Στο σημερινό κείμενο συνεχίζουμε τις χειρόγραφες αναμνήσεις από την προσφορά στη Λάρισα του στρατηγού Ιωάννη Άρτη, ο οποίος τόσο κατά τη διάρκεια της θητείας του, όσο και μετά την αποστρατεία του διοχέτευε τις ανησυχίες του στην ανάπτυξη έντονης κοινωνικής και φιλανθρωπικής δραστηριότητας στην πόλη όπου αρχικά τον φιλοξένησε και εν συνεχεία έγινε μόνιμος κάτοικός της. Μείναμε στο σημείο της περιγραφής του έργου του ως προέδρου του «Κομιτάτου» για την αναβάθμιση των αποκριάτικων εκδηλώσεων στη Λάρισα το 1902. Συνεχίζει ο Ιωάννης Άρτης:
«Μετά το πέρας του Καρναβάλου είχα οργανώσει την ιδίαν εσπέραν χορόν μετεμφιεσμένων υπέρ του Νοσοκομείου, όστις επέφερε ικανόν χρηματικόν ποσόν, στεφθείς υπό μεγάλης επιτυχίας, εξακολουθήσας με άπτωτον κέφι μέχρι της πρωίας της επομένης.Δημοτικό Νοσοκομείο
Μετά τούτο επισκεφθείς το Δημοτικόν Νοσοκομείον, αντελήφθην ότι τούτο ήτο άριστον ίδρυμα υπό έποψιν εμφανίσεως, με άμεμπτον καθαριότητα, επίπλωσιν, προσωπικόν, κλ., αλλά με μόνον ένα ασθενή, την υπηρέτριαν του δικηγόρου Κωνστ. Σαπουντζάκη. Τούτο δε δι’ έλλειψιν χρηματικών πόρων. Και ο διευθύνων τούτο ιατρός Κωνστ. Ιερομνήμων με παρεκάλεσε να προσπαθήσω ό,τι δύναμαι να ενισχυθεί το ταμείον του και προς τούτο συνεννοηθείς μετά των κυριών της αειμνήστου Αμαλίας Παπασταύρου, Σοφίας Ιατροπούλου και [Ελένης] Τέτση [1], ανελάβαμε την προστασίαν του Νοσοκομείου δια της οργανώσεως εορτών, λαχειοφόρων αγορών κλ. προς ενίσχυσιν του ταμείου του και ούτως κατορθόσαμεν να νοσηλεύονται ολίγοι ασθενείς. Πρόεδρος Ε. Ε. Σταυρού Λαρίσης
Παραλλήλως προς την μέριμνάν μου αυτήν, έστρεψα την προσοχήν μου προς προστασίαν του πτωχόκοσμου και των παιδιών των Δημοτικών Σχολείων, επισκεπτόμενος τα σχολεία και λαμβάνων μέρος εις κάθε ευεργετικήν ενέργειαν υπέρ των μικρών μαθητών, εκτελών τρόπον τινα καθήκοντα επισκεπτρίας αδελφής, προσλαβών ως βοηθόν μου τον πολύ προθύμως δεχθέντα όπως αναλάβη δωρεάν την περίθαλψιν των πασχόντων μαθητών από δερματικά νοσήματα ιατρόν Ιωάννην Χρίστου. Διό και πολλάκις εδέχθην τας ευαρεσκείας των επιθεωρητών Δημ. Εκπαιδεύσεως, ως και των υπουργείων Παιδείας και Υγιεινής.
Από δε το 1923, αναλαβών τα καθήκοντα του προέδρου του Ε. Ε. Σταυρού, εγενικεύθη πλέον η υπέρ των πτωχών δράσις μου. Συνεργαζόμενος πάντοτε και μετά του Νομιάτρου και του κ. Λαμπαδαρίου, τμηματάρχου του Υπουργείου Παιδείας, ίδρυσα αντιτραχωματικόν ιατρείον δια του οποίου εξηκριβώσαμεν δια του αειμνήστου οφθαλμιάτρου Κωνστ. Ισμυρίδου [2] ότι εν Λαρίση το τράχωμα ήτο διαδεδομένον εις μεν τα Δημοτικά Σχολεία κατά 33%, εις τα βιομηχανικά καταστήματα, υφαντουργεία, κλ. 38%, εις την επαγγελματικήν τάξιν, αχθοφόροι, καραγωγείς, παντοπωλεία, ζαχαροπλαστεία, κλ. 40% και εις το Ορφανοτροφείον Θηλέων 93%. Και εκ τούτων τα εις τα σχολεία και το Ορφανοτροφείον κατά το πλείστον εθεραπεύθησαν. Αλλ’ εις τα λοιπά η θεραπεία ετελείτο ελλιπέστατα, ως μη προσερχομένων των ασθενών ή μη όταν ημπορούσαν. Μετ’ ου πολύ δε το αντιτραχωματικόν χάρις εις την φιλάνθρωπον ανοχήν του αειμνήστου Ισμυρίδου, μετεβλήθη γενικώς εις Γενικόν Οφθαλμιατρείον των πασχόντων απόρων.
