Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά, που δεσπόζουν στο δημόσιο διάλογο και απασχολούν τη συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων πολιτών, επιχειρεί να δώσει το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή στη δεύτερη τριμηνιαία έκθεσή του για το 2016 (Απρίλιος – Ιούνιος).
Στο ειδικό τμήμα της έκθεσης, που επιμελήθηκαν οι πανεπιστημιακοί κ.κ. Παναγιώτης Λιαργκόβας (συντονιστής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή) και Πάνος Καζάκος (μέλος του Γραφείου), εντοπίζονται αρχικά τα κοινά σημεία των τεσσάρων χωρών που υπήχθησαν σε Μνημόνιο:
«Ήταν όλες μέλη της Ευρωζώνης και είχαν όλες διαρθρωτικά προβλήματα, π.χ. η Ελλάδα είχε πρόβλημα με τον κρατικό τομέα, η Κύπρος με τις τράπεζες, η Ιρλανδία και Πορτογαλία με την αγορά ακινήτων κλπ. Μπορεί τα προβλήματα να διέφεραν, αλλά σε όλες τις χώρες υπήρχε ένας «μεγάλος ασθενής».
Επιπλέον, σε όλες τις χώρες εφαρμόστηκε η ίδια περίπου συνταγή: δημοσιονομική προσαρμογή, δηλαδή λιτότητα και μεταρρυθμίσεις. Η εξυγίανση των δημοσίων οικονομικών και οι μεταρρυθμίσεις θα οδηγούσαν σε βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και μελλοντικά στην ανάπτυξη. Αυτό δεν θα γινόταν αυτόματα καθώς η δημοσιονομική προσαρμογή σε πρώτη φάση θα οδηγούσε σε ύφεση και μόνο στη συνέχεια σε ανάπτυξη. Επίσης ήταν γνωστό ότι οι μεταρρυθμίσεις χρειάζονται χρόνο για να δώσουν αποτελέσματα.
Επομένως κανείς δεν προσδοκούσε ότι αμέσως μετά την εφαρμογή των μνημονίων θα έχουμε θετικά αποτελέσματα. Αυτό αναμενόταν στο τέλος της τριετίας. Η καμπύλη μεταβολής του ΑΕΠ θα είχε σχήμα «U», δηλαδή αρχικά πέφτει, αλλά στη συνέχεια επανακάμπτει. Η δημόσια οικονομία θα έχει εξυγιανθεί και η χώρα θα έχει γίνει περισσότερο ανταγωνιστική».
ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ
Κατά την έκθεση του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή, υπάρχουν τέσσερις βασικές διαφορές μεταξύ της Ελλάδας και των υπόλοιπων τριών χωρών που
βγήκαν από τα Μνημόνια:
-«Οι αρχικές οικονομικές συνθήκες ήταν σε πολύ άσχημη κατάσταση. Τα ελλείμματα του κρατικού και εξωτερικού τομέα ήταν τεράστια. Το χρέος επίσης. Η δημόσια διοίκηση αδύναμη. Οι θεσμοί δεν λειτουργούσαν αποτελεσματικά και ο κρατικοδίαιτος ιδιωτικός τομέας είχε απαξιωθεί. Το προβλήματα δηλαδή της οικονομίας μας ήταν πολλαπλά, η κρίση μας βρήκε απροετοίμαστους και βέβαια όλες τις προηγούμενες δεκαετίες αναβάλαμε τις λύσεις των προβλημάτων (με ορισμένες εξαιρέσεις) για το μέλλον.
-Μια δεύτερη διαφορά είναι ότι το μείγμα δημοσιονομικής προσαρμογής βασίστηκε (και βασίζεται) λανθασμένα κατά κύριο λόγο στην αύξηση της φορολογίας και όχι στη μείωση των δαπανών. Η αύξηση της φορολογίας αποθαρρύνει την ανάπτυξη. Αλλοιώνει τα κίνητρα των ατόμων, αυξάνει τη φοροδιαφυγή, διώχνει επιχειρήσεις και δυναμικά στοιχεία από τη χώρα. Οι συνεχείς φορολογικές αυξήσεις εξάντλησαν τη φοροδοτική ικανότητα ακόμα και των συνεπών φορολογούμενων. Αυτό αποδεικνύεται από την ραγδαία αύξηση των ληξιπρόθεσμων οφειλών των ιδιωτών προς το δημόσιο, που σωρευτικά ανέρχονται στα 88 δισ. ευρώ περίπου.
-Μια τρίτη διαφορά ήταν ότι εκτός των δημοσιονομικών-φορολογικών μέτρων, τα περισσότερα διαρθρωτικά μέτρα δεν εφαρμόστηκαν όπως έπρεπε. Οι ελεγκτικοί μηχανισμοί της ΕΕ ικανοποιούνταν βλέποντας την ψήφιση των σχετικών νόμων. Όμως οι σχετικές εφαρμοστικές ρυθμίσεις (Υπουργικές αποφάσεις και εγκύκλιοι) δεν έβγαιναν και επομένως τίποτε δεν άλλαζε.
-Το βάρος της δημοσιονομικής προσαρμογής δεν κατανεμήθηκε δίκαια. Έπληξε περισσότερο τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες (π.χ. νέους, ηλικιωμένους, γυναίκες, φτωχούς) και άφησε άθικτη τη φοροδιαφυγή. Το αποτέλεσμα ήταν να διογκωθούν οι εισοδηματικές ανισότητες, δηλαδή το χάσμα ανάμεσα στους πλουσιότερους και τους φτωχότερους. Όμως, η διόγκωση των ανισοτήτων εξουδετερώνει την ανάπτυξη, την οποία επιδιώκει η ίδια η δημοσιονομική εξυγίανση. Σήμερα υπάρχουν σοβαρές αποδείξεις ότι η ανισότητα μειώνει και το ύψος, αλλά και την βιωσιμότητα της ανάπτυξης».
ΠΙΝΑΚΑΣ
1. Οι αρχικές οικονομικές συνθήκες ήταν σε πολύ άσχημη κατάσταση.
2. Το μείγμα δημοσιονομικής προσαρμογής βασίστηκε (και βασίζεται) λανθασμένα κατά κύριο λόγο στην αύξηση της φορολογίας και όχι στη μείωση των δαπανών
3. Τα περισσότερα διαρθρωτικά μέτρα δεν εφαρμόστηκαν όπως έπρεπε
4. Το βάρος της δημοσιονομικής προσαρμογής δεν κατανεμήθηκε δίκαια
Η ΠΙΣΤΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ, Η ΛΥΣΗ ΓΙΑ ΝΑ ΑΠΑΛΛΑΓΕΙ Η ΧΩΡΑ ΑΠ’ ΑΥΤΟ
Πολύ δύσκολα και τα επόμενα δύο χρόνια
«Τα επόμενα δύο χρόνια θα είναι (και πάλι) πολύ δύσκολα. Η κυβέρνηση έχει να εφαρμόσει ένα πολύπλοκο πρόγραμμα με αρκετά προβλήματα. Η μοναδική λύση για να απαλλαγούμε γρήγορα από αυτό (και να παραμείνουμε στην ευρωζώνη) είναι τα το εφαρμόσουμε πιστά», επισημαίνει το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή στη δεύτερη τριμηνιαία έκθεσή του για το 2016.
Όπως τονίζει, «το τρίτο Μνημόνιο περιλαμβάνει μεταρρυθμίσεις, που εκκρεμούν από το παρελθόν και δημοσιονομικά μέτρα, πολλά εκ των οποίων, είναι οριζόντια (π.χ. αύξηση του ΦΠΑ) και επιτείνουν την ύφεση. Διάφορες παρεμβάσεις σχετίζονται με αυξημένη φορολογική επιβάρυνση των πολιτών, είτε με νέους φόρους, π.χ. για τους αγρότες, είτε με συνέχιση της εφαρμογής των ήδη γνωστών φόρων (π.χ. ΕΝΦΙΑ), που γίνονται περισσότερο επαχθείς, καθώς τα εισοδήματα πέφτουν. Σε γενικές γραμμές, τα φορολογικά μέτρα έχουν αποφασισθεί χωρίς να εκτιμάται το γεγονός αν μπορούν να εφαρμοστούν, πού μπορούν να εφαρμοστούν, τί επιπτώσεις θα έχουν αν εφαρμοστούν και, βεβαίως, τί επιπτώσεις θα έχουν εάν δεν εφαρμοστούν από όλους. Παράλληλα, διαπιστώνεται ότι εξαντλείται πλέον η φοροδοτική ικανότητα των συνεπών πολιτών, ενώ οι αυξήσεις των φορολογικών συντελεστών και ενδεχομένως νέοι φόροι μπορεί να ενισχύσουν τη φοροδιαφυγή».
ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΠΕΤΥΧΑΝ
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΜΝΗΜΟΝΙΑ
Ένα άλλο ερώτημα που τίθεται με έμφαση στο δημόσιο διάλογο και στο οποίο επιχειρεί να απαντήσει το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή είναι «γιατί δεν πέτυχαν τα προηγούμενα προγράμματα που εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα;»
Όπως υποστηρίζει το Γραφείο στην έκθεσή του, «το τρίτο Μνημόνιο εξασφαλίζει τη χρηματοδότηση της χώρας μας για τρία χρόνια. Δίνει χρόνο για να ανακοπεί η ύφεση και να ληφθούν εκείνα τα μέτρα, που θα επιτρέψουν την επιστροφή στην ανάπτυξη. Όμως παρόμοιες προσδοκίες, είχαμε και για τα δύο προηγούμενα Μνημόνια. Παρόλα αυτά, η ελληνική κρίση δεν ξεπεράστηκε, μολονότι, τα χρόνια που πέρασαν μειώθηκαν τα τεράστια δημοσιονομικά και εξωτερικά ελλείμματα και πραγματοποιήθηκαν κάποιες μεταρρυθμίσεις. Έτσι τίθεται το ερώτημα, αφού έγιναν όλα αυτά γιατί δεν ξεπεράσαμε νωρίτερα την κρίση;
Η εύκολη και δημοφιλής απάντηση αποδίδει τη διάρκεια και την ένταση της κρίσης στη λιτότητα -στις περικοπές μισθών, συντάξεων και άλλων δαπανών- και στις αυξήσεις των φορολογικών συντελεστών, που εξουδετέρωσαν τυχόν ευνοϊκές επιπτώσεις των μεταρρυθμίσεων. Αυτή η απάντηση συνδέεται με την εσφαλμένη υπόθεση ότι αρκεί να σταματήσει η «λιτότητα» (ή να καταργηθούν τα Μνημόνια) για να ανακάμψει η χώρα. Όμως, δεν είναι πλήρης διότι παραβλέπει τις παθογένειες της χώρας στην πλευρά της παραγωγής, τη μεταρρυθμιστική υστέρηση, το κακό μείγμα μέτρων λόγω έμφασης στους φόρους, τις παλινωδίες και, κυρίως, τη σημασία της αβεβαιότητας για την οικονομική πορεία. Υποτιμά τις επιπτώσεις της αβεβαιότητας στη γενική κατεύθυνση της οικονομικής πολιτικής και σε επιμέρους περιοχές της (όπως μεταρρυθμίσεις, αποκρατικοποιήσεις κ.ά.) που ήταν και είναι η μεγαλύτερη απειλή για την ανάκαμψη. Την αβεβαιότητα τροφοδοτούσαν η συνεχής αναζήτηση «ισοδυνάμων» για να γίνουν τροποποιήσεις, οι ασάφειες σε φορολογικά ζητήματα (φορολόγηση μισθώματος ακινήτων, ΦΠΑ στην εκπαίδευση, ΕΝΦΙΑ), οι ανασχεδιασμοί στο ασφαλιστικό, οι ασάφειες στην κατεύθυνση των ιδιωτικοποιήσεων κ.ά. Την αβεβαιότητα τροφοδοτεί και η αρνητική στάση του συνόλου της αντιπολίτευσης σε κάθε σχεδόν μέτρο εφαρμογής του τρίτου Μνημονίου. Και τούτο, παρά το γεγονός ότι στήριξε με την ψήφο της στη Βουλή το πλαίσιο πολιτικής, που υποδεικνύεται από το νέο Μνημόνιο.
«ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ»
ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ
Βέβαια, για την επιτυχία του Μνημονίου – επισημαίνεται στην έκθεση του Γραφείου - απαιτείται ο ενστερνισμός του προγράμματος μεταρρυθμίσεων από τις ελληνικές αρχές, κάτι που συχνά δεν φαίνεται. Τα προβλήματα εφαρμογής που καταγράφονται (π.χ. «κόκκινα» δάνεια, ιδιωτικοποιήσεις κ.ά.) δείχνουν ότι η οικονομική φιλοσοφία του Μνημονίου συχνά αμφισβητείται στην πράξη. Το γεγονός αυτό, αυξάνει ακόμη περισσότερο την αβεβαιότητα. Η ιστορική μας εμπειρία έχει δείξει ότι τα πράγματα μπορούν να πάνε καλύτερα όταν επικρατεί σταθερότητα. Αυτό φάνηκε κατά την περίοδο του β’ εξαμήνου του 2012 μέχρι το α’ εξάμηνο του 2014, όταν μειώνονταν τα δημοσιονομικά και εξωτερικά ελλείμματα και γίνονταν κάποιες μεταρρυθμίσεις. Η οικονομία άρχισε το 2014 να ανακάμπτει, ενώ οι προοπτικές της για το 2015 εμφανίζονταν καλύτερες. Αυτό οφειλόταν σε παράγοντες, όπως η συνέπεια και η εμπιστοσύνη, που είχαν αρχίσει να ενισχύονται. Όμως, αυτό δεν κράτησε πολύ: από το β’ εξάμηνο του 2014, η αβεβαιότητα επέστρεψε και οι μεταρρυθμίσεις πάγωσαν».
