Το μεγάλο πείραμα για την εξημέρωση της κόκκινης αλεπούς ξεκίνησε το 1959 από τον γενετιστή Νμίτρι Μπελιάεφ, ο οποίος ουσιαστικά ήθελε να επαναλάβει τη διαδικασία εξημέρωσης του λύκου και της μεταμόρφωσής του στον εξημερωμένο σκύλο.
Σε ένα υπαίθριο εκτροφείο κοντά στο Εργαστήριο Κυτταρολογίας και Γενετικής του Νοβοσιμπίρσκ, ο Μπελιάεφ διάλεγε συστηματικά τις πιο ήμερες αλεπούδες, αυτές που αντιδρούσαν λιγότερο επιθετικά στην ανθρώπινη παρουσία, και τις διασταύρωνε μεταξύ τους για να δημιουργήσει ολοένα και πιο ήμερα ζώα -ουσιαστικά μια διαδικασία τεχνητής αντί φυσικής επιλογής.
Γενιά με γενιά, οι αλεπούδες συμπεριφέρονταν όλο και περισσότερο σαν κατοικίδια σκυλιά. Πενήντα χρόνια μετά την έναρξη του πειράματος, τα εξημερωμένα πειραματόζωα κουνούν την ουρά και κλαψουρίζουν με ανυπομονησία όταν δουν άνθρωπο να πλησιάζει για να τις χαϊδέψει.
Η συμπεριφορά τους δείχνει να μην έχει πια καμία σχέση με τις άγριες αλεπούδες, οι οποίες ακόμα κι αν μεγαλώσουν με ανθρώπους παραμένουν απείθαρχες, γίνονται τελικά επιθετικές και έχουν την τάση να καταστρέφουν ό,τι βρίσκουν μπροστά τους.
Το πείραμα επιβεβαίωσε έτσι την υπόθεση των εξελικτικών βιολόγων ότι οι άνθρωποι εξημέρωσαν τον λύκο με επιλεκτικές διασταυρώσεις ανάμεσα στα πιο ήρεμα ζώα.
Η συμπεριφορά, όμως, δεν ήταν το μόνο χαρακτηριστικό που άλλαξε -οι αλεπούδες άρχισαν με τον καιρό να εμφανίζουν νέα μορφολογικά χαρακτηριστικά, όπως λευκό τρίχωμα, κοντά πόδια και πιο πλατύ κεφάλι.
Παραμένει ασαφές αν τα χαρακτηριστικά αυτά εξελίχθηκαν ως αποτέλεσμα της στενότητας χώρου μέσα στα μικρά κλουβιά όπου ζουν οι αλεπούδες, ή αν ήταν μια παράπλευρη συνέπεια της επιλογής «ήρεμων» γονιδίων. Ορισμένοι επιστήμονες υποψιάζονται ότι τόσο οι συμπεριφορικές όσο και οι μορφολογικές αλλαγές προήλθαν από ορμονικές μεταβολές, αν και αυτό δεν έχει αποδειχθεί οριστικά.
Παρόλο που η βιολογία της εξημέρωσης δεν είναι ακόμα καλά κατανοητή, ο Μπελιάεφ «ίσως είναι ο άνθρωπος που προσέφερε περισσότερα στην κατανόηση της διαδικασίας μέσω της οποίας εξημερώθηκαν οι λύκοι» έγραφε το περιοδικό Scientific American το 2010, ενώ οι New York Times χαρακτήρισαν την προσπάθεια «το πιο ασυνήθιστο πρόγραμμα εκτροφής που έχει υλοποιηθεί ποτέ».
Στα 50 χρόνια που συνεχίζεται, το πείραμα του Μπελιάεφ συνάντησε σημαντικές οικονομικές δυσκολίες, σήμερα όμως εξασφαλίζει χρήματα πουλώντας εξημερωμένες αλεπούδες ως κατοικίδια.
Κάτι που σημαίνει ότι ο ρώσος γενετιστής πέτυχε το στόχο του.
Ο Μπελιάεφ πέθανε το 1985, όμως το ερευνητικό πρόγραμμα συνεχίζεται υπό την επίβλεψη της μαθήτριάς του Λουντμίλα Τρουτ, με την οποία συνεργαζόταν από την αρχή της προσπάθειας.
Οι εξημερωμένες αλεπούδες εξακολουθούν έτσι να διαφοροποιούνται και να απομακρύνονται από τους συγγενείς τους στη φύση.
Ποιος ξέρει; Μια μέρα ίσως γίνουν ο νέος καλύτερος φίλος του ανθρώπου.