Παραλλήλως προς τα ανωτέρω, ένα θέμα το οποίον ιδιαιτέρως απησχόλει την προσοχήν μου ήτο η ελονοσία, ήτις και επεσκέπτετο την Λάρισαν υπό τύπον επιδημίας (ποιος δεν θυμάται τα κιτρινισμένα πρόσωπα ιδίως της φτωχολογιάς;). Η επιδημία δε αυτή κυρίως μας επεσκέπτετο ανά πενταετίαν. Κατά τον χρόνον τούτον προσελάμβανον ελονοσίατρον, του οποίου η αμοιβή κατεβάλετο εκ των ολίγων χρημάτων των εισπραττομένων δια του ετησίου εράνου, 6-7 χιλιάδες κατ’ έτος, και τα οποία χαριστικώς με αγώνα επετύγχανα να τα κρατήσω. Διότι κατά τον νόμον ανήκον δικαιωματικώς εις το Κέντρον. Και οσάκις (μάλλον πολλάκις) δεν υπήρχον, κατεβάλοντο εξ ιδίων μου. Διότι είχομεν και τας υποχρεώσεις των φαρμάκων των σχολείων, τα οποία κατέβαλον εις το Στρατιωτικόν Φαρμακείον εξ ιδίων μου και πολλάκις ευρέθημεν μετά του τόσον αλτρουιστικώς εργαζομένου ιατρού Χρίστου, να καταβάλωμεν τα έξοδα της θεραπείας συφιλίδος εις μαθητάς μικρούς και εν τέλει την θεραπείαν και των γονέων. Και μαζί μ’ αυτά, μας επεβάρυνον και τα έξοδα του Οφθαλμιατρείου.
Ο Δήμος είχε ψηφίσει ένα μικρό κονδύλιον όπερ εκάλυπτε το ενοίκιον, εν τούτοις ο κ. Δήμαρχος μη επιθυμών να παρέχεται εις τον Δήμον ευεργετική δράσις άλλοθεν ειμή μόνον παρά του Δημάρχου, ίνα μη κλονίζεται η πολιτική του αίγλη, έλαβε ως απόφασιν να κλείση το Ιατρείον, αδιαφορών τελείως δια τ’ αποτελέσματα και προς τούτο το ταμείον του Δήμου δεν μας εχορήγει το καθορισθέν υπό του Δημοτικού Συμβουλίου ποσόν. Διό και εξαναγκάσθην να μεταφέρω το Ιατρείον εις ατομικήν μου οικίαν ίνα μη πληρώνω ενοίκιον, παραχωρήσας αυτήν δωρεάν και επειδή εκ της ενεργείας μου αυτής δεν επετυγχάνετο κλείσιμον του ιατρείου, ήρξατο προπαγάνδα εις τα μέλη του Συμβουλίου και αντίδρασις αυτών όπως το Ιατρείον αναμιχθή εις πολιτικόν ίδρυμα. Το τοιούτο επέφερε την αποσύνθεσιν και την διάλυσιν του Ιατρείου, κλ., αλλά και την διάλυσιν του Διοικητικού Συμβουλίου του Ε. Ε. Σταυρού, όπερ μετά ένα μήνα ανασυνεστήθη υπό νέων προσώπων, υπό την προεδρίαν μου. Αλλά η ανασύστασις του Ιατρείου υπό τον διωγμόν του Δημάρχου, του οποίου η υποστήριξις ήτο απαραίτητος, δεν εγένετο [3]. Αλλ’ εξηκολούθησα την ευεργετικήν μου δράσιν εις την φτωχολογιά, ήτις ενεσάρκωνε και εδρόσιζε πάσαν επιθυμίαν μου και την προστασίαν της μαθητιώσης νεολαίας, επισκεπτόμενος τα Σχολεία, ιδίως τα Δημοτικά και παρακολουθών αγρύπνως την καταπολέμησιν της ελονοσίας, εν συνεργασία μετά των κ. κ. Στρατηγού Διοικητού Β’. Σ. Σ., του Νομιάτρου και του μικροβιολόγου Μανουσάκη [4], όστις και μετά παραδειγματικής προθυμίας ανέλαβε το έργον τούτο. Επειδή δε κατά την εμφανισθείσαν κατά το έτος 1935 επιδημίαν ελονοσίας, παρουσιάζετο αύτη λίαν έντονος, καίτοι ο προσληφθείς υπ’ εμού προς ανακούφισιν των απόρων ελονοσούντων ιατρός Γκόλαντας Γεώργιος κατέβαλε πάσαν προσπάθειαν προς καταπολέμησιν και ο Νομίατρος Μαυρομάτης επίσης δια της παροχής αφθόνου κινίνης, εν τούτοις η ορμή της νόσου δεν ανεχαιτίζετο, μετεκάλεσα ενταύθα τον Γεν. Διευθυντήν του Υγειονομικού Κέντρου εξ Αθηνών, όστις και απέστειλεν προθύμως τον ελονοσίατρον κ. Αλεξανδρόπουλον, όστις συνεργασθείς μετά του κ. Μανουσάκη, καθόρισε το είδος και το ειδικόν μικρόβιον της επικρατούσης κατά το έτος εκείνο ελονοσίας, καθορίσας εν δημοσία διαλέξει τον τρόπον της καταπολεμήσεώς της».
