Της Λένας Κισσάβου
Με αφορμή το πρόσφατο περιστατικό της δολοφονίας μητέρας από το γιό της, που όπως υποστηρίχθηκε, διαπράχτηκε λόγω της πίεσης που ασκούσε η γυναίκα για να διαβάσει ο γιός της, αναδείχθηκε το πρόβλημα της ψυχοφθόρας διαδικασίας που αποτελούν οι πανελλήνιες εξετάσεις για την οικογένεια, όταν αυτές προβάλλονται ως η μόνη διέξοδος των νέων, απ όπου …κρέμεται η ζωή τους!
Επιφορτισμένοι οι νέοι, με το βάρος της άποψης που τους έχει καλλιεργηθεί ότι θα καταστραφούν αν δεν περάσουν σε κάποια σχολή ΑΕΙ ή ΤΕΙ, νιώθουν την πίεση αφόρητη στη ζωή τους και ο καθένας, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του, αντιδρά.
«Οι «πνιγμένοι» νέοι δεν αντιδρούν μόνο αυτοκαταστροφικά (π.χ. οι αυτοκτονίες και εξαφανίσεις νέων πριν τις εξετάσεις, η απότομη πτώση της σχολικής απόδοσης…), αλλά περνούν και σε νέες μορφές ασυνείδητης αντίδρασης από τα μέσα προς τα έξω, με ακραίες συμπεριφορές…
Σε αυτό το πλαίσιο μπορούμε να αναζητήσουμε την τάση ορισμένων νέων να ταυτίζονται με τα πρότυπα συμπεριφοράς (και όχι με την ιδεολογία) της ακροδεξιάς, που προτάσσει ένα επιθετικό πρόσωπο έναντι του διεφθαρμένου κοινωνικού και πολιτικού σκηνικού, όσο και φαινόμενα ακραίων αντιδράσεων βίας (οργανωμένης και μη): συμμορίες νέων, ενδοσχολική βία, κλπ. Έτσι θα λέγαμε πως τούτη την περίοδο η κοινωνία είναι αντιμέτωπη με δύο ακραία συμπτώματα δυσφορίας των νέων –από την μια τα αυτοκαταστροφικά συμπτώματα (καταθλίψεις, εξαρτήσεις, κ.α) και από την άλλη τα εξωστρεφή συμπτώματα (βία, επιθετικότητα, κ.α.)», υποστηρίζει ο ψυχοθεραπευτής και γραμματέας της Ελληνικής Εταιρείας Κλινικής Κοινωνικής Ψυχολογίας, κ. Γιώργος Γιαννούσης, απαντώντας στην ερώτησή μας, για ερμηνεία τέτοιων γεγονότων κι αν η πίεση που δέχονται οι νέοι μπορεί να ωθήσει σε τέτοιες πράξεις.
«Οι γονείς αναγκάζουν τα παιδιά τους στα 17 τους χρόνια, να αποφασίσουν για όλη τους τη ζωή και τα παιδιά πιέζονται κυρίως να τα καταφέρουν για να υλοποιήσουν τις προσδοκίες των γονιών τους, σκεφτόμενα ότι ξοδεύουν γι αυτά πολλά χρήματα προκειμένου να επιτύχουν αυτόν τον στόχο »,τόνισε ο κ. Γιαννούσης και αποδίδει την πίεση που δέχονται οι νέοι, στην επικρατούσα αντίληψη του ρόλου που δίνει η κοινωνία σήμερα στις πανελλήνιες εξετάσεις:
«Οι πανελλήνιες εξετάσεις έχουν λάβει χαρακτήρα συμβολικής και κυριολεκτικής μετάβασης στην ενηλικίωση. Ιδωμένη ως διαβατήρια τελετή, έχει έντονα συναισθηματικές φορτίσεις, τόσο για τους γονείς, όσο βεβαίως και για τους νέους. Οι πανελλήνιες εξετάσεις συμπυκνώνουν τις προσδοκίες, τα όνειρα και τους στόχους των νέων και των οικογενειών τους για το μέλλον.
Ως εκ τούτου αποκτά περισσότερα σημασιολογικά χαρακτηριστικά από αυτά που εξυφαίνονται στην καθημερινότητα της οικογένειας και τουλάχιστον περισσότερα από αυτά που η οικογένεια καταφέρνει να επικοινωνήσει.
Αποκτά χαρακτηριστικά, δηλαδή, νοηματοδότησης της ύπαρξης και συγκρότησης της ταυτότητας του παιδιού ως ενήλικα.
