Γράφει ο Φ. Γέμτος*
Ένα ερώτημα που πρέπει να τεθεί από τους αγρότες με βάση τα προβλήματα και μειονεκτήματα της συμβατικής κατεργασίας είναι τι κάνουμε. Υπάρχει εναλλακτική λύση; Η απάντηση είναι ότι υπάρχουν απαντήσεις και εναλλακτικά συστήματα κατεργασίας του εδάφους αλλά όχι χωρίς προβλήματα. Τα συστήματα αυτά ονομάζονται συστήματα μειωμένης κατεργασίας και το ακραίο ακαλλιέργεια. Ποια είναι αυτά; Το κοινό τους χαρακτηριστικό είναι ότι δεν περιλαμβάνουν αναστροφή του εδάφους. Ουσιαστικά αφήνουν τα υπολείμματα της προηγούμενης καλλιέργειας πάνω στο έδαφος προστατεύοντάς το από το κτύπημα των σταγόνων της βροχής που ξεκινούν το φαινόμενο της διάβρωσης όπως είπαμε. Πρέπει να σημειώσω ότι τα υπολείμματα παραμένουν στο χωράφι και δεν καίγονται. Η διατήρηση των υπολειμμάτων προσφέρει και άλλα πλεονεκτήματα όπως:
Η οργανική ουσία παραμένει στο επιφανειακό στρώμα του εδάφους όπου δημιουργεί σταθερότερα συσσωματώματα που είναι ανθεκτικότερα στα χτυπήματα των σταγόνων της βροχής, είναι ελαστικότερα και αντιστέκονται στη συμπίεση του εδάφους από τα βαριά μηχανήματα που κινούνται στο χωράφι, ενώ αναγκάζουν τα ζώα του εδάφους πχ σκουλήκια να ανεβούν στην επιφάνεια για να βρουν τη τροφή τους δημιουργώντας στοές που διευκολύνουν τον αερισμό και τη στράγγιση του εδάφους.
Η διατήρηση των υπολειμμάτων καλλιεργειών στη επιφάνεια συνδυάζεται με μειωμένη αναμόχλευση του εδάφους. Με το όργωμα αναστρέφουμε τη λωρίδα του εδάφους και τη θρυμματίζουμε σε βάθος συνήθως 25 εκατοστών. Τα εναλλακτικά συστήματα δεν αναστρέφουν το έδαφος και είτε κάνουν μια απλή αναμόχλευση σε διάφορα βάθη είτε δεν κάνουν καμία αναμόχλευση. Αυτή η προσέγγιση δημιουργεί δύο σημαντικά πλεονεκτήματα:
Απαιτεί πολύ μικρότερη κατανάλωση ενέργειας για την εκτέλεση της εργασίας. Η μείωση είναι μεγαλύτερη ή μικρότερη ανάλογα με το βάθος του εδάφους που κατεργαζόμαστε.
Προκαλεί μικρότερη αναμόχλευση και αερισμό του εδάφους. Ο αερισμός του εδάφους με επάρκεια υγρασίας όπως όταν οργώνουμε ενισχύει τη δράση των μικροοργανισμών που αποσυνθέτουν την οργανική ουσία του εδάφους ένα πολύτιμο στοιχείο της γονιμότητας του. Τα Ελληνικά εδάφη έχουν οργανική ουσία κοντά στο 1% που είναι πολύ χαμηλό. Αυτό οφείλεται σε πρακτικές όπως η καύση των υπολειμμάτων των καλλιεργειών, η συνεχής βαθιά αναμόχλευση με το όργωμα και το ξηροθερμικό κλίμα. Η αβαθής αναμόχλευση του εδάφους και ο περιορισμός της μειώνουν τη δράση των οργανισμών και μακροχρόνια αυξάνουν την οργανική ουσία του εδάφους. Σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα που μόλις τελείωσε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και στο ΤΕΙ Λάρισας (θα αναφερθώ σε αυτό σε επόμενα σημειώματα) η χρήση μεθόδων ακαλλιέργειας σε συνδυασμό με κατάλληλη αμειψισπορά αύξησε την οργανική ουσία των εδαφών μετά από αρκετά χρόνια στα συστήματα μειωμένης κατεργασίας μέχρι 2,5 και στην ακαλλιέργεια μέχρι 3%.
Τα εναλλακτικά συστήματα που δεν χρησιμοποιούν άροτρο αναφέρονται διεθνώς με το όνομα κατεργασία συντηρήσεως και αντίστοιχα η γεωργία που τα εφαρμόζει γεωργία συντηρήσεως(conservation agriculture). Ορίζονται ως τα συστήματα που διατηρούν την επιφάνεια του εδάφους καλυμμένη με φυτικά υπολείμματα κατά τουλάχιστον 30%.
Ποια είναι τα εναλλακτικά συστήματα; Ποια μηχανήματα χρησιμοποιούν;
Θα τα κατατάσσαμε σε τρεις κατηγορίες:
Τη μειωμένη κατεργασία(το 3 στις εικόνες) χωρίς αναστροφή του εδάφους με διάφορα βάθη κατεργασίας. Αυτή προκαλεί αναμόχλευση του εδάφους σε διάφορα βάθη με χρήση καλλιεργητών δηλαδή μηχανημάτων με στελέχη που διεισδύουν στο έδαφος και εργάζονται σε διάφορα βάθη προκαλώντας την αναμόχλευση ή το χαλάρωμα του εδάφους. Μπορούμε να έχουμε τους υπεδαφο-καλλιεργητές ή ρίπερ όπως τους ονομάζουν οι αγρότες που αναμοχλεύουν το έδαφος σε βάθος μέχρι 40 εκατοστά, τους βαρείς καλλιεργητές που εργάζονται σε βάθος γύρω στα 20 εκατοστά, τους μέσους καλλιεργητές για βάθος 8-12 εκατοστά και τους ελαφρείς καλλιεργητές για βάθος μέχρι 8 εκατοστά.
Την αβαθή κατεργασία(το 2 στις εικόνες) με επιφανειακή ενσωμάτωση των φυτικών υπολειμμάτων. Εδώ έχουμε μηχανήματα όπως οι δισκοσβάρνες που αναμοχλεύουν το έδαφος μέχρι 12 εκατοστά (οι βαρέως τύπου) ή τα πολύδισκα που ενσωματώνουν τα φυτικά υπολείμματα στην επιφανειακή στιβάδα (μέχρι 12 εκατοστά) του εδάφους αλλά και καλλιεργητές με υνιά μεγάλου πλάτους που λειτουργούν σε μικρό βάθος.
Την ακαλλιέργεια(το 4 στις εικόνες) που δεν κάνει καμία αναμόχλευση του εδάφους αλλά απλώς ανοίγει ένα αυλάκι όπου βάζει το σπόρο και τον σκεπάζει για να φυτρώσει. Τη δουλειά αυτή τη κάνουν ειδικές σπαρτικές βαρέως τύπου που μπορούν κα κόβουν τα φυτικά υπολείμματα της επιφάνειας του εδάφους με δίσκους, να ανοίγουν ένα καθαρό από υπολείμματα αυλάκι, να τοποθετούν το σπόρο στο αυλάκι και να το σκεπάζουν με ειδικά εργαλεία. Είναι η ακραία κατάσταση που έχει τις μικρότερες απαιτήσεις σε ενέργεια αλλά και τις μεγαλύτερες για επιμελημένη διαχείριση.
Θα μπορούσαμε να ορίσουμε και μια τέταρτη:
Τη κατεργασία σε λωρίδες που είναι μια μάλλον νέα μέθοδος που αρχίζει να επεκτείνεται χάρη στα πλεονεκτήματα που έχει. Η ιδέα είναι να κατεργαστούμε μία λωρίδα εδάφους όπου θα τοποθετήσουμε το σπόρο και να αφήσουμε το υπόλοιπο χωράφι χωρίς κατεργασία. Σε αυτή θα αναφερθούμε σε επόμενα σημειώματα.
* Ο Φ. Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
