Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη

Το μικρό και απομονωμένο νησί της Θηρασίας, μέλος του συμπλέγματος νησιών της Σαντορίνης, είναι το αντικείμενο της έρευνας της πολυεπιστημονικής ομάδας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, του Πανεπιστημίου Κρήτης, το Ιόνιου Πανεπιστημίου και του Ινστιτούτου Τεχνολογίας και Έρευνας της Κρήτης. Για τα αποτελέσματά της μιλούν στην «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», οι Κλαίρη Παλυβού, ομότιμη καθηγήτρια Α.Π.Θ. και Ίρις Τζαχίλη, ομότιμη καθηγήτρια Πανεπιστημίου Κρήτης

Η συνέντευξη

* Μπορείτε να αναφερθείτε στο ερευνητικό πρόγραμμα, με τίτλο «Διαχρονικοί Νησιωτικοί Πολιτισμοί. Η περίπτωση της Θηρασίας»; Ποιος είναι ο στόχος του;

- Το μικρό και απομονωμένο νησί της Θηρασίας, μέλος του συμπλέγματος νησιών της Σαντορίνης, είναι το αντικείμενο της έρευνας μιας πολυεπιστημονικής ομάδας που περιλαμβάνει το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (που έχει και τον συντονισμό), το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και το Ινστιτούτο Τεχνολογίας και Έρευνας της Κρήτης.

Το πρόγραμμα έχει στόχο τη διαχρονική χαρτογράφηση της ανθρώπινης παρουσίας στο νησί, από τα πρώτα ίχνη έως τη σύγχρονη εποχή, ώστε να αναδειχθούν οι επιλογές, οι περιορισμοί, οι αλλαγές, οι συνέχειες και οι ασυνέχειες και να διερευνηθεί ποικιλοτρόπως το φαινόμενο του νησιωτισμού.

Η έρευνα ξεκίνησε το 2007, με πρωτοβουλία των δυό μας, και το 2012 εντάχθηκε στο Πρόγραμμα Θαλής, με τον τίτλο «Διαχρονικοί, νησιωτικοί πολιτισμοί: η περίπτωση της Θηρασίας» και διευρύνθηκε με τη συμμετοχή πολλών ερευνητών, ποικίλων ειδικοτήτων (γεωλόγων, αρχαιολόγων, αρχιτεκτόνων, πολιτικών μηχανικών, τοπογράφων, κοινωνικών ανθρωπολόγων κ.α.).

* Το 2015 η έρευνα ολοκληρώθηκε. Ποια είναι τα αποτελέσματά της;

- Το 2015 η έρευνα ολοκληρώθηκε και τα αποτελέσματά της παρουσιάστηκαν στο Συμπόσιο, με τίτλο «Διαχρονικοί Νησιωτικοί Πολιτισμοί. Η περίπτωση της Θηρασίας» που έγινε στη Θεσσαλονίκη, 19-20 Ιουνίου. Καλύφθηκαν τομείς όπως η γεωλογία, η αρχαιολογία, η ιστορία, η αρχιτεκτονική και η κοινωνική ανθρωπολογία. Οι ανακοινώσεις είχαν όλες ως κοινή συνιστώσα την προσπάθεια να προβάλλουν πεδία άγνωστα και λίγο μελετημένα που κατάδειξαν τη συνοχή της ιστορικής πορείας του νησιού.

Από την αρχαιολογία προβλήθηκε η ανθρώπινη παρουσία στην εποχή του Χαλκού (μέσω της ανασκαφής και της έρευνας επιφανείας), στην Κλασική, Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο και στην Ύστερη αρχαιότητα. Μεγάλης σημασίας είναι η ανάδειξη της μεσαιωνικής και βυζαντινής περιόδου. Διάφορες ανακοινώσεις ανέπτυξαν με βάση γραπτές πηγές τις ιστορικές τύχες του νησιού κατά την περίοδο της λατινοκρατίας. Η χρήση γεωφυσικών μεθόδων – μία ακτινογραφία του εδάφους- συνέβαλε στον εντοπισμό θέσεων άγνωστων στην έως τώρα έρευνα. Οι ιστορικοί των νεότερων χρόνων παρουσίασαν στοιχεία από αρχειακές πηγές, όπως την ύπαρξη δεισιδαιμονιών και την ανάλυση της συμπεριφοράς τοπικών αρχόντων, ή τη σύγκριση με στοιχεία από άλλα δύσκολα για τη μελέτη μικρά νησιά της περιοχής. Οι αρχιτέκτονες και οι πολιτικοί μηχανικοί παρουσίασαν λεπτομερείς διαφωτιστικές συμβολές για τη λειτουργία των ορυχείων κατά το 19ο αιώνα, την οικιστική συγκρότηση των υπόσκαφων οικισμών και την τοπική αρχιτεκτονική, αλλά και την αρχιτεκτονική της υπαίθρου (πεζούλες, ξερολιθιές, πηγάδια και μονοπάτια). Οι κοινωνικοί ανθρωπολόγοι εστίασαν με ντοκιμαντέρ, φωτογραφίες και συνεντεύξεις στις ανισότητες μεταξύ του πληθυσμού της Θηρασίας και της Σαντορίνης και στην εξαίρεση που καθιστά σε αυτό η κοινωνικοοικονομική συμπεριφορά των γυναικών.

* Τα πορίσματα της έρευνας, πέραν της ιστορικής και επιστημονικής τους αξίας, μπορεί να αποτελέσουν τη βάση για το σχεδιασμό μιας ήπιας ανάπτυξης που θα αξιοποιήσει τα φυσικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά του νησιού;

- Aυτός ήταν ένας από τους σκοπούς μας από την αρχή. Επί πέντε έτη καταγράφουμε προσεχτικά τα πολιτισμικά και γεωλογικά του χαρακτηριστικά, την έως τώρα αξιοποίηση των φυσικών πόρων, την εκμετάλλευση των υδάτινων πόρων κλπ. Δημιουργείται έτσι ένας «χάρτης» του νησιού που περιλαμβάνει τη σημερινή κατάσταση αλλά και τις μελλοντικές δυνατότητες. Η Θηρασία όπως όλοι οι επισκέπτες της γνωρίζουν είναι μία όαση ηρεμίας όταν έρχεται κανείς από την πολύβουη Θήρα. Αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να χαθεί. Η Θηρασία πρέπει να κρατήσει τη φυσιογνωμία της με μία ανάπτυξη σχεδιασμένη με τέτοια κριτήρια. Με την αξιοποίηση των φυσικών και αγροτικών πόρων και όχι μόνο των τουριστικών, με την αποφυγή οικολογικών αλλοιώσεων, με τη διατήρηση του ήπιου δικτύου επικοινωνιών. Επιμένουμε έτσι σε προτάσεις ανάπτυξης με κύρια φροντίδα τη διατήρηση της ιδιαίτερης παραδοσιακής φυσιογνωμίας του νησιού.

Σήμερα, η Θηρασία κινείται ανάμεσα στην αδράνεια και τη νοσταλγία, προσδοκώντας ένα καλύτερο μέλλον. Ωστόσο, το παράδειγμα της Θήρας, που έχει παραδοθεί στη φρενίτιδα της αλόγιστης ανάπτυξης, με διακύβευμα το ίδιο το κεφάλαιό της, το φυσικό περιβάλλον και την ιστορία, δεν αποτελεί νομοτελειακή επιλογή.

Τα πορίσματα της συλλογικής αυτής έρευνας δίνουν στην τοπική κοινωνία αυτά ακριβώς τα εφόδια που απαιτούνται για τον σωστό προγραμματισμό μιας στρατηγικής ανάπτυξης: τη γνώση της διαχρονικής εξέλιξης αλλά και της δυναμικής του τόπου. Έχοντας αναγνωρίσει και χαρτογραφήσει τα ίχνη του ιστορικού παρελθόντος, οι Θηρασιώτες θα έχουν το πλεονέκτημα σχεδιασμού μιάς ορθολογικής εκμετάλλευσης της γής, με σεβασμό στο πρόσφατο και απώτατο πολιτιστικό παρελθόν.

* Υπάρχει σε εξέλιξη κάποιο άλλο αντίστοιχο ερευνητικό πρόγραμμα;

- Απ’ όσο γνωρίζουμε αλλού όχι. Αλλά συνεχίζουμε επί της ουσίας τη δική μας έρευνα. Σχεδόν όλες οι πτυχές του νησιού που αναδείχθηκαν από το δικό μας πρόγραμμα βρίσκονται σε εξέλιξη. Ένα πρόγραμμα όσο επιτυχημένο και αν είναι οφείλει να ανοίγει παράθυρα σε περαιτέρω έρευνα. Τόσο η αρχαιολογική έρευνα (έρευνα επιφανείας, ανασκαφή) όσο η αρχιτεκτονική, η γεωλογική, η ιστορική και η ανθρωπολογική έρευνα έχουν ακόμη καρπούς πολλούς να δώσουν. Σήμερα ο στόχος μας είναι να διαδώσουμε ευρύτερα τα αποτελέσματά μας με εκτενείς δημοσιεύσεις και να συνεχίσουμε στους ίδιους ή άλλους (επιπλέον) τομείς στο μέλλον. Για αυτό ψάχνουμε χρηματοδοτήσεις. Είναι σημαντικό επίσης το γεγονός ότι το πρόγραμμα υπήρξε φυτώριο νέων ερευνητών που θα συνεχίσουν τη δουλειά μαζί μας.

* Πόσο σημαντικά είναι τέτοιου είδους ερευνητικά προγράμματα για την ανάπτυξη των εννοιών τουρισμός με αρχαιολογία; Εκτιμάτε πως σε αυτή την οικονομική κρίση αποτελεί μονόδρομο για τη χώρα μας η ανάπτυξη αυτής της προοπτικής;

- Η ανασκαφή είναι στα πρώτα της βήματα αλλά το ενδιαφέρον είναι τεράστιο. Η αρχαιολογική έρευνα στη Θηρασία δεν είναι ευκαιριακή, με βάση βραχύχρονες ανάγκες. Κινήθηκε βάσει σχεδιασμού που λαμβάνει υπόψη το ενδιαφέρον που έχουν τα ευρήματα από πλευράς επιστημονικής αξιοποίησης. Δεδομένης της οικολογικής και πολιτισμικής καταστροφής που συνέβη σε μεγάλο βαθμό στη Θήρα λόγω του άναρχου τουρισμού μάλλον προωθούμε το αντίθετο. Δεν ξέρουμε πώς θα επηρεαστεί ή θα επηρεάσει καταστάσεις από την κρίση αλλά ασφαλώς αποτελεί πρότυπο για την ισόρροπη ανάπτυξη που υπερβαίνει τις σπασμωδικές κινήσεις. Χρειάζονται συντονισμένες ενέργειες με τον δήμο Θήρας, τις περιφέρειες και κυρίως τους ίδιους τους Θηρασιώτες για να πάρουν οι έρευνές μας ένα θετικό πρόσημο στην αντιμετώπιση μίας δύσκολης κατάστασης. Από την έως τώρα αντιμετώπισή μας, αυτό είναι απολύτως εφικτό.