Μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση και διάσταση στο εναγώνιο ερώτημα που κρύβει το μνημείο της Αμφιπόλεως, δίνει ο Λαρισαίος φιλόλογος δ. Ι. Ηλιούδης. Με τη γνώση του μελετητή της Ελληνικής Γραμματείας, ουσιαστικά μας καλεί να δούμε με εντελώς διαφορετική ματιά το μνημείο για το οποίο πιστεύει ότι πρόκειται για "Φιλιππείο", για ιερό δηλαδή προς τιμή του Φιλίππου και όχι για ταφικό μνημείο.
Η τεκμηρίωση της άποψής του καταγράφεται στο κείμενο που δημοσιεύει σήμερα μέσω της «Ε».
Υφίσταται μεγάλος προβληματισμός σχετικώς με την ταυτότητα του «τύμβου» της Αμφίπολης. Άλλοι ισχυρίζονται ότι είναι τάφος τεραστίων διαστάσεων (διάμ.168μ. και ύψος 23μ.) άλλοι το θεωρούν ως ένα είδος μαυσωλείου κλπ. Ομοίως έντονη η συζήτηση για τις λεγόμενες «Καρυάτιδες», που ως γνωστόν συμβατικώς και αυθαιρέτως (και κάπως παραπλανητικώς) την ονομασία αυτή επενόησε ο Βιτρούβιος (De architectura I.1.5). Διότι, κατά τη γνώμη μας, οι λεγόμενες «Καρυάτιδες» του Ερεχθείου δεν πρέπει να ονομάζονται έτσι, αφού ο αγαλματοποιός, όταν τις φιλοτεχνούσε είχε αναμφισβήτητα τη συνείδηση ότι φιλοτεχνούσε τις έξι κόρες του Ερεχθέως, δεδομένου ότι κατά τη μυθολογία η εβδόμη (Χθονία ή άλλη) είχε θυσιασθεί για το κλεινόν άστυ. Άλλωστε, γενικώς οι Έλληνες και στα γραπτά και στα εικαστικά έργα τους δεν ευνοούν την ανωνυμία αλλά απαιτούν να γνωρίζεται το όνομα του δημιουργού και του εικονιζομένου.
Συναφώς προς τα αρχαιολογικά ευρήματα, εφόσον μάλιστα είναι δυσχερής η ταύτιση ενός μνημείου, είθισται οι μελετητές να αναζητούν και ιστορικές μαρτυρίες προς διασάφηση ή κατοχύρωση των σχετικών με τα ευρήματα επισημάνσεων. Καταθέτουμε λοιπόν εφεξής κάποιες ιστορικές μαρτυρίες εκ των οποίων συνάγεται ισχυρή ένδειξη περί της ταυτότητας του επίμαχου μνημείου και πιθανόν ν΄ αξιοποιηθούν...:
α) Από την Παυσανίου, Ελλάδος Περιήγησιν. «Έστι δε εντός της Άλτεως τό τε Μητρώον και οίκημα περιφερές ονομαζόμενον Φιλιππείον. Επί κορυφήν δέ εστι του Φιλιππείου μήκων χαλκή σύνδεσμος τοις δοκοίς. Τούτο το οίκημά εστι μεν κατά την έξοδον την κατά το πρυτανείον εν αριστερά, πεποίηται δε οπτής πλίνθου, κίονες δε περί αυτώ εστήκασι Φιλίππω δε εποιήθη μετά το εν Χαιρωνεία την Ελλάδα ολισθείν.
Κείνται δε αυτόθι Φίλιππός τε και Αλέξανδρος, συν δε αυτοίς Αμύντας ο Φιλίππου πατήρ. Έργα δέ εστι και ταύτα Λεωχάρους ελέφαντος και χρυσού, καθά και της Ολυμπιάδος και Ευρυδίκης εισίν αι εικόνες» (Παυσαν.5.20,9-10).
Διαπιστώνεται ότι ο Φίλιππος αμέσως μετά την περιφανή νίκη του στη Χαιρώνεια προωθεί και επιβάλλει ανέτως μεταξύ των Ελλήνων την ιδέα της θεοποίησής του, λόγω μάλιστα προγονικής καταγωγής (όπως θεωρείται) εκ των Ηρακλειδών και δι΄ αυτών εκ του Διός και γιαυτό προφανώς τα αγάλματά τους είναι χρυσελεφάντινα, όπως και του Ολυμπίου Διός, του θεωρουμένου ως προπάτορός των.
β) Από τον Διόδ.Σικ.(16.91-92) : «Φίλιππος ο βασιλεύς ηγεμών υπό των Ελλήνων καθεστάμενος και τον προς Πέρσας πόλεμον ενστησάμενος Άτταλον και Παρμενίωνα προαπέστειλεν εις την Ασίαν , μέρος της δυνάμεως δους και προστάξας ελευθερούν τας Ελληνίδας πόλεις, αυτός δε ... θυσίας μεγαλοπρεπείς επετέλει τοις θεοίς και της θυγατρός Κλεοπάτρας της εξ Ολυμπιάδος συνετέλει γάμους... Άμα δ΄ημέρα της πομπής γινομένης συν ταις άλλαις ταις μεγαλοπρεπέσι κατασκευαίς είδωλα των δώδεκα θεών επόμπευε συν δε τούτοις αυτού του Φιλίππου τρισκαιδέκατον επόμπευε θεοπρεπές είδωλον, σύνθρονον εαυτόν αποδεικνύντος του βασιλέως τοις δώδεκα θεοίς.
γ) Από την Αρριανού, Αλεξάνδρου Ανάβασιν,(1.17.10-11): « Τετάρτη δε ημέρα εις Έφεσον αφικόμενος (ο Αλέξανδρος) ...ολιγαρχίαν καταλύσας δημοκρατίαν κατέστησε τους δε φόρους , όσοις τοις βαρβάροις απέφερον , τη Αρτέμιδι ξυντελείν εκέλευσεν. Ο δε δήμος ο των Εφεσίων ... και τους το ιερόν συλήσαντας της Αρτέ-μιδος και τους την εικόνα του Φιλίππου την εν τω ιερώ καταβαλόντας... ώρμησαν αποκτείναι».
Εύλογα εικάζουμε από τις παραπάνω μαρτυρίες ότι ο Φίλιππος στέλνοντας τους στρατηγούς του Παρμενίωνα και Άτταλο στην Ασία επέβαλε στις απελευθερούμενες υπ΄ αυτών πόλεις και να τοποθετούνται αγάλματά του εντός των ναών προς τιμήν και λατρεία του. Αξίζει εδώ να παρατηρήσουμε οτι κατασκευή ναού προς λατρεία του δεν μαρτυρείται ότι έκανε ο Αλέξανδρος, τουλάχιστον όσο ζούσε.
δ) Σύμφωνα με πληροφορία (χωρίς παραπομπή σε πηγές) του Walbank, «Πνευματικός Βίος των Μακεδόνων» ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (εποπτεία Μ.Β.Σακελλαρίου) (Εκδοτική Αθηνών), Αθήνα 1982,σ.168 «Στη Μακεδονία λατρεία του Αμύντα, πατέρα του Φιλίππου Β΄, μαρτυρείται στην Πύδνα, ενώ του ίδιου του Φιλίππου στην Αμφίπολη και στη Θάσο...».
Από τα παραπάνω, νομίζω, εύλογα συμπεραίνεται η ισχυρή πιθανότης ότι το μεν μεγαλοπρεπές μνημείο της Αμφιπόλεως δεν είναι ταφικό μνημείο αλλά «Φιλιππείον» (πρβλ. Ερμείον ,Θησείον κλπ.),δηλ. ιερό προς τιμήν του Φιλίππου, αντίστοιχο προς το «περιφερές οίκημα» της Ολυμπίας (οι αρχαιολόγοι ας ερευνήσουν τα του σχήματος και σε σχέση με το ναό των Καβείρων Σαμοθράκης), το τιμαλφές περιεχόμενο του οποίου προφανώς έχει συληθεί κατά την Ελληνιστική περίοδο, όπως και το Φιλιππείον της Ολυμπίας, οι δε λεγόμενες «Καρυάτιδες» είναι η Ολυμπιάς και η μητέρα του Φιλίππου, Ευρυδίκη.
Όσον αφορά δε στην ερμηνεία της ψηφιδωτής παράστασης προφανώς πρόκειται για τον Φίλιππο, τον οποίο καθοδηγεί ο «ενόδιος, ηγεμόνιος και αγήτωρ Ερμής», στου οποίου τα Καβείρια μυστήρια(πρβλ. και Ηροδ.2,51 ) ο Φίλιππος εμυήθη εν Σαμοθράκη μετά της Ολυμπιάδος και πλέον καθίσταται καθοδηγητής του (όχι βέβαια προς τον Άδη) αλλά προς την κατάκτηση της Ασίας!
*Ο Ι.Ν.Ηλιούδης είναι εκλεγμένος επίκ. καθ. του Δημοκρ.Πανεπ.Θράκης και υπηρετεί ως σχολ. σύμβ. φιλολόγων Λάρισας
** Το παρόν άρθρο αποτελεί περίληψη μελέτης «περί της ιδέας της θεοποίησης του Φιλίππου Β΄εν όψει του πολεμικού του προγράμματος κατάκτησης της Ασίας», προς δημοσίευση σε επιστ. περιοδικό.