(Συνέχεια)
..............
[1]. Η Αμαλία Παπασταύρου-Χρυσοχόου ήταν η δευτέρα σύζυγος τού γνωστού εκείνης της περιόδου φαρμακοποιού της Λάρισας Κωνσταντίνου Παπασταύρου, με καταγωγή και των δύο από τη Ζίτσα της Ηπείρου. Προσωπικότητα ισχυρή, αρκετά μορφωμένη και δυναμική, ήταν υπέρμαχος του φεμινιστικού κινήματος και με διάφορα δημοσιεύματα σε εφημερίδες, περιοδικά, γυναικείες συγκεντρώσεις και διαλέξεις, πρωτοστατούσε όχι μόνο σε κάθε πνευματική κίνηση της Λάρισας, αλλά και προσπαθούσε με τις ιδέες της, να σταθεί κοντά στη γυναίκα και να προωθήσει την ισότητα των δύο φύλων,.
Η Σοφία Ιατροπούλου ήταν σύζυγος του δικηγόρου Ιατροπούλου.
Η Τέτση Ελένη ήταν κόρη του δικηγόρου Γεωργίου Τέτση. Την περίοδο εκείνη (1903-1904) ήταν ακόμη άγαμος και δημοσιογραφούσε στην εφημερίδα της Λάρισας «Μικρά» με το γαλλικό ψευδώνυμο «La Rebelle» που σημαίνει «Η επαναστάτρια» για τις ριζοσπαστικές της ιδέες. Τα Χριστούγεννα του 1911 παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Καρακίτη, γόνο πλούσιας οικογένειας γαιοκτημόνων της Λάρισας. Έκτοτε διέκοψε τις ενδιαφέρουσες δημοσιεύσεις της, αλλά οι φεμινιστικές της δραστηριότητες όχι μόνο συνεχίσθηκαν, αλλά παρέσυραν και τον σύζυγό της.
[2]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Λαρισαίοι ιατροί του Μεσοπολέμου. Κώστας Ισμυρίδης, εφ. «Ελευθερία» φύλλο της 2ας Μαρτίου 2022.
[3]. Αν και ο Άρτης δεν τον αναφέρει στο κείμενό του, δήμαρχος την περίοδο εκείνη ήταν ο Μιχαήλ Σάπκας, ο οποίος εκλέχθηκε σε δύο διαδοχικές δημοτικές εκλογές, (1925 και 1929), ενώ το 1934 εκλέχθηκε ο Στυλιανός Αστεριάδης (Πατόφλας). Πρέπει να σημειωθεί ότι το 1942, εν μέσω κατοχής, ο Ιωάννης Άρτης παρέδωσε την προεδρία του τοπικού Ε.Ε.Σ. στον Μιχαήλ Σάπκα.
[4]. Ο Εμμανουήλ Μανουσάκης (1898-1968) γεννήθηκε στην Κασταμονίτσα Ηρακλείου Κρήτης. Σπούδασε Ιατρική και εντάχθηκε στον ελληνικό στρατό, όπου έφθασε μέχρι τον βαθμό του στρατηγού. Προπολεμικά υπηρέτησε σε στρατιωτικές μονάδες στη Λάρισα και με την ομάδα του εξολόθρευσε την ελονοσία η οποία την περίοδο εκείνη μάστιζε την περιοχή μας. Με πρωτοβουλία του Δημητρίου Παλιούρα έχει στηθεί στο Άλσος των Μουσών (Αλκαζάρ) η προτομή του.