Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών
Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: christotsadilas@gmail.com).

Στο διάστημα από 4-6 Δεκεμβρίου πραγματοποιήθηκε το 16ο Πανελλήνιο Εδαφολογικό Συνέδριο στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο οποίο παρουσιάστηκε πληθώρα ερευνητικών εργασιών, από τις οποίες αναδείχθηκε σε μεγάλο βαθμό η πορεία της εδαφολογικής έρευνας στη χώρα, δεδομένου ότι συμμετείχαν ερευνητές από όλα τα σχετικά ιδρύματα και τα πανεπιστήμια. Η λεπτομερής παρουσίαση όλων αυτών των εργασιών δεν θα μπορούσε να γίνει μέσω αυτής της στήλης, λόγω αφ’ ενός του μεγάλου όγκου και αφ’ ετέρου του γεγονότος ότι δεν θα είχε ενδιαφέρον για το κοινό. Αξίζει, όμως, να παρουσιαστεί με γενικούς όρους η σημασία του φυσικού πόρου έδαφος, όπως την αντιλαμβάνονται και την υποστηρίζουν οι αρμόδιοι θεσμοί. Ένας από αυτούς τους θεσμούς στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το Κοινό Ερευνητικό Κέντρο (Joint Research Center-JRC), ένας φορέας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με αποστολή την υποστήριξη των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης με αντικειμενικά στοιχεία και επιστημονική έρευνα σε όλο το φάσμα των εφαρμοζόμενων πολιτικών. Το θέμα αυτό ακριβώς αναπτύχθηκε στην εισαγωγική ομιλία του προσκεκλημένου ομιλητή του 16ου Πανελλήνιου Εδαφολογικού Συνεδρίου (βλ. αναφορά) που θα εκπλαγεί θετικά ο αναγνώστης να πληροφορηθεί ότι ήταν ένας συμπατριώτης από το Καλοχώρι Λάρισας, ο δρ Παναγιώτης (Πάνος) Πανάγος. Ο κ. Πάνος είναι σήμερα μόνιμος υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπεύθυνος επιστημονικής έρευνας και υπεύθυνος του έργου «Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Εδάφους («EU Soil Observatory-EUSO»).
Με την ιδιότητά του, λοιπόν, αυτή ανέλυσε στο Συνέδριο πώς αντιμετωπίζεται το έδαφος στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας, αναδεικνύοντας τις ανάγκες και τα κενά στη γνώση, τον νέο νόμο για τα εδάφη, τον ρόλο του EUSO και τις διασυνδέσεις του με την Αποστολή για το έδαφος, στην οποία αναφερθήκαμε σε προηγούμενο άρθρο («ΕτΔ», 12/10/23, με τίτλο «Διακήρυξη για το έδαφος, Μια σημαντική δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης»). Ας σταχυολογήσουμε, όμως, τα βασικά μηνύματα που έστειλε η σημαντική παρουσίαση του υπεύθυνου του EUSO της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αντικείμενα του οποίου είναι η παρακολούθηση του εδάφους σε ολόκληρη την Ε.Ε. ως προς την υγεία και τις πολιτικές που εφαρμόζονται, η οργάνωση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δεδομένων Εδάφους (ESDAC), η έρευνα και η καινοτομία που σχετίζονται με το έδαφος και η ενημέρωση όσων σχετίζονται με το έδαφος:
Αρχικά σκιαγραφήθηκε η κατάσταση του εδάφους στην Ε.Ε., η οποία δεν είναι καθόλου ευχάριστη, αφού 60-70% αυτού δεν είναι σε υγιή κατάσταση, 13% των εδαφών της Ε.Ε. υποφέρουν από ισχυρή διάβρωση που επιφέρει απώλεια 1.25 δισ. ευρώ τον χρόνο λόγω μείωσης της απόδοσης των καλλιεργειών, το 25% των εδαφών στη νότια, κεντρική και ανατολική Ευρώπη βρίσκεται σε υψηλό κίνδυνο ερημοποίησης και το 78% της σφράγισης των εδαφών προέρχονται από γεωργικά εδάφη.
