Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου

nikapap@hotmail.com

Την Κυριακή 20 Δεκεμβρίου 2015 δημοσιεύθηκε στη στήλη «ΛΑΡΙΣΑ. Μια εικόνα, χίλιες λέξεις» της εφημερίδας «Ελευθερία», φωτογραφία του Στέφανου Στουρνάρα από τους Ιππικούς Αγώνες που έγιναν στη Λάρισα με την παρουσία του διαδόχου Κωνσταντίνου, στα πλαίσια της ετήσιας εμποροπανήγυρης, της Γεωργικής και Κτηνοτροφικής έκθεσης και των Ιππικών, Ποδηλατικών και Αθλητικών αγώνων που έλαβαν χώρα στη Λάρισα το 1900. Όλες αυτές οι εκδηλώσεις έγιναν συγχρόνως και με μεγάλη επισημότητα από τις 25 μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου του 1900. Μετά την δημοσίευση ο φίλος συλλέκτης Θανάσης Μπετχαβές μου πρόσφερε αντίγραφο του προγράμματος το οποίο κυκλοφόρησε τότε, με την ευκαιρία των εκδηλώσεων αυτών.

Στο σημείο αυτό θέλω να ανοίξω μια παρένθεση και να γράψω λίγα λόγια για τον Θανάση Μπετχαβέ, αν και γνωρίζω ότι θα προσκρούσω στην έμφυτη ταπεινότητά του. Ήπιος άνθρωπος, ολιγομίλητος, χαμηλών τόνων, μακριά από κάθε δημοσιότητα, πολύ κοντά όμως σε κάθε ιστορικό ερευνητή της Λάρισας, έχει συγκεντρώσει και εξακολουθεί να συγκεντρώνει μανιωδώς ό,τι αρχειακό υλικό έχει σχέση με τη Λάρισα, κυρίως από την απελευθέρωση και μετά (εφημερίδες, παλιές φωτογραφίες, κάρτες, ειδήσεις επιλεγμένες από φύλλα παλαιών εφημερίδων της Λάρισας, διαφημίσεις, προγράμματα διαφόρων εκδηλώσεων και γενικά ό,τι οσφραίνεται πως έχει σχέση με την πόλη μας). Το κυριότερο όμως είναι ότι δεν τα κρατάει φυλαγμένα αποκλειστικά για τον εαυτό του, όπως κάνουν πολλοί συλλέκτες, αλλά τα θέτει με προθυμία υπ’ όψη των ερευνητών και μάλιστα αρκετά εξ αυτών τα δωρίζει (Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο, Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Λάρισας και αλλού).

Το πρόγραμμα των εκδηλώσεων που αναφέραμε είναι ένα μικρό σε μέγεθος (18 x 12 εκ.) κομψό και καλοτυπωμένο φυλλάδιο 24 σελίδων, χορηγός του οποίου θα πρέπει να ήταν οι Σιδηρόδρομοι Θεσσαλίας, γιατί στην τελευταία σελίδα του υπάρχει σχετικό διαφημιστικό μήνυμα, με χάρτη των σιδηροδρομικών διαδρομών. Όπως διαφαίνεται από την ανάγνωσή του, πρέπει να υπήρξε μεγάλη προετοιμασία για την διοργάνωση αυτή, η οποία δεν περιελάμβανε, όπως αναφέρθηκε, μόνον την Γεωργικοκτηνοτροφική έκθεση.

Όλες οι εκδηλώσεις είχαν τεθεί υπό την προστασία του βασιλέως Γεωργίου Α΄, ενώ την διοργάνωσή τους είχαν αναλάβει τρεις επιτροπές. Η Γενική Διοργανωτική Επιτροπεία, η οποία είχε έδρα την Αθήνα, η Τοπική Διοργανωτική Επιτροπεία, και η Επί των Αγώνων Επιτροπεία, οι οποίες είχαν έδρα τη Λάρισα.

Η πρώτη απαρτιζόταν από 17 άτομα τα οποία κατείχαν υψηλόβαθμες δημόσιες θέσεις ή ήταν εκπρόσωποι διαφόρων οργανισμών στην Αθήνα. Ανάμεσά τους υπήρχαν ορισμένα γνωστά ονόματα, όπως ο δήμαρχος Αθηναίων Σπυρίδων Μερκούρης[1], ο Δήμαρχος Λαρίσης Αναστάσιος Ζαρμάνης και οι μεγαλοκτηματίες Παναγής Χαροκόπος και Παύλος Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης.

Η δεύτερη είχε 16 μέλη, όλοι ευυπόληπτα μέλη της Λαρισαϊκής κοινωνίας. Αναφέρουμε τους πιο γνωστούς: οι δικηγόροι Νικ. Καραστεργίου, Δημ. Πιπινόπουλος, Νικ. Ριζόπουλος, Ευστ. Ιατρίδης, Δημ. Γαλανίδης, ο εργολάβος και κτηματίας Κων. Σκαλιώρας, ο βουλευτής Τυρνάβου τότε Γεώργιος Ροδόπουλος, ο στρατιωτικός και εν συνεχεία πολιτικός Ιωάννης Γιαννακίτσας, ο κτηματίας Αναστάσιος Αβέρωφ, πατέρας του Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα, ο πρώην δήμαρχος Λαρίσης Διονύσιος Γαλάτης, ο ιατρός και αργότερα δήμαρχος Αχιλλέας Αστεριάδης και δύο Οθωμανοί οι Χασήπ Βέης και Χασάν Βέης.

Την επιτροπή των αγώνων αποτελούσαν πέντε μέλη. Οι δύο ήταν στρατιωτικοί, οι Κων. Ηλιόπουλος και Δημ. Σαρμουσάκης και οι άλλοι τρεις ήταν Λαρισαίοι επιστήμονες, οι Γεώργιος Σακελλαρίδης ιατρός, Γεώργιος Βλάχος δικηγόρος και Π. Οικονομίδης.

Οι επιτροπές που συστήθηκαν, για να προσδώσουν επισημότητα προσκάλεσαν τον διάδοχο Κωνσταντίνο, ο οποίος δέχθηκε να παραστεί στις εκδηλώσεις, να κηρύξει στις 25 Σεπτεμβρίου 1900 την έναρξη της λειτουργίας της γεωργοκτηνοτροφικής εκθέσεως και να παρακολουθήσει τους Ιππικούς, Ποδηλατικούς και Αθλητικούς αγώνες από ειδική εξέδρα.

Σε ποιο σημείο αναπτύχθηκαν οι χώροι της Γεωργικής και Κτηνοτροφικής ‘Εκθεσης αναφέρεται στο πρόγραμμα: «Η έκθεσις γενήσεται εν ειδικώ Εκθετηρίω ανεγειρομένω επί της παρά τον Πηνειόν πλατείας του Άρεως». Ως πλατεία Άρεως[2] προσδιορίζεται κατά πάσαν πιθανότητα ο χώρος που εκτείνεται μεταξύ του πεζόδρομου που διχοτομεί την περιοχή του Αλκαζάρ και του οδικού δρόμου προς Τύρναβο και προχωρεί και πέρα από το σημερινό μνημείο της Εθνικής Αντιστάσεως, μέχρι και το Στάδιο. Επί τουρκοκρατίας ο χώρος αυτός ήταν επίπεδος, ακάλυπτος και οι Τούρκοι τον χρησιμοποιούσαν ως πεδίο στρατιωτικών γυμνασίων. Την ίδια χρήση φαίνεται να είχε ο χώρος αυτός και κατά τα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια, γι’ αυτό και του δόθηκε το όνομα του αρχαίου θεού του πολέμου.

Η έκθεση είχε τέσσερα τμήματα: α) Ζωοτεχνίας, β) Βομβυκοτροφίας και Μελισσοκομίας, γ) Γεωργίας και δ) Γεωργικής Χημείας και Βιομηχανίας. Το ενδιαφέρον είναι ότι στο τμήμα της Γεωργίας εκθέτονταν: «Μηχαναί γεωργικαί (άροτρα, σπορείς, θεριστικαί, αλωνιστικαί, εκκοκκιστικαί μηχαναί) χειροκίνητοι, ιπποκίνητοι, ατμοκίνητοι. Γεωργικά και κηπουρικά εργαλεία, κλπ.» Γι’ αυτό και στην έκθεση υπήρχαν περίπτερα και από ξένες χώρες, όπως διακρίνεται καθαρά στη φωτογραφία που συνοδεύει το σημερινό κείμενο.

Κατά τη διάρκεια της έκθεσης ήταν προγραμματισμένες και διαλέξεις επί γεωργικών και κτηνοτροφικών θεμάτων από ειδικούς επιστήμονες, για τους ενδιαφερόμενους επισκέπτες.

Τις εσπερινές ώρες της πρώτης ημέρας των εκδηλώσεων έγινε η «Ενετική Εορτή επί του Πηνειού ποταμού και παρά τας όχθας αυτού». Σύμφωνα με το πρόγραμμα ποταμίσιες βάρκες ειδικά στολισμένες σαν γόνδολες διέσχιζαν τον Πηνειό, μιμούμενες τις αντίστοιχες εορτές της Βενετίας. Στις βάρκες υπήρχαν μουσικές και μανδολινάτες οι οποίες συνόδευαν χορωδίες σε διάφορα άσματα.

Τις εσπερινές ώρες της δεύτερης ημέρας προγραμματίσθηκε να γίνει μεγάλη θεατρική παράσταση προς τιμήν των ξένων στο θερινό θέατρο, όπου θα παιζόταν «Δράμα Εθνικόν». Που βρισκόταν το θερινό θέατρο δεν μπορέσαμε να εντοπίσουμε. Ίσως στην περιοχή του σημερινού κηποθέατρου, όπου την περίοδο εκείνη υπήρχε κάποιο εξοχικό κέντρο ή στο θεατράκι «Απόλλων», αριστερά όπως αφήνει κανείς την μεγάλη γέφυρα και διευθύνεται προς τον Πέρα μαχαλά, μόνο που αυτό ήταν στεγασμένο.

Το πρόγραμμα περιλάμβανε ακόμη φωταγώγηση της έκθεσης, συναυλία στον περίβολό της, πυροτεχνήματα και εκτέλεση μουσικών συνθέσεων στον χώρο της πανήγυρης και στο Άλσος των Νυμφών (Αλκαζάρ).

Όλα όσα αναφέραμε φαντάζουν υπερβολικά και είναι δύσκολο να συνειδητοποιήσει κανείς ότι σε μια Λάρισα που δεν είχε συμπληρώσει εικοσαετία ελεύθερης ζωής να συμβαίνουν τελετές και εκθέσεις τέτοιου επιπέδου. Όμως οι εικόνες που διασώθηκαν από την εορτές αυτές έρχονται να το επιβεβαιώσουν. Είναι η φωτογραφία που δημοσιεύθηκε στις 20 Δεκεμβρίου 2015, με την μεγάλη εξέδρα για τους θεατές των Ιππικών αγώνων και τους επισήμους και η σημερινή φωτογραφία από το εσωτερικό της Γεωργικής και Κτηνοτροφικής Έκθεσης. Η φωτογραφία αυτή αρχικά σου δίνει την αίσθηση ότι πρέπει να είναι από κάποια ξένη χώρα. Ευτυχώς όμως υπάρχουν ελληνικές σημαίες και επιγραφές και επιβεβαιώνουν την επισημότητα της Έκθεσης και των εκδηλώσεων. Διακρίνεται στο κέντρο η είσοδος στους χώρους της Έκθεσης όπως φαίνεται από το εσωτερικό της. Υπάρχει κάποια ανησυχία και αναμονή των συγκεντρωμένων ατόμων. Επικρατούν οι στρατιωτικοί, αλλά υπάρχουν και καλοντυμένες κυρίες και κύριοι, καθώς και παιδιά. Αριστερά και δεξιά διακρίνονται κάποια από τα περίπτερα, τα οποία φέρουν επιγραφές και σημαίες ελληνικές και ξένες. Διακριτή γίνεται σε δύο σημεία η σημαία του Γερμανικού Ράϊχ της περιόδου εκείνης. Τα ξένα αυτά περίπτερα πιθανόν να εξέθεταν τα γεωργικά μηχανήματα εκείνης της εποχής που αναφέραμε πιο πάνω. Δεξιά διακρίνεται μια ομάδα μουσικών φιλαρμονικής ντυμένων με ναυτικές στολές, οι οποίοι παιανίζουν για την αναμενόμενη άφιξη προφανώς του διαδόχου, ενώ δίπλα τους υπάρχουν πολλά μουσικά αναλόγια κενά, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν για την συναυλία που θα ακολουθήσει.

[1]. Η Μελίνα Μερκούρη ήταν η αγαπημένη εγγονή του από τον γιο του Σταμάτη Μερκούρη, βουλευτή της ΕΔΑ και υπουργό.

[2]. Ως πλατεία ή Πεδίον του Άρεως συναντάται και σε άλλες ελληνικές πόλεις (Αθήνα. Τρίπολις, κλπ.) και προέρχεται από το Campus Martius της αρχαίας Ρώμης, που είχε ναό του θεού Άρη, ήταν αφιερωμένο στον θεό του πολέμου και ήταν πεδίο ασκήσεων και παρελάσεων.

ΣΗΜ.: Στον τίτλο του κυριακάτικου σημειώματος για την επίσκεψη του Σκαρλάτου Σούτσου στη Λάρισα, εσφαλμένα ανεγράφη ως χρόνος αυτής το 1934, αντί του ορθού 1834.