Μοιάζει ως ο κόμβος που θα μεταμορφώσει το παιδί σε ενήλικα και θα του δώσει προοπτική στη ζωή.
Αυτό είναι το νόημα των εξετάσεων, γι αυτό το σκοπό όλη η οικογένεια επικεντρώνεται με θυσίες στην επίτευξή του και συμμετέχει στην αγωνία του εξεταζόμενου. Ένα νόημα που υφαίνεται στην ελληνική κοινωνία δεκαετίες τώρα και πάντα με τον ίδιο στείρο τρόπο και την ίδια μεθοδολογία.
Μάθε παιδί μου γράμματα, να προκόψεις να φύγεις από αυτή τη ζωή που εμείς κάνουμε, λέγανε κάποτε οι γονείς στα παιδιά. Έτσι το σχολείο αποκτούσε ένα υπερβατικό νόημα και δημιουργούσε φαντασιακές εικόνες στα παιδιά. Φαντασιακές εικόνες που στοχεύανε στην κοινωνική κινητικότητα και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, καθώς και το πέρασμα στην εύκολη ζωή».
«ΤΙ ΠΑΙΔΙΑ ΘΕΛΟΥΜΕ
ΝΑ ΒΓΑΛΟΥΜΕ;»
Αναφερόμενος στο ρόλο του σχολείου και των γονέων, σε αυτή τη φάση της ζωής των παιδιών, ο κ. Γιαννούσης υποστήριξε:
«Το σχολείο των προηγούμενων δεκαετιών ως το 80’, προσέδιδε νόημα οριοθετώντας την συλλογική ύπαρξη των παιδιών, μέσα από την ιδεολογία της κοινότητας, της θρησκείας και του έθνους.
Στο σημερινό σχολείο της ετερότητας, παραμένει αδιευκρίνιστο το συλλογικό διακύβευμα της παιδείας (τι παιδιά θέλουμε να βγάλουμε) ή κινείται ιδεολογικά στον άξονα της αγοράς.
Επίσης, το νόημα έχει χαθεί κάπου μεταξύ του αναλυτικού προγράμματος και της αμορφωσιάς. Το αναλυτικό πρόγραμμα κατάφερε την τελευταία δεκαετία να ευνουχίσει εντελώς όποια απομεινάρια δημιουργικής σκέψης υπήρχαν στον εκπαιδευτικό άνθρωπο. Και φυσικά χάθηκε το νόημα στο τεράστιο ποσοστό ανεργίας των νέων (πτυχιούχων) που δεν αντιλαμβάνονται πλέον τις σπουδές ως διαβατήριο στην επαγγελματική κατοχύρωση.
Από την άλλη, οι γονείς μην μπορώντας να εμπνευστούν νέα νοήματα για τη ζωή τους, πολύ εύκολα σέρνονται από τις προσδοκίες που έχουν για τα παιδιά τους. Μοιάζει δηλαδή να μην αποδέχονται τα παιδιά τους ως αυθύπαρκτα όντα, αλλά ως παιδιά της επιθυμίας τους.
Η αποδοχή όμως είναι ένας από τους τρεις βασικότερους πυλώνες της αγάπης. Όταν δεν μας αποδέχονται στην ολότητά μας, όταν εμείς δεν αποδεχόμαστε τον άλλο όπως είναι, δεν μπορούμε να μιλήσουμε γι αγάπη. Δυστυχώς, αν και θεωρείται δεδομένη η αγάπη των γονιών προς τα παιδιά και το αντίστροφο, δεν είναι πάντα αληθές.
Αγαπάμε όπως έχουμε μάθει να αγαπιόμαστε. Κι αν αυτός ο τρόπος ήταν ελλειμματικός, ή στρεβλώθηκε, το ίδιο θα αναπαράγουμε.
Συνέπεια της μη αποδοχής, είναι συνήθως η συμμόρφωση και ο αυτοευνουχισμός-δηλαδή το «κόψιμο», των στοιχείων που δεν γίνονται αποδεκτά, με αποτέλεσμα την εγκατάσταση της δυσφορίας και της στενοχώριας.
Το αίσθημα του πνιξίματος και της πίεσης, μπορούν να οδηγήσουν και στην ανάπτυξη ψυχοσωματικών εκδηλώσεων.
Φαίνεται, όμως, πως οι νέες συνθήκες που διαμορφώνονται εξαιτίας της οικονομικής κρίσης επιτρέπουν την ανάδειξη περισσότερο επιθετικών προς τα έξω συμπτωμάτων, απ΄τα παιδιά.
Στην οικογένεια η επιθυμία του γονιού και οι προσδοκίες γίνονται αντιληπτές από τα παιδιά ακόμη και χωρίς να ειπωθούν. Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει τους γονείς να λένε «γράψαμε», «διαβάσαμε», «πάμε στην Γ’ Λυκείου» και ούτω καθεξής. Πόσες φορές ως τα τώρα τα παιδιά δεν επιλέγανε ένα επάγγελμα που επιθυμούσαν οι γονείς ή υπήρχε η προσδοκία της επαγγελματικής συνέχειας (π.χ. στους γιατρούς και στους δικηγόρους).
Η αντίληψη της διαφορετικότητας του παιδιού, ως αυτόνομου ατόμου με τα δικά του χαρακτηριστικά, που θα επιλέξει την προσωπική του πορεία, είναι δύσκολη και προαπαιτεί την ψυχική ωριμότητα του γονιού.
Η μη αποδοχή της αυτονόμησης κλιμακώνεται από την ολοκληρωτική απόρριψη, μέσω της γονεϊκής εγκατάλειψης, ως την άρνηση και μη αποδοχή μέρους του παιδιού.
Τέτοια είναι η μη αποδοχή επιλογών του παιδιού τους, όπως ,του συντρόφου, του επαγγέλματος, του τρόπου ζωής, του θρησκεύματος και των πολιτικών πεποιθήσεων, αλλά και στοιχείων της προσωπικότητας.
Οι γονείς αυτοί συνήθως παρεμβαίνουν κριτικά απέναντι στους φίλους που επιλέγει το παιδί, την επαγγελματική του επιλογή. Συνήθως, του επιβάλλουν, περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά, να ακολουθήσει δρόμους που δεν ακολούθησαν εκείνοι, ή η ζωή δεν τους το επέτρεψε.
Βλέπουν το παιδί σαν προέκταση του εαυτού τους και ζουν μέσα από τη ζωή του. Δεν διακρίνουν την επιθυμία του ή την αρνούνται».
ΤΙ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ
«Στην εφηβεία, ιδιαίτερα, αυτό που χρειάζεται περισσότερο ο/η έφηβος είναι η κατανόηση», τονίζει ο κ. Γιαννούσης, και συμπληρώνει: « Κατανόηση για όλη την έκρηξη που προκαλεί η ορμονική ανάπτυξη στο παιδί και οι αυξημένες απαιτήσεις του σχολείου, της κοινωνικότητας και της έναρξης της σεξουαλικότητας του.
Εκεί ο γονιός πρέπει να αποδεχτεί την αποκαθήλωσή του από το θρόνο, που ήταν τοποθετημένος από το παιδί του, όσο αυτό ήταν μικρό, την αμφισβήτηση του και την σταδιακή απομάκρυνση του παιδιού από την οικογένεια, για να βρει σύντροφο και φίλους.
Όσοι γονείς διαβάσουν αυτό το κείμενο, ας αναλογιστούν αν είναι σίγουροι ότι οι ίδιοι κατέχουν την αλήθεια για το μέλλον του παιδιού τους. Ας αναλογιστούν άλλους γονείς που ως σήμερα πίεζαν τα παιδιά και έψαχναν πολιτικούς για να κερδίσουν μία θέση στο δημόσιο...Μία θέση που τότε (όχι και τόσο παλιά) σχετιζόταν με την ασφάλεια. Σήμερα πολλές θέσεις στο δημόσιο καταργούνται και πολλοί από όσους θεωρούσαμε ως σήμερα μόνιμους αποδεικνύεται ότι δεν ήταν. Και αυτή η πραγματικότητα άλλαξε μέσα σε διάστημα λίγων μηνών.
Τελικά, η μόνη ασφάλεια είναι η εσωτερική, το αίσθημα ότι κάποιος θα τα καταφέρει κι όχι κάποια η οποία έρχεται απ’ έξω.
Το καλύτερο που έχουν να κάνουν οι γονείς είναι να ενθαρρύνουν το παιδί τους να πιστεύει στον εαυτό του. Να καταφέρει να βρει την αυτονομία του (βρίσκοντας πρώτα τη δική του επιθυμία). Να του δώσουν ερεθίσματα και να το βοηθήσουν να ακολουθήσει τα επαγγελματικά όνειρά του, ακόμη κι αν τους φαίνονται παράξενα, μακριά από τη δική τους λογική».
