισμού», καθώς και η ανικανότητα της Αριστεράς να αναλύσει και να ερμηνεύσει τα συμβάντα, δίνοντας πειστικές απαντήσεις στα καυτά πολιτικά ερωτήματα της νεολαίας. Βιώνοντας καθημερινά την πραγματικότητα του νεοφιλελευθερισμού και ό,τι αυτό συνεπάγεται στο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Η νεολαία, εθισμένη έτσι κι αλλιώς στη λογική της καταναλωτικής κοινωνίας, του πρόχειρου ευδαιμονισμού και της εμπορευματοποίησης και αυτής ακόμη της νεανικότητας με τη μορφή της μόδας, της μουσικής, του τρόπου διασκέδασης κλπ., ενσωματώνονται ολοένα και περισσότερο ιδεολογικά στο σύστημα, εστιάζοντας ως επί το πλείστον το ενδιαφέρον της σε έναν ιδιαζόντως απολίτικο τρόπο ζωής.
Για την κατάσταση που επικρατεί στα πανεπιστήμια ευθύνονται σε σημαντικό βαθμό και οι διδάσκοντες, καθώς, εμφανώς αποστασιοποιημένοι από τις γενικότερες ανησυχίες των φοιτητών, συμβάλλουν, συχνά, συνειδητά ή ασυνείδητα, στην εμφάνιση ενός ιδιόμορφου φοιτητικού κονφορμισμού, αν όχι οπορτουνισμού, που κάθε άλλο παρά ενισχύει την κοινωνικο-πολιτική στράτευση των φοιτητών. Με άλλα λόγια, οι εκπαιδευτικοί γενικά και οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι ειδικότερα δεν είναι άμοιροι της κατάστασης που επικρατεί στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Η σχέση τους με το επάγγελμά τους είναι πολλές φορές άκρως εργαλειακή, με αποτέλεσμα να μην καταβάλουν τις όποιες προσπάθειες για τη συνεχή βελτίωση των γνώσεών τους. Η έλλειψη γνώσεων αντισταθμίζεται συχνά με αυταρχική και αλαζονική συμπεριφορά. Σε ό,τι αφορά στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι καιρός πλέον να καταργηθεί η πρακτική του ενός και μοναδικού συγγράμματος που καταδικάζει καθηγητές και φοιτητές στην επιστημονική ημιμάθεια, ενισχύοντας συγχρόνως τη λογική των πελατειακών σχέσεων. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που καθηγητές, προκειμένου να προωθήσουν τα βιβλία τους, προσφεύγουν σε ανίερες συμμαχίες με συγκεκριμένα στελέχη από το χώρο των πολιτικών παρατάξεων, προκειμένου να εξυπηρετήσουν το προσωπικό τους συμφέρον, σε βάρος, βέβαια, συναδέλφων τους, οι οποίοι απορρίπτουν αυτού του είδους συναλλαγές.
Ακόμη, προβληματική είναι και η διαδικασία εκλογής ή εξέλιξης μέλους Δ.Ε.Π., όπου κυριαρχεί, συχνά, η λογική των «κολλητών», αδιαφορώντας για το αν και σε ποιο βαθμό ο υποψήφιος διαθέτει τα απαραίτητα προσόντα. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις αναξιοκρατίας, κομματικής συνδιαλλαγής και οικογενειακού νεποτισμού.
Η μετατόπιση του κέντρου βάρους της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης από την έννοια της παιδείας σε αυτήν της εξειδικευμένης εκπαίδευσης συνεπάγεται αναγκαστικά και την υποβάθμιση του στάτους του διδακτικού προσωπικού και ειδικότερα των καθηγητών εκ μέρους των κυβερνήσεων, οι οποίες δεν κουράζονται, κατά τα άλλα, να δηλώνουν την υποστήριξή τους στην παιδεία, την ίδια στιγμή που παζαρεύουν προϋπολογισμούς, που ούτε καν τις βασικές οικονομικές ανάγκες των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων δεν καλύπτουν. Ακόμη, υπονομεύουν το κύρος των ακαδημαϊκών δασκάλων, στο μέτρο, βέβαια, που δεν το έχουν πράξει ήδη οι ίδιοι μετατρεπόμενοι σε θεραπαινίδες της εξουσίας.
Εν κατακλείδι, η αντιμετώπιση της κρίσης του εκπαιδευτικού μας συστήματος γενικά και των πανεπιστημίων ειδικότερα, προϋποθέτει ενιαία στρατηγική και κοινή δράση όλων των εμπλεκόμενων φορέων, μακριά από κομματικές λογικές και δογματισμούς.
* Ο Ζήσης Δ. Παπαδημητρίου είναι ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Νομικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
