ένα τρομερό δυστύχημα. Ο αυτοκινητόδρομος συνδέει το Σικάγο με το Σαιντ Λούις. Τι συνέβη; Μία ανεμοθύελλα σήκωσε σκόνη από τα καλλιεργημένα χωράφια της περιοχής και περιόρισε την ορατότητα των οδηγών στον αυτοκινητόδρομο. Αυτό έγινε σε χρόνο 1-2 λεπτών. Τα αυτοκίνητα στον δρόμο έχασαν την ορατότητα. Αυτόπτες μάρτυρες μιλούν για μηδενική ορατότητα. Οι οδηγοί κάποιων οχημάτων αντέδρασαν και φρέναραν, κάποιοι όχι. Αποτέλεσμα να γίνει μια σύγκρουση (καραμπόλα) που περιέλαβε 30 φορτηγά και περισσότερα από 50 ιδιωτικά αυτοκίνητα. Η σύγκρουση προκάλεσε 7 θανάτους, περισσότερο από 40 τραυματισμούς, ενώ 20 άτομα νοσηλεύτηκαν σε νοσοκομεία. Και φυσικά μεγάλες υλικές ζημιές, ενώ ο αυτοκινητόδρομος έκλεισε για 24 ώρες, δημιουργώντας προβλήματα στις μετακινήσεις. Η φωτογραφία δίνει μια εικόνα της καταστροφής που προκλήθηκε.
Οι ΗΠΑ έχουν ένα σημαντικό ιστορικό προβλημάτων με ανεμοθύελλες με σύννεφα σκόνης. Είναι γνωστά σε πολλούς τα προβλήματα στη δεκαετία του 1930 με την τότε τεράστια οικονομική κρίση στις περιοχές του Τέξας και άλλων Νότιων Πολιτειών. Τα σύννεφα σκόνης και η τεράστια διάβρωση των εδαφών από αέρα (βλέπε εικόνες από τις ανεμοθύελλες με σκόνη και τις ζημιές που προκάλεσαν) προκάλεσαν την απαγόρευση οργώματος των χωραφιών στις περιοχές αυτές. Σημειώνω ότι εκείνη την εποχή (δεκαετία πριν από τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο) υπήρξε μια περίοδος εκτεταμένης ξηρασίας, που επέτεινε τα προβλήματα των «σύννεφων σκόνης». Τότε εφευρέθηκαν μηχανήματα, όπως το πολύδισκο: Μια βαριά δισκοσβάρνα με μια σειρά δίσκων που έκανε μια αβαθή κατεργασία του εδάφους με ενσωμάτωση των υπολειμμάτων της καλλιέργειας στην επιφάνεια. Αυτό περιόριζε τον κίνδυνο διάβρωσης των εδαφών. Από εκεί εξελίχθηκε η ακατεργασία (μετά το 1950), που σε συνδυασμό με τη χρήση καλλιεργειών φυτοκάλυψης μπορεί να ελαχιστοποιήσει τη διάβρωση, τόσο από αέρα όσο και από νερό. Βέβαια, μέχρι σήμερα οι ζημιές από διάβρωση του εδάφους από αέρα περιορίζονταν σε ξηρές περιοχές των ΗΠΑ, αλλά και παγκόσμια. Περιοχές με ετήσιες βροχοπτώσεις από 50 μέχρι 500 χιλιοστά τον χρόνο (κάπου κοντά στα 500 είμαστε και εμείς) θωρούνται ότι έχουν αυξημένους κινδύνους διάβρωσης από αέρα και δημιουργίας ισχυρών ανέμων με σκόνη που περιορίζουν την ορατότητα και μεταφέρουν γόνιμο έδαφος, προκαλώντας διάβρωση από αέρα. Το τελευταίο φαινόμενο, όμως, σε μια περιοχή της ζώνης του καλαμποκιού και σόγιας χωρίς άρδευση με βροχοπτώσεις της τάξεως των 1.000 χιλιοστών τον χρόνο δεν ήταν αναμενόμενο.
Οι πληροφορίες για το τι ακριβώς συνέβη αναφέρουν: Ήταν η περίοδος που οι αγρότες της περιοχής προετοίμαζαν τα χωράφια τους για τη σπορά του καλαμποκιού και της σόγιας. Οι περισσότεροι ακολουθούν την κλασική μέθοδο κατεργασίας του εδάφους. Όργωμα το φθινόπωρο, διατήρηση του εδάφους γυμνού μέχρι την άνοιξη. 1-2 ή περισσότερες επεμβάσεις για προετοιμασία της σποροκλίνης για να σπείρουν. Στο τελευταίο διάστημα υπήρξε ξηρασία με έλλειψη βροχών που έκανε την επιφάνεια του εδάφους ξηρή. Σημειώστε ότι μέχρι σήμερα επικράτησε η μεγαλύτερη ξηρασία μετά το 1988 στις περιοχές αυτές των ΗΠΑ. Ένας ισχυρός άνεμος σαν ανεμοστρόβιλος φύσηξε και προκάλεσε απόσπαση των πολύ μικρών σωματιδίων του εδάφους και τα μετέφερε μαζί του προκαλώντας ένα νέφος σκόνης. Όταν το νέφος σκόνης έφτασε στον αυτοκινητόδρομο, περιόρισε την ορατότητα σχεδόν στο μηδέν και έτσι ξεκίνησε το δυστύχημα.
