Εισαγωγή
Στην εβδομαδιαία περιοδική έκδοση του Λονδίνου «The Saturday Magazine», φύλλ. 555, της 27ης Σεπτεμβρίου του 1841, στη σελίδα 73, και κάτω από το λογότυπο της εφημερίδας, δημοσιεύεται κείμενο με τον τίτλο: «Η Τουρκία και οι τουρκικές επαρχίες». Του κειμένου προηγείται χαρακτικό της Λάρισας με τον λανθασμένο, όμως, υπότιτλο «Η Όσσα» και εν συνεχεία καταγράφονται οι εντυπώσεις μιας περιήγησης στην περιοχή μας.
Ο συγγραφέας του κειμένου είναι άγνωστος. Όμως, από την προσεκτική μελέτη του δίνεται η εντύπωση ότι πρόκειται για ανώνυμο συντάκτη του περιοδικού, ο οποίος, μάλιστα, δεν πρέπει να επισκέφθηκε την περιοχή, αλλά την περιγράφει βασιζόμενος σε κείμενα άλλων περιηγητών (Clark, Holland, κ.λπ.). Έτσι εξηγείται και το γεγονός της λανθασμένης εκτίμησης όσον αφορά την εικονογραφική παράσταση που το συνοδεύει. Το χαρακτικό αποτυπώνει χωρίς αμφιβολία τη Λάρισα, όμως ο συγγραφέας όχι μόνον το χαρακτηρίζει «Το όρος Όσσα» και θεωρεί ότι απεικονίζει το χωριό Μπαμπά, δηλαδή το σημερινό χωριό Τέμπη, αλλά και διατυπώνει την άποψη στο τέλος του κειμένου ότι στην εικόνα ο Μπαμπάς δεν απεικονίζεται στην κανονική του θέση. Το χαρακτικό αυτό κατά έναν μεγάλο βαθμό είναι άτεχνη αντιγραφή του αντίστοιχου χαρακτικού του Henry Holland [1], το περιηγητικό βιβλίο του οποίου, όπως θα διαπιστωθεί κατά την ανάγνωση του κειμένου, συμβουλεύθηκε.
Το κείμενο αναφέρεται στο όρος Όσσα, στο χωριό Μπαμπά, στην κωμόπολη των Αμπελακίων, στη γραφική Κοιλάδα των Τεμπών και στον Πηνειό, τον Σαλαμπριά όπως τον αναφέρει, ο οποίος διασχίζει το άνοιγμα των δύο βουνών, του Ολύμπου και της Όσσας, για να καταλήξει λίγο πιο κάτω στη θάλασσα. Σε μερικά σημεία ο συντάκτης έχει λάθη ή αναπαράγει εσφαλμένα ιστορικά γεγονότα και τοποθεσίες, τα οποία σήμερα, έπειτα από 182 χρόνια, η ιστορική έρευνα τα έχει οριστικά επιλύσει. Η διόρθωσή τους γίνεται με υποσημειώσεις, ώστε να μη διακόπτεται η ομαλή ροή του κειμένου. Η μετάφραση έγινε από τον καθηγητή Αλέξη Γαλανούλη, ο οποίος απέδωσε στην ελληνική το αγγλικό κείμενο με πλήρη λογοτεχνική επάρκεια, ιδίως στα ποιητικά μέρη [2].

Το κείμενο
Ο τίτλος του κειμένου είναι «Το όρος Όσσα και διάφορα άλλα, στην επαρχία Τρικάλων» [3] και στη συνέχεια διαβάζουμε τα εξής: «Το χωριό Μπαμπάς βρίσκεται δίπλα στο ποτάμι Σαλαμπριά, στην κοιλάδα των Τεμπών. Από εκεί ένας ανηφορικός δρόμος σε οδηγεί στα Αμπελάκια. Όλα αυτά ανήκουν στην επαρχία Τρικάλων της ευρωπαϊκής Τουρκίας. Και αφού η σημερινή κατάσταση και εμφάνιση αυτών των τόπων είναι ίδια με εκείνη που είχε υμνηθεί στην ιστορία και την ποίηση των αρχαίων, θα πρέπει γενικά να αποτελούν σημεία ενδιαφέροντος και για τον σημερινό λάτρη της φιλολογίας, θεωρείται ότι αξίζει να αναφέρουμε δύο λόγια σχετικά με το βουνό, την πόλη, το ποτάμι και την κοιλάδα.
Το βουνό Όσσα βρίσκεται στο μέρος εκείνο της Ελλάδας που πάντα είχε το ίδιο όνομα, στη Θεσσαλία, παρ’ όλο που τώρα ανήκει σε μια από τις τουρκικές επαρχίες. Αυτό το βουνό ήταν κάποτε ο χώρος κατοικίας των Κενταύρων [4]. Αρχικά ήταν ενωμένο με το βουνό Όλυμπος, αλλά, σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Ηρακλής τα χώρισε και ανάμεσά τους δημιούργησε αυτήν τη λατρεμένη κοιλάδα των Τεμπών. Ιστορικά ο χωρισμός των δύο βουνών πιθανόν να προκλήθηκε από έναν σεισμό που έγινε γύρω στο 1900 π.Χ. Η Όσσα και ο Όλυμπος, το Πήλιο και η Πίνδος, είναι γνωστά στην αρχαία μυθολογία ως τα βουνά που οι Τιτάνες, στους πολέμους τους εναντίον των θεών, τα επισώρευσαν το ένα πάνω στο άλλο, για να ανεβούν στον ουρανό με περισσότερη ευκολία. Το όρος Όσσα λέγεται ότι περιέχει στο έδαφός του ένα σκληρό γκριζογάλανο μάρμαρο με γεωλογικές φλέβες, πολύ καλής ποιότητας. Οι οροσειρές αυτής της χώρας δίνουν στον ταξιδιώτη την εικόνα τειχών, τα οποία χωρίζουν την μια περιοχή από την άλλη.
Η πόλη των Αμπελακίων, η οποία περιγράφεται ως μια πόλη που μοιάζει σαν να κρέμεται στις πλαγιές της Όσσας, θεωρείται ότι είναι η αρχαία Ατρακία (Atracia) [5].Η σημερινή πόλη έχει κάπου 400 σπίτια. Ο Dr. Holland αναφέρει σχετικά γι’ αυτήν:
«Τίποτε δεν μπορεί να θεωρηθεί πιο γραφικό στην πόλη αυτήν, από τις διάφορες γειτονιές των σπιτιών που τη συνθέτουν. Ξεχωρίζουν μέσα από ένα πυκνό φύλλωμα δέντρων, τα κλωνάρια των οποίων κρέμονται πάνω από τις βαθιές χαράδρες του βουνού, πάνω από τις ανοιχτές στοές και τις υπερυψωμένες οροφές των σπιτιών και δημιουργούν την αίσθηση μιας εικόνας, η οποία στο μάτι του ανθρώπου φαντάζει μοναδική. Οι βαλανιδιές, τα ελαιόδεντρα και τα κυπαρίσσια απλώνονται πάνω από την ανώμαλη επιφάνεια του εδάφους όπου βρίσκεται κτισμένη η πόλη και αναμιγνύονται με το φύλλωμα των αμπελιών, ενώ τα υψηλότερα αντερείσματα του βουνού που κλίνουν προς τα νότια, καλύπτονται από μακριές λωρίδες εδάφους με πεύκα. Λίγα είναι τα σπίτια που είναι κατασκευασμένα και επιπλωμένα με ευρωπαϊκό τρόπο».
Τα Αμπελάκια που βρίσκονται στα νότιο-δυτικά του τουρκικού χωριού Μπαμπά, προσεγγίζονται μόνο μέσω ενός κυκλικού δρόμου, ο οποίος σε μερικά σημεία περνάει ανάμεσα από λαξευμένο βράχο, ενώ σε άλλα σημεία μέσα από την κοίτη των χειμάρρων. Το βουνό Όσσα με τα Αμπελάκια και τον Μπαμπά βρίσκονται στα νότια του ποταμού, ο οποίος ρέει ανατολικά, ενώ το βουνό Όλυμπος βρίσκεται βόρειά του. Η ίδια αξιόπιστη αυθεντία που αναφέρθηκε πριν (εννοεί τον Henry Holland), μας πληροφορεί ότι τα Αμπελάκια προσελκύουν το ενδιαφέρον όχι μόνο για το τοπίο που τα περιβάλλει, αλλά και για τους ευγενικούς τρόπους των κατοίκων τους. Είναι σχεδόν όλοι Έλληνες και παρ’ όλο που ο τόπος της κατοικίας τους είναι σχετικά απομονωμένος και απόμακρος, εδώ και πολλά χρόνια έχουν γίνει ξακουστοί από την επέκταση των εμπορικών δραστηριοτήτων τους και από τον χαρακτήρα μιας δραστήριας και εύστροφης επιχειρηματικότητας, που έχει αυξήσει τη φήμη τους σε πολύ υψηλό επίπεδο ανάμεσα στις άλλες κοινότητες της σύγχρονης Ελλάδας. Οι περισσότεροι έμποροι των Αμπελακίων έχουν επισκεφθεί ή έχουν κατοικήσει στις μεγαλύτερες εμπορικές πόλεις της Ευρώπης και η βεβαιωμένη επιτυχία των επαφών τους με αυτές φαίνεται από τον πλούτο που έχουν αποκτήσει. Έχουν διασυνδέσεις κυρίως με τη Γερμανία, αλλά εμπορεύονται επίσης με την Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και άλλα εμπορικά κέντρα της Ανατολής.
Το εμπόριο των Αμπελακίων στηρίζεται στην κατασκευή βιομηχανικών προϊόντων. Συγκεκριμένα, οι κάτοικοι της περιοχής αυτής δραστηριοποιούνται ενεργά με τις διάφορες επεξεργασίες κατασκευής και βαφής βαμβακερών νημάτων, που είναι και το βασικό προϊόν της χώρας. Αυτή η δραστηριότητα συμπίπτει με τη γενική έννοια της απασχόλησης, η οποία επιτυγχάνεται και στις άλλες πόλεις της γύρω περιοχής. Το μεγαλύτερο μέρος της βαμβακοπαραγωγής των θεσσαλικών πεδιάδων έρχεται εδώ, για τη βιομηχανική του επεξεργασία από τους κατασκευαστές. Υπολογίζεται ότι η πόλη των Αμπελακίων παράγει ετησίως κάπου τρεις χιλιάδες «μπάλες» βαμμένης βαμβακερής κλωστής και η κάθε «μπάλα» υπολογίζεται ότι ζυγίζει 250 λίβρες [6]. Σχεδόν ολόκληρη αυτή η ποσότητα μεταφέρεται διά ξηράς στη Γερμανία, μια μεταφορά που γίνεται τακτικά και ρυθμίζεται από τους Αμπελακιώτες εμπόρους. Επίσης, οι κάτοικοι της πόλης αυτής έχουν κερδίσει μεγάλο σεβασμό από τη γενική πνευματική τους καλλιέργεια και από τη συμβολή στα γράμματα της χώρας τους. Υπάρχει, επίσης, ένας αξιόλογος αριθμός ελληνικών σχολείων εδώ, τα οποία λέγεται ότι βρίσκονται σε άνθηση.
(Συνέχεια)

[1]. Holland Henry. Travels in the Ionian Isles, Albania. Thessaly, Macedonia, & c. during the years 1812 and 1813, London, 1815, σελ. 284.
[2]. Η προθυμία και η αφιλοκερδής ανταπόκριση του Αλέξη Γαλανούλη, μου επιβάλλουν την υποχρέωση να τον ευχαριστήσω και δημόσια.
[3]. Κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της Τουρκοκρατίας, οι διοικητικές υπηρεσίες της οθωμανικής αυτοκρατορίας για τη Θεσσαλία είχαν έδρα τα Τρίκαλα. Όλες οι περιοχές της Θεσσαλίας αποτελούσαν τότε την περιφέρεια (σαντζάκι) των Τρικάλων. Από το 1770, με την αύξηση του πληθυσμού της Λάρισας, τις πιέσεις των τοπικών μπέηδων και για λόγους στρατιωτικούς και οικονομικούς, η έδρα μεταφέρθηκε στη Λάρισα, όμως η παλιά ονομασία ως «σαντζάκι Τρικάλων» διατηρήθηκε μέχρι το τέλος της Τουρκοκρατίας.
[4]. Σε όλους είναι γνωστό ότι το βουνό των Κενταύρων είναι το Πήλιο, το οποίο χωρίζεται από την Όσσα με το Μαυροβούνιο.
[5]. Τα Αμπελάκια δεν έχουν καμία σχέση με την πόλη Άτραξ, της οποίας η ονομασία προήλθε από την αρχαία παραπήνεια πόλη Άτραξ, δυτικά της Λάρισας, ιδρυτής της οποίας υπήρξε ο Λαπίθης Άτραξ. Οι παλαιότερες ιστορικές μαρτυρίες ανάγουν τη δημιουργία της σημερινής κωμόπολης των Αμπελακίων στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
[6]. Η λίβρα είναι μονάδα βάρους για το Ηνωμένο Βασίλειο και για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Μία λίβρα ισοδυναμεί με 453,6 γρ.