Ο Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους δημιουργούς που ανέδειξε ποτέ ο πολιτισμός μας και μία από τις μορφές της ιστορίας της μουσικής που άσκησαν τη μεγαλύτερη επιρροή. Το έργο του παραμένει από τη στιγμή της γένεσής του μέχρι σήμερα ακλόνητο στην κορυφή της τέχνης των ήχων. Η μουσική του θρεμμένη με τις παρορμητικές τάσεις μιας φλογερής ιδιοσυγκρασίας πυροδότησε την αισθητική που έμελλε να κυριαρχήσει σε ολόκληρο τον 19ο αιώνα.
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ
Γεννήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 1770, στη Βόννη. Ο παππούς Λούντβιχ υπήρξε σημαντικό πρόσωπο στη ζωή του Μπετόβεν, όχι μόνο γιατί, εκείνος ήταν η ρίζα που μετέδωσε στον εγγονό του τη σπίθα της μουσικής, αλλά επειδή άφησε μια έντονη σφραγίδα στην προσωπικότητα του παιδιού που τον θαύμαζε πολύ. Η μουσική σταδιοδρομία του παππού Λούντβιχ ήταν αξιόλογη. Ανθρωπος με μεγάλη μουσική ικανότητα και εξαιρετικό ήθος, ο παππούς του Μπετόβεν, πέρασε πολλά χρόνια δυστυχίας. Η γυναίκα του, η Μαρία Ζοζέφα, είχε τέτοιο πάθος για το πιοτό, που αναγκάστηκαν να την κλείσουν σε θεραπευτήριο. Το ανίατο πάθος το κληρονόμησε ο γιος της Γιόχαν, ο πατέρας του μεγάλου Μπετόβεν. Ηταν κι αυτός μουσικός, τενόρος, στην αυλή της Βόννης. Ο αλκοολισμός του πατέρα του οδήγησε την οικογένεια στη φτώχεια. Όμως παρ’ όλα τα ελαττώματά του, πρέπει να του αναγνωρίσει κανείς κι ένα μεγάλο προτέρημα: κατάλαβε αμέσως την εξαιρετική κλήση του μικρού Λούντβιχ για τη μουσική. Αυτός λοιπόν ο μέθυσος πατέρας, υπήρξε ο πρώτος δάσκαλος του Μπετόβεν, στο σπίτι. Η μέθοδός του ήταν πολύ αυστηρή. Υποχρέωνε το τετράχρονο αγόρι να κάθεται με τις ώρες στο πιάνο. Η μητέρα του Μπετόβεν, γυναίκα ταπεινής καταγωγής, αλλά με λεπτά και ευγενικά αισθήματα, ήταν ψηλή, όμορφη, ενεργητική, έξυπνη κι είχε απέραντη ευγένεια ψυχής.
Η ΠΡΩΤΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ
Στις 26 Μαΐου 1778, στη Βόννη, πολιτεία με πνευματική παράδοση, ο Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν δίνει την πρώτη δημόσια συναυλία του. Μόλις είχε κλείσει τα οχτώ του χρόνια.
Οσο ήταν παιδί ο Λούντβιχ είχε αγριωπή φυσιογνωμία: μαλλιά αχτένιστα στο μεγάλο του κεφάλι, σώμα κοντόχοντρο. Σαν χαρακτήρας, ήταν ένα κράμα από δειλία και καλοσύνη, πείσμα και αποφασιστικότητα, θλίψη και δίψα για αγάπη. Μεγαλώνοντας, το πρόσωπο του Μπετόβεν έγινε αυστηρό και σοβαρό με διαπεραστικό βλέμμα και θεληματικό πηγούνι, ένα πρόσωπο που αποτύπωνε όλες τις τρικυμίες που ανατάραξαν την ψυχή του καλλιτέχνη.
Ο πρώτος πραγματικά αξιόλογος δάσκαλος του Μπετόβεν υπήρξε ο Κρίστιαν Νέεφε που ήρθε στη Βόννη το 1779 ως διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου. Μουσικός και διανοούμενος ο Νέεφε, κατάλαβε αμέσως το βάθος του πνεύματος του παιδιού.
Το μεγάλο όνειρο του Μπετόβεν ήταν να πάει στη Βιέννη, να συναντήσει τον Μότσαρτ, που βρισκόταν τότε στο αποκορύφωμα της δόξας του, και να καταφέρει να τον ακούσει στο πιάνο.
Ετσι τον Φεβρουάριο του 1787 κατάφερε να πραγματοποιήσει το μεγάλο ταξίδι. Φθάνοντας στη Βιέννη παρουσιάστηκε στον Μότσαρτ κι αυτός δέχθηκε να τον ακούσει στο πιάνο. Ο Μότσαρτ στα 31 του χρόνια τότε ήταν το ίνδαλμα της Ευρώπης. Ο Μπετόβεν μόλις 17. Παρ’ όλη τη συγκίνησή του ο Μπετόβεν αυτοσχεδίασε με καταπληκτική ευχέρεια και μεγάλο οίστρο. Ο Μότσαρτ εκφράζοντας τον θαυμασμό του, τον δέχθηκε για μαθητή του. Η γνωριμία του με τον Μότσαρτ κατέληξε σε μουσικά μαθήματα, αλλά η χρυσή αυτή ευκαιρία διήρκεσε μόλις δύο εβδομάδες. Η παραμονή του Μπετόβεν στη Βιέννη διεκόπη τραγικά τον Σεπτέμβριο του 1787. Η λατρευτή του μητέρα ήταν ετοιμοθάνατη. Ο Μπετόβεν έτρεξε στη Βόννη, βαθιά απογοητευμένος για την ευκαιρία που έχασε. Η μητέρα του πέθανε κι εκείνος στα 19 του χρόνια αναλαμβάνει την υποχρέωση να συντηρεί τους δύο αδελφούς του και τον μέθυσο πατέρα του.
Η ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΧΑΫΔΝ
Τον Ιούλιο του 1792, ο συνθέτης Φραντς Γιόζεφ Χάυνδ, γυρίζοντας από μια θριαμβευτική περιοδεία στο Λονδίνο, και ενώ βρισκόταν στο κορύφωμα της φήμης και της δημιουργικότητάς του, έλαβε από το πριγκιπικό ανάκτορο και τον πρίγκιπα Μαξιμιλιανό Φραγκίσκο, πρόσκληση να επισκεφτεί τη Βόννη. Ο κόμης Βαλντστάιν, μεγάλος φίλος των καλλιτεχνών ζήτησε από τον Χάυνδ ν’ ακούσει την Καντάτα για τον Ιωσήφ τον Β’ που είχε γράψει ένας νέος του τόπου, κάποιος Μπετόβεν. Ο Χάυνδ δέχθηκε πρόθυμα και ένιωσε πραγματικό θαυμασμό για το ταλέντο του συνθέτη και του πρότεινε να συνεχίσει τις σπουδές του μαζί του στη Βιέννη. Ο Λούντβιχ δεν θέλησε να χάσει την καινούρια ευκαιρία που του παρουσιαζόταν και αναχωρεί για τη Βιέννη. Γεμάτος ενθουσιασμό παίρνει μαθήματα από τον Χάυνδ.
Ο ΕΡΩΤΑΣ
Ο μεγάλος μουσικός ήταν σε όλη του τη ζωή ερωτευμένος με κάποια γυναίκα. Ανάμεσα στις πρώτες φλογερές αγάπες του Μπετόβεν ήταν, το 1800, η Τζουλιέττα Γκουϊτσάρντι, ιταλικής καταγωγής. Θα γράψει γι’ αυτήν μία από τις πιο γνωστές και μαγευτικές σελίδες για πιάνο: τη «Σονάτα του Σεληνόφωτος». Η ιδιοφυΐα του ακτινοβολεί μέσα από αυτήν την πασίγνωστη σονάτα. Η Τζουλιέττα, ήταν κοπέλα επιπόλαιη και εγωίστρια, δεν ήταν αντάξια του πάθους και της μεγαλοφυΐας του Μπετόβεν. Το 1806 ένας καινούριος άνεμος ευτυχίας θα δροσίσει την τόσο ευαίσθητη ψυχή του Μπετόβεν. Ερωτεύτηκε παράφορα μια νεαρή Ουγγαρέζα από αριστοκρατική οικογένεια, την Τερέζα φον Μπρούνσβικ. Τον Μάιο του 1806 ο Λούντβιχ και η Τερέζα αρραβωνιάζονται. Το βαθύ αυτό αίσθημα θα δημιουργήσει μερικούς από τους πιο χυμώδεις καρπούς της μπετοβενικής μεγαλοφυΐας: την «Ποιμενική», την «Παθητική», την «Απασσιονάτα». Αλλά το 1810 συντρίβεται το όνειρο. Ισως εξ αιτίας της φτώχειας και της κοινωνικής διαφοράς.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΩΦΩΣΗ
Ο Μπετόβεν βρισκόταν στην ακμή της λαμπρής βιενέζικης σταδιοδρομίας του όταν η μοίρα του επέφερε το σκληρότερο χτύπημα, τα πρώτα δυσοίωνα σημάδια της κώφωσης.
Τα πρώτα συμπτώματα βλάβης της ακοής του Μπετόβεν θα εμφανιστούν γύρω στα 1801. Τότε κυριεύθηκε από μια κρίση απελπισίας που τον οδήγησε να αντιμετωπίσει σοβαρά το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας. Τελικά όμως υπερνίκησε την έσχατη απόφαση της αυτοκτονίας, όπως φαίνεται από τις εξομολογήσεις του. «Είχα αποφασίσει να δώσω ένα τέλος. Μονάχα η τέχνη με συγκράτησε. Μου φαινόταν αδύνατο να εγκαταλείψω τον κόσμο, πριν ολοκληρώσω όσα ήμουν προορισμένος να δώσω». Επειτα από αυτήν την τρομερή δοκιμασία ο Μπετόβεν έζησε άλλα είκοσι πέντε χρόνια, για να προσφέρει πραγματικά στους ανθρώπους όλα εκείνα που θεωρούσε σαν προορισμό του. Η αδυναμία του να ακούσει τους ήχους της φύσης, τους ήχους της ζωής, τους ήχους της δικής του μουσικής, δεν τον εμπόδισε να συντάξει τα πολύτιμα έργα του, με εξαίσιους μουσικούς στοχασμούς. Η καλύτερη όμως μουσική του Μπετόβεν δεν είναι δεμένη με συγκεκριμένα θέματα ή αισθήματα. Όλα αυτά αποτελούσαν περιορισμούς για τη μεγαλοφυΐα του, που φιλοδοξούσε να εμβαθύνει στην αναζήτηση της ανθρώπινης ψυχής, για να πετάξει έπειτα στους ελεύθερους ουρανούς του πνεύματος. Οι γνώμες των συγχρόνων του για τον χαρακτήρα του Μπετόβεν είