Θα παρουσιαστούν δύο κάρτες, η αριθμ. 247 με τίτλο “Γέφυρα επί του Πηνειού εν Λαρίσση”, και η αριθμ. 249 με τίτλο “Άποψις της Λαρίσσης από του Φρουρίου”.

Αριθμ. 247.
Γέφυρα επί του Πηνειού ποταμού.
Στην απεικόνιση αυτής της κάρτας, η παλιά γέφυρα του Πηνειού στη Λάρισα αναδεικνύεται σε όλο το μήκος της έπειτα από τέσσερες και πλέον αιώνες ζωής κομψή, με όμορφες αναλογίες και ακέραια. Το ενδιαφέρον είναι ότι απεικονίζονται και οι εννέα καμάρες της. Από την τελευταία προς τον Πέρα Μαχαλά καμάρα διακρίνεται μόνον η γωνία του οξυκόρυφου τόξου της λόγω προσχώσεων. Η λήψη της φωτογραφίας έγινε από την αυλή του μητροπολιτικού ναού του Αγ. Αχιλλίου. Είναι πρωί, ο ήλιος λαμπρός, τα νερά του Πηνειού ήσυχα και η αντανάκλαση των τόξων της γέφυρας στο νερό ολοκληρώνει την ομορφιά. Η γέφυρα αυτή αποτέλεσε σημείο αναφοράς όλων σχεδόν των περιηγητών, Ελλήνων και ξένων, οι οποίοι επισκέφθηκαν τη Λάρισα κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας, μερικοί μάλιστα την απεικόνισαν με το μολύβι και τον χρωστήρα σε όλο το μεγαλείο της. Αργότερα τη φωτογράφησαν από πολλές πλευρές σπουδαίοι φωτογράφοι. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο Δημήτριος Μιχαηλίδης από την Αδριανούπολη. Ο τελευταίος το 1882, μαζί με άλλες φωτογραφίες του από τη Λάρισα, τα Τρίκαλα, τα Μετέωρα, τα Αμπελάκια, τα Τέμπη και το Πήλιο, συνολικά γύρω στις 32, τις εκτύπωσε σε ένα όμορφο λεύκωμα, με τον τίτλο “Souvenir de Thessalie”, σπάνιο σήμερα και απρόσιτο στις βιβλιοθήκες όπου υπάρχει.
Η κάρτα που δημοσιεύεται είναι μία από τις πρωιμότερες φωτογραφήσεις της γέφυρας του Πηνειού. Η λήψη της χρονολογείται περί το 1900. Χαμηλά αριστερά διακρίνεται μέρος της δεξιάς όχθης του Πηνειού, πάνω στην οποία υπάρχει πρόχειρος ανώμαλος χωμάτινος δρόμος ο οποίος βρισκόταν σε συνέχεια με τα πρανή του Λόφου. Μέσα στην κοίτη του ποταμού και σε μικρή απόσταση από τη δεξιά όχθη ένας σακατζής (δεν διακρίνεται με ευκρίνεια) γεμίζει με νερό τους ασκούς που έχει φορτωμένους στη ράχη κάποιου ζώου, για να το φέρει στην πόλη και να κάνει κατ’ οίκον διανομή.
Αριστερά πίσω από τη γέφυρα διακρίνεται η περιοχή Σάλια. Ο απλωμένος επίπεδος αυτός χώρος ήταν το σημείο όπου γινόταν η περισυλλογή της ξυλείας, η οποία ταξίδευε συσκευασμένη σε ντάνες με τη ροή του ποταμού από περιοχές της Δυτικής Θεσσαλίας. Δίπλα, μέσα σε έναν περιτοιχισμένο χώρο, γινόταν από ειδικούς η επεξεργασία των ξύλων σε διάφορες μορφές, τα οποία εν συνεχεία προμηθεύονταν οι ξυλουργοί. Στο βάθος διακρίνονται τα σπίτια του Αρναούτ μαχαλά (συνοικία Αγ. Αθανασίου). Δεξιά, δίπλα στην έξοδο της γέφυρας, υπάρχει περίφραξη εν είδει επάλξεων και άφθονο πράσινο. Στο σημείο αυτό από τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας βρισκόταν ο Mevlevihane, μουσουλμανικό μοναστηριακό συγκρότημα του τάγματος των Μεβλεβήδων, των στροβιλιζόμενων δερβίσηδων και αργότερα ο τάφος του Χουρσίτ πασά.
Ως γνωστόν η γέφυρα αυτή κατά την κατοχή ανατινάχθηκε δύο φορές και καταστράφηκε ολοσχερώς.

Αριθμ. 249.
Άποψη της Λαρίσσης από του Φρουρίου.
Η φωτογραφία αυτή παρουσιάζει μια πολύ διαφωτιστική άποψη του ανατολικού τομέα της Λάρισας. Η λήψη έγινε από το Μπεζεστένι, την σκεπαστή τουρκική αγορά, το εσωτερικό της οποίας είχε επιχωματωθεί μέχρι το ύψος των πλάγιων τοίχων[1]. Μπροστά, σε πρώτο επίπεδο, διακρίνεται μεγάλος ακάλυπτος χώρος ο οποίος κάθε Τετάρτη κατακλυζόταν από εφήμερες παράγκες και εμπόρους με διάφορα προϊόντα. Ήταν η λεγόμενη εβδομαδιαία λαϊκή αγορά, η “Τετάρτη” όπως ονομαζόταν μονολεκτικά. Σήμερα η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχει ανασκάψει την περιοχή αυτή και έφερε στο φως διάφορα κτίσματα της βυζαντινής περιόδου. Στη συνέχεια, μπροστά από την πρώτη σειρά των οικημάτων υπάρχει ένας αδιαμόρφωτος δρόμος, ο οποίος αντιστοιχεί στη σημερινή οδό Ξάνθου.
Σε δεύτερο επίπεδο εξέχουν ανάμεσα από τις κατοικίες, οι μιναρέδες από έξι μουσουλμανικά τζαμιά. Αριστερά διακρίνεται μέρος από το τζαμί του Ομέρ μπέη και δίπλα κάποιος τουρμπές[2]. Αρκετά από τα σπίτια που καταγράφονται στη φωτογραφία είναι νεόκτιστα, πολλά διώροφα, ενώ τα περισσότερα διατηρούν την χαρακτηριστική αρχιτεκτονική των χρόνων τη τουρκοκρατίας. Ανάμεσά τους, στο κέντρο της φωτογραφίας, αίσθηση προκαλεί το μέγεθος ενός κτηρίου. Είναι η πίσω πλευρά της κατοικίας του Χουσνή μπέη, η οποία το 1881 επελέγη ως προσωρινή κατοικία του βασιλιά Γεωργίου Α’. Όπως αναφέραμε και σε άλλα σημειώματα, το μουσουλμανικό αυτό κονάκι το αγόρασε ο βασιλιάς, το διαμόρφωσε κατάλληλα και τα επόμενα χρόνια χρησιμοποιήθηκε ως βασιλικό ανάκτορο της Λάρισας. Είναι ιστορικά ενδιαφέρουσα η φωτογραφία αυτή, καθώς παριστάνει τη μοναδική μέχρι σήμερα γνωστή απεικόνιση της βορειοδυτικής πλευράς των ανακτόρων.
Πίσω από το βασιλικό κατάλυμα διακρίνεται ο μιναρές του Γενί τζαμί. Είχε κτιστεί το 1891 και ήταν ένα από τα δύο τζαμιά τα οποία ήταν εν ενεργεία κατά το 1900 στη Λάρισα[3]. Στέγασε για ένα μεγάλο διάστημα το Αρχαιολογικό Μουσείο της Λάρισας και ο μιναρές του μετά τον σεισμό του 1941 έμεινε κολοβός.
Η ρυμοτομία διατηρεί ακόμα την τουρκική της αναρχία. Στενά σοκάκια, δαιδαλώδεις διαδρομές, πυκνή δόμηση, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Λάρισας στην καμπή του 19ου προς τον 20ό αιώνα.

[1]. Ως γνωστόν το μπεζεστένι είχε καταστραφεί το 1799 από πυρκαγιά και είχε παραμείνει μόνον το κέλυφος.
[2]. Τουρμπές είναι τουρκική λέξη και σημαίνει ταφικό μνημείο, μαυσωλείο.
[3]. Το δεύτερο ήταν το Μπουρμαλί τζαμί, το οποίο βρισκόταν στο σημείο όπου κατασκευάσθηκε μεταπολεμικά ο κινηματογράφος “Βικτώρια”.

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com