Στη συνέχεια, ο κ. Πανάγος ανέλυσε τη διατομεακότητα του εδάφους στα ζητήματα της Πράσινης Συμφωνίας της Ε.Ε. και σε πάμπολλες πολιτικές πρωτοβουλίες που απορρέουν από τη Στρατηγική της Ε.Ε. για το Έδαφος, όπως η δράση για τη μηδενική ρύπανση, την κυκλική οικονομία, τις στρατηγικές για τα χημικά, τη βιοποικιλότητα, την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, τη δράση «από το χωράφι στο πιάτο», τους βιώσιμους στόχους ανάπτυξης του ΟΗΕ, την ΚΑΠ, την αποστολή της Συμφωνίας για το Έδαφος, τη βιοοικονομία και τα δάση. Από αυτή και μόνο την παρατήρηση φαίνεται η τεράστια σπουδαιότητα του εδάφους. Επίσης, ανέλυσε τη σημασία του νόμου για την παρακολούθηση του εδάφους που αναμένεται να ψηφισθεί με τους στόχους που θέτει, όπως την επίτευξη υγιών εδαφών μέχρι το 2050, την παρακολούθηση και αξιολόγηση της υγείας του εδάφους, τον εντοπισμό, την καταγραφή και την αποκατάσταση των ρυπαινόμενων περιοχών. Σύμφωνα με την αξιολόγηση του EUSO, που βασίζεται σε ένα σχήμα παρακολούθησης με 40.000 παρατηρήσεις σε ολόκληρη την Ε.Ε., το 61.5% των εδαφών σήμερα χαρακτηρίζονται ως μη υγιή.
Επιπλέον, ο κ. Πανάγος ανέλυσε τον ρόλο του Κοινού Ερευνητικού Κέντρου στο πρόγραμμα χαρτογράφησης και παρακολούθησης της κάλυψης και χρήσης της Γης στην Ε.Ε. (LUCAS), μία πολύ σημαντική δράση που περιλαμβάνει τον σχεδιασμό της δειγματοληψίας, τη δημιουργία πρωτοκόλλων μετρήσεων μέσω ολοκληρωμένης ανάλυσης και παρακολούθησης και εκπαίδευση του προσωπικού. Μέσω αυτής της δράσης από το 2009 μέχρι το 2022 αναλύθηκαν 100,000 χιλιάδες δείγματα σε συνεργασία με τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., δημιουργώντας ένα αρχείο, μέσω του οποίου μεγάλος αριθμός εδαφικών ιδιοτήτων, όπως θρεπτικών στοιχείων, βαρέων μετάλλων, φυτοφαρμάκων, αντιβιοτικών και μικροβιολογικών, συνεχώς εμπλουτίζονται με συνεχή εναρμόνιση μεταξύ των χωρών-μελών. Από αυτά τα αρχεία προκύπτει η εξέλιξη της πορείας βασικών ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν την υγεία του εδάφους. Για παράδειγμα, από αυτά τα στοιχεία συμπεραίνεται ότι στο διάστημα 2009 έως 2018 η οργανική ουσία του εδάφους μειώθηκε κατά 0.75%, δηλαδή 70 Mt C (εκατ. τόνοι άνθρακα) σε βάθος εδάφους 20 cm απελευθερώθηκαν στην ατμόσφαιρα, δηλαδή περίπου 28 MtCO2-e (ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα) τον χρόνο. Επίσης, από τη συνεχώς μεγεθυνόμενη αυτή βάση δεδομένων εκδίδονται πολύ χρήσιμες εκδόσεις, όπως ενδεικτικά αναφέρονται ο Άτλαντας Εδαφών της Ευρώπης και ο Άτλαντας της Βιοποικιλότητας της Ε.Ε.
