Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου

Το καλοκαίρι του 1893 βρέθηκε στη Θεσσαλία ο πολιτικός μηχανικός Louis Richard από το Montpellier της Γαλλίας, προσκεκλημένος του μεγαλοκτηματία Χρηστάκη Ζωγράφου (1820-1896), στο αγρόκτημά του στη Λαζαρίνα της Καρδίτσας. Το οδοιπορικό του στη Θεσσαλία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «La Nouvelle Revue» (Παρίσι) τον Νοέμβριο του ιδίου έτους [1]. Από τις εντυπώσεις που κατέγραψε, παραθέτουμε (σε ελεύθερη μετάφραση) εκείνες που αφορούν τη Λάρισα και την ευρύτερη περιοχή της.
«Επιβιβαστήκαμε στον Πειραιά, σε ένα μεγάλο ελληνικό ατμόπλοιο που εξυπηρετούσε τη συγκοινωνία της πρωτεύουσας με τα παράλια της Εύβοιας και το λιμάνι του Βόλου (...). Ανάμεσα στους επιβάτες, λίγοι αξιωματικοί, πολύ κομψοί με τις λευκές στολές τους, που συνομιλούσαν με όμορφες Ελληνίδες ντυμένες με φανταχτερά ευρωπαϊκά φορέματα και ο υποδιευθυντής της Γεωργικής Σχολής στη Θεσσαλία [2], τον οποίο γνώρισα στην Αθήνα και ο οποίος επέστρεφε στη θέση του (...). Φθάσαμε ξημερώματα στο λιμάνι του Βόλου (...).
Πριν από την προσάρτηση (1881), στον Βόλο και σε όλη τη Θεσσαλία, η γη δεν είχε καμία αξία. Η προσάρτηση ήταν το έναυσμα για έναν πυρετό κερδοσκοπίας, στην περαιτέρω αύξηση του οποίου συνέβαλε η άφιξη πολλών Ελλήνων που είχαν κάνει μεγάλες περιουσίες στο εξωτερικό (...). Η πόλη όμως της Θεσσαλίας, στην οποία μπορεί να προβλεφθεί η πιο λαμπρή εξέλιξη, είναι αναμφισβήτητα η Λάρισα, η οποία μάλιστα θα απορροφήσει μέρος της σημασίας του Βόλου όταν θα κατασκευαστεί ο σιδηρόδρομος Λαρίσης-Πειραιώς που είναι ακόμη στο στάδιο των μελετών (...).
Φεύγοντας από τον Βόλο, η γραμμή που πηγαίνει προς τη Λάρισα διασχίζει πρώτα το στενό φαράγγι που ανοίγει ανάμεσα στους πρόποδες του Πηλίου και εκείνων της Όθρυος (...).Γύρω στο μεσημέρι, αρχίζουμε να βλέπουμε τη Λάρισα. Η πρωτεύουσα της Θεσσαλίας υψώνεται στη μέση μιας πεδιάδας που καίγεται από τον ήλιο, με τα ξύλινα σπιτάκια της που είναι τοποθετημένα ακανόνιστα, χωρίς καμία ευθυγράμμιση, χωρίς καμία τάξη. Μετρήσαμε 27 μιναρέδες που υψώνονται στον ουρανό, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι εγκαταλελειμμένοι εδώ και αρκετά χρόνια. Μπροστά μας βλέπουμε την τουρκική πλευρά της Λάρισας, την πλευρά από την οποία η πόλη κοιτάζει στο παρελθόν. Το μοντέρνο της πρόσωπο, αυτό που το βλέπεις λίγο αργότερα, είναι τα πανέμορφα λευκά σπίτια που υψώνονται από το έδαφος απ’ όλες τις πλευρές, οι κεντρικοί δρόμοι που ανοίγονται και όπου κυριαρχεί ο πυρετός της ανοικοδόμησης, τα καταστήματα, οι καφετέριες, που σιγά σιγά μεταμορφώνουν τη Λάρισα και την κάνουν να χάνει σταδιακά την όψη του μεγάλου ξύλινου χωριού που όλες οι όμορφες πόλεις είχαν κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας (...).
Μπορούμε ακόμα να βρούμε στη Λάρισα μία σχετική άνεση. Το καλύτερο ξενοδοχείο, το οποίο διευθύνει ένας Έλληνας, είναι ένα μεγάλο νεόκτιστο οικοδόμημα (...). Το εστιατόριο, το οποίο δεν απέχει πολύ από το διοικητήριο, όπου δοκίμασα το υπέροχο πιλάφι και τα ωραία ελληνικά σταφύλια, τα τόσο γλυκά και τόσο ζαχαρώδη, είναι το σημείο συνάντησης των ξένων ταξιδιωτών, των κρατικών λειτουργών και των αξιωματικών της φρουράς. Σ’ αυτό επίσης συχνάζουν και μερικοί Τούρκοι με ευρωπαϊκές ενδυμασίες και άψογους τρόπους. Είναι οι μεγάλοι ιδιοκτήτες της Λάρισας, που έρχονται να μείνουν για έναν περίπου μήνα κατά τη διάρκεια του θερισμού των σιτηρών, ώστε να πετύχουν τις καλύτερες δυνατόν τιμές της συγκομιδής τους.
Όσον αφορά την τέχνη, η Λάρισα, όπως οι περισσότερες παλιές τουρκικές πόλεις, δεν έχει τίποτα να επιδείξει. Η μόνη αρχαιότητα που διαθέτει είναι το όμορφο τζαμί του κατακτητή της Θεσσαλίας Τουραχάν [= γνωστό και ως τζαμί του Χασάν βέη]. Είναι ένα χαριτωμένο μικρό αραβικό κτίριο, με μαρμάρινο προαύλιο και έναν κομψό μιναρέ που δεν έχει πάθει μεγάλες καταστροφές από τον χρόνο. Το τζαμί του Τουραχάν βρίσκεται στην άλλη άκρη της πόλης, στην αντίθετη πλευρά από αυτήν που βρίσκεται ο σιδηροδρομικός σταθμός. Στους πρόποδες του τζαμιού ρέει ο Πηνειός, ένα αρκετά καθαρό ποτάμι που το διασχίζει μια παλιά τουρκική γέφυρα με καμάρες. Πιο πέρα ξεκινά ένα λιβάδι με σειρές από σημύδες που ρίχνουν τη λεπτή τους σκιά στον ηλιόλουστο κάμπο».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Louis Richard, «EnThessalie: notes de voyage», La Nouvelle Revue (Paris), τ. LXXXV (Νοέμβριος-Δεκέμβριος1893), σ. 463-488.
[2]. Πρόκειται για την Κασσαβέτεια γεωργική σχολή Αϊδινίου. Για τη σχολή βλ. Χαράλαμπος Χαρίτος & Ιουλία Κανδήλα, Κασσαβέτεια γεωργική σχολή Αϊδινίου (1888-1914): Συμβολή στην ιστορία της γεωργικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Βόλος: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, 1997.