Η ανάλυση του φαινομένου άρχισε αμέσως από τους επιστήμονες. Φαίνεται αρχικά ότι οι ΗΠΑ έχουν ιστορικό παρόμοιων δυστυχημάτων. Εκτιμάται ότι 232 θάνατοι έχουν προκληθεί από ανέμους με σκόνη από το 2007 μέχρι το 2017 σε διάφορες περιοχές των ΗΠΑ, κυρίως όμως στις Νότιες Πολιτείες και στις μεγάλες πεδιάδες του Τέξας. Οι επιστήμονες καταλήγουν ότι υπάρχουν τρεις προϋποθέσεις για να δημιουργηθούν σοβαρές ανεμοθύελλες με σκόνη: Ξηρές καιρικές συνθήκες, ισχυροί άνεμοι και γυμνές επιφάνειες εδαφών που έχουν υποστεί κατεργασία του εδάφους. Καταλήγουν ότι οι αγρότες δεν μπορούν να επέμβουν στον καιρό και να επηρεάσουν την ξηρασία ή τους ισχυρούς ανέμους. Μπορούν, όμως, να επέμβουν στα χωράφια τους και να περιορίσουν την κατεργασία του εδάφους, αλλά και να διατηρήσουν συνεχώς καλυμμένη την επιφάνειά του είτε με φυτικά υπολείμματα της προηγούμενης καλλιέργειας είτε με χρήση καλλιεργειών φυτοκάλυψης.
Η χρήση μειωμένης κατεργασίας ή ακατεργασίας, αμειψισπορών και καλλιεργειών φυτοκάλυψης είναι τα στοιχεία της Γεωργίας Συντηρήσεως (Γ.Σ.) που έχω γράψει σχετικά σε παλαιότερα σημειώματα. Και πολλοί επιστήμονες πρόβαλαν την υιοθέτησή της για περιορισμό των κινδύνων παρόμοιων ατυχημάτων. Σημείωσαν ότι ο συνδυασμός των τριών πυλώνων της Γ.Σ. οδηγεί σε αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους τουλάχιστον στα ανώτερα στρώματα, (η χρήση ψυχανθών) δεσμεύει άζωτο από τη ατμόσφαιρα, αυξάνει τη διηθητικότητα του εδάφους, δημιουργεί σταθερότερα συσσωματώματα και καλύτερη δομή του εδάφους, βελτιώνει τη βιοποικιλότητα των οργανισμών του εδάφους και συμβάλλει σε σταθερότερες και μεγαλύτερες αποδόσεις (σε άρθρο των Reicosky, Lal, Brandt and Reeder).
Ένα ερώτημα που μου ήρθε ήταν αν θα μπορούσε να συμβεί ένα τέτοιο δυστύχημα και στη χώρα μας. Είναι δυνατόν οι αλλαγές στις καιρικές συνθήκες που φαίνεται να προκαλούνται από την κλιματική κρίση να δημιουργήσουν τέτοια φαινόμενα; Μπορούμε εύκολα να παρατηρήσουμε ότι τα τελευταία χρόνια έχουμε συχνά έντονες βροχοπτώσεις, αλλά και πολλούς ισχυρούς ανέμους σε πολλές περιοχές της χώρας. Η Θεσσαλία που γενικά δεν είχε ισχυρούς ανέμους φαίνεται ότι έχει αρχίσει να παρουσιάζει φαινόμενα με ισχυρούς ανέμους. Άλλωστε, οι άνεμοι που δημιούργησαν το δυστύχημα δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυροί. Εκτιμώνται σε 50-70 χιλιόμετρα την ώρα. Οι ραγδαίες βροχές δημιουργούν προβλήματα στο γυμνό έδαφος. Το χτύπημα των σταγόνων στο έδαφος διασπά τα συσσωματώματα του εδάφους και δημιουργεί μικρότερα σωματίδια που εύκολα παρασύρονται από το νερό ή από τον αέρα, προκαλώντας την αρχή του φαινομένου της διάβρωσης από νερό ή αέρα. Η συνήθης πρακτική των γεωργών μας να οργώνουν το έδαφος και να το αφήνουν ακάλυπτο μέχρι να σπείρουν την επόμενη καλλιέργεια μπορεί αν συνδυαστεί με ξηρασία και ισχυρούς ανέμους να προκαλέσει σύννεφα σκόνης, που μπορεί να οδηγήσουν σε μείωση της ορατότητας σε αυτοκινητόδρομους. Η νέα ΚΑΠ προωθεί τις αμειψισπορές και τις καλλιέργειες φυτοκάλυψης με μικρή επιδότηση (8-10 ευρώ/στρ.) σχετικά με τις τεράστιες επιδοτήσεις για μείωση των αρδευόμενων καλλιεργειών. Αλλά και αυτό κάτι είναι. Αρκεί να προωθηθεί. Από ποιον; Ένα ερώτημα που παραμένει πάντα αναπάντητο.