Ακόμη, από τον κ. Πανάγο αναλύθηκε η Αποστολή Έδαφος, μία πολύ σημαντική απόφαση στο πλαίσιο του Προγράμματος Έρευνας και Καινοτομίας Horizon Europe, που τοποθετεί το έδαφος στο ίδιο επίπεδο από πλευράς σημασίας με θέματα, όπως η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, η αντιμετώπιση του καρκίνου, η κλιματική ουδετερότητα, οι κλιματικά ουδέτερες και έξυπνες πόλεις και η αποκατάσταση των ωκεανών και υδάτων (σχετικά είχαμε αναφέρει στο άρθρο μας της 21ης/10/23). Η προώθηση της Αποστολής Έδαφος αποτελεί, επίσης, ένα από τους σκοπούς του EUSO, του οποίου υπεύθυνος είναι ο κ. Πανάγος. Στο πλαίσιο αυτό οργανώνονται πολλά προγράμματα με συνολικό προϋπολογισμό πάνω από 1 δισ. ευρώ, που μέχρι το 2027 υπολογίζονται σε περισσότερα από 100, μέσω των οποίων μπορούν να διεκδικηθούν σημαντικά ποσά (και) από ελληνικούς ερευνητικούς φορείς, κάτι που μέχρι σήμερα δυστυχώς δεν έχει γίνει.
Το Παρατηρητήριο Εδαφών έχει ένα πλούσιο συγγραφικό έργο, έχοντας δημοσιεύσει μέχρι σήμερα για την υγεία του εδάφους περί τις δημοσιεύσεις (40 μόνο στο 2022). Ανάμεσα στις πιο πρόσφατες μελέτες, η ανάλυση 3.000 δειγμάτων και 120 στοιχείων και φυτοφαρμάκων, η ανάλυση βαρέων μετάλλων και η δημιουργία καινοτόμων δεικτών παρακολούθησης της υγείας του εδάφους. Επίσης, έχουν γίνει καινοτόμες εκτιμήσεις της βιοποικιλότητας μέσω της μελέτης της επίδρασης των εδαφικών ιδιοτήτων στην ποικιλομορφία και την αύξηση των παθογόνων. Ακόμη, το Παρατηρητήριο διοργανώνει συναντήσεις μέσω των οποίων ενημερώνονται και ανταλλάσσουν απόψεις στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του και συστήνει ομάδες εργασίας, οδηγώντας σε μια πληρέστερη γνωστική βάση για την πολιτική σε θέματα που αφορούν τις απειλές του εδάφους.
Συνοψίζοντας, ο κ. Πανάγος ανέφερε ότι το πλαίσιο υποστήριξης για την προστασία του εδάφους στην Ε.Ε. απαρτίζεται από τη νέα στρατηγική για το Έδαφος, τον νόμο για την παρακολούθηση του εδάφους, το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο και η Αποστολή Έδαφος.
Με τη λήξη του Συνεδρίου, δύο αντικρουόμενα συναισθήματα κυριαρχούσαν, το ένα η ικανοποίηση ότι συνάδελφοι Έλληνες πρωτοστατούν στο εξωτερικό σε θεμελιακής σημασίας ζητήματα, από τα οποία εξαρτάται η ίδια η ζωή μας, όπως ο ρόλος του εδάφους στη διατροφή, την κλιματική αλλαγή και τη βιοποικιλότητα και το δεύτερο ότι δυστυχώς στη χώρα μας αντί αυτά τα διακυβεύματα να είναι στο κέντρο του ενδιαφέροντος, αποτελούν αντικείμενο μιας μικρής μειοψηφίας χωρίς καμία ουσιαστική δυνατότητα να επηρεάσουν εξελίξεις προς τη σωστή κατεύθυνση.
Αναφορά: Πανάγος, Π. Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο εδαφών: Συνεισφορά για πιο υγιή εδάφη. 16ο Πανελλήνιο Εδαφολογικό Συνέδριο. Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 4-6 Δεκεμβρίου 2023.