Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com

Συμπληρώθηκαν φέτος στις 31 Αυγούστου 142 χρόνια από την είσοδο του ελληνικού στρατού στη Λάρισα, έπειτα από υποταγή 458 ετών (1423-1881) στους Τούρκους. Σήμερα στην εκκλησία της Αναλήψεως θα γίνει δοξολογία και εν συνεχεία κατάθεση στεφάνων στο γειτονικό μνημείο για το 1881 που βρίσκεται στο διπλανό πάρκο της περιοχής. Με την ευκαιρία αυτή κρίνεται σκόπιμο να παραθέσουμε σύντομο βιογραφικό του απελευθερωτή της Λάρισας στρατηγού Σκαρλάτου Σούτσου και ορισμένες εντυπώσεις του δημοσιογράφου Σπυρίδωνα Παγανέλη, ο οποίος συνόδευε τον ελληνικό στρατό καθ’ όλη τη διάρκεια της απελευθερωτικής του πορείας στη Θεσσαλία.
Ο Σκαρλάτος Σούτσος γεννήθηκε στο Βουκουρέστι το 1806 και ήταν γιος του τελευταίου ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Αλεξάνδρου Σούτσου. Σπούδασε στη στρατιωτική σχολή του Μονάχου και έπειτα από λαμπρή καριέρα, ανέβηκε διαδοχικά όλες τις βαθμίδες της στρατιωτικής ιεραρχίας. Την άνοιξη του 1834 τμήμα του Βαυαρικού Εκστρατευτικού Σώματος το οποίο βρισκόταν στην περιοχή της Λαμίας, διατάχθηκε από την κρατική εξουσία να μεταβεί με μυστική αποστολή στη Λάρισα, για συνομιλίες με τον πασά της πόλης. Στην ελληνική αποστολή βρισκόταν μεταξύ των άλλων και ο λοχαγός των Γενικών Επιτελών Σκαρλάτος Σούτσος [1]. Ήταν η πρώτη του επίσκεψη στην πόλη μας ως στρατιωτικού. Το 1881, ήλθε στην πόλη μας πλέον ως απελευθερωτής. Πέθανε στην Αθήνα το 1887. Ήταν παντρεμένος με την Ελπίδα Καντακουζηνού και ο γιος του Δημήτριος Σούτσος διετέλεσε δήμαρχος Αθηναίων.
Ο Σπυρίδων Παγανέλης γεννήθηκε στη Μύκονο το 1852. Ξεκίνησε σαν δημοσιογράφος και αργότερα αναδείχθηκε σπουδαίος λογοτέχνης. Γι ένα διάστημα διετέλεσε βουλευτής και διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Είχε φθάσει στην πόλη μας στις 30 Αυγούστου 1881 και η περιγραφή του από τα γεγονότα της απελευθέρωσης της Λάρισας είναι ενδιαφέρουσα και ποιητικότατη. Ο Παγανέλης, ήταν απεσταλμένος της ελληνικής εφημερίδας «Νεολόγος» της Κωνσταντινούπολης και με καθημερινές ανταποκρίσεις του ενημέρωνε τους αναγνώστες της. Το 1882 συγκέντρωσε όλες αυτές τις ανταποκρίσεις και τις συμπεριέλαβε σε έναν τόμο 440 σελίδων μικρού σχήματος, με τον τίτλο «Οδοιπορικαί Σημειώσεις». Γλώσσα του κειμένου του είναι η λόγια καθαρεύουσα της εποχής.
Με το έργο του αυτό ο Σπ. Παγανέλης απαριθμεί μόνον γεγονότα τα οποία υπέπεσαν στην αντίληψή του και δεν υπεισέρχεται σε ιστορικές λεπτομέρειες. Θριαμβολογεί για την ενσωμάτωση νέων εδαφών στο ελληνικό βασίλειο, ανατέμνει το καυτό για την εποχή αγροτικό πρόβλημα και προσπαθεί να σταθεί ουδέτερος στη διαμάχη γαιοκτημόνων και καλλιεργητών. Ακόμα θέλγεται από την ομορφιά των φυσικών τοπίων της Θεσσαλίας και ιδιαιτέρως των Τεμπών και των Μετεώρων.
Από τις ανταποκρίσεις του θα περιορισθούμε στο σημερινό μας σημείωμα σε λίγες αποσπασματικές καταγραφές του για τη Λάρισα, όπου περιγράφει την πόλη, όπως την αντίκρισε. Τονίζει την άθλια κατάσταση των κατοίκων της, αλλά συγχρόνως εντυπωσιάζεται και από την αποθεωτική υποδοχή που επεφύλαξαν στον ελληνικό στρατό ο κλήρος, οι αξιωματούχοι και ο απλός λαός της πόλης. Οι εντυπώσεις αυτές είναι ενδιαφέρουσες, επειδή περιγράφουν τη θεσσαλική μητρόπολη όπως ήταν στο τέλος της τουρκικής κυριαρχίας και στην αυγή της νέας, μετά από τόσους αιώνες, ελληνικής παρουσίας. Η όψη της πόλης δεν τον εντυπωσιάζει. Κακή ρυμοτομία και έλλειψη αρχιτεκτονικού κάλλους κυριαρχούν παντού και μόνον η μαιανδρική πορεία του Πηνειού και τα στίλβοντα νερά του, τη ζωογονεί και της δίνει κάποια ομορφιά. Οι κάτοικοι, μετά από τόσα βάσανα, κακουχίες και διώξεις μεθούν την ευλογημένη αυτή ώρα από χαρά. Η πόλη απολαμβάνει ένα απέραντο πανηγύρι ελευθερίας και όλοι χύνουν δάκρυα ευγνωμοσύνης για τον απελευθερωτή ελληνικό στρατό.
Αλλά ας παρακολουθήσουμε ένα μικρό απόσπασμα από τα γραπτά του. Σήμερα είναι λίγο δυσνόητη η γλώσσα του, όμως η περιγραφή του είναι γλαφυρή και γι’ αυτό διατηρείται αναλλοίωτη.
«Ερχόμενος εκ Τρικκάλων εισήλθον εις την πόλιν δια της φερωνύμου οδού. Η συγκίνησίς μου απέβαινεν ευνόητος. Επάτουν την κλασσικήν Λάρισαν, περίφημον και εν τη αρχαιότητι, ονομαστήν και εις τους μεταγενεστέρους χρόνους […] Δεν ανέμενον να ίδω εν τη Λαρίσση πόλιν παρουσιάζουσα τα πλεονεκτήματα των ολίγων διακρινομένων της Ανατολής, ούτε την ευθυγραμμίαν ή τι άλλο αρχιτεκτονικόν κάλλος. Δια τούτο η εντύπωσίς μου δεν απέβη δυσάρεστος […]. Ευπρεπισθέντες οι κάτοικοι εχύθησαν συν γυναιξί και τέκνοις άμα τη έω (με την αυγή) εις τους δρόμους της πόλεως, ανταλλάσοντες ασπασμούς αναστάσεως και ηθικής παλιγγενεσίας. Δια νυκτός αι αψίδες ευρέθησαν όρθιαι, καταπράσιναι, σημαίαις κεκοσμημέναι και ρητοίς πατριωτικοίς. Η αρίστη είχεν εγερθεί κατά την είσοδον της πόλεως επί της οδού Φερσάλων […] Η νεότης της πόλεως, με την αγνότητα της ως σύμβολον και ένδυμα, εξήλθε προς υποδοχήν του ελληνικού στρατού, έτοιμος να τον προσφωνήση και ανυπομονούσα να τον ράνη με άνθη, συλλεγέντα από των προπόδων του Ολύμπου και του Πηνειού τας όχθας. Λευκά φέρουσαι αι λαρισσαίαι παρθένοι μετά των εθνικών χρωμάτων, παρετάχθησαν δεξιόθεν και αριστερόθεν της αψίδος και παρ’ αυταίς οι παίδες των Χριστιανών και οι Ιουδαιόπαιδες, καινουργείς φέροντας στολάς, μετά ταινιών κυανών και σημαιών πολυτίμων ελληνικών, έμελπον ωδάς και άσματα […]».
Με αυτήν τη λυρικότητα περιγράφεται η είσοδος του ελληνικού στρατού στη Λάρισα και όλη τη Θεσσαλία, η οποία είναι εκτεταμένη. Έναν περίπου μήνα αργότερα, στις 7 Οκτωβρίου 1881 επισκέφθηκε τα νεοαποκτηθέντα εδάφη της Θεσσαλίας και ο βασιλιάς Γεώργιος Α’.
———————————————
[1]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος. 1834. Ελληνική στρατιωτική αντιπροσωπεία επισκέπτεται την τουρκοκρατούμενη Λάρισα, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 19ης Ιανουαρίου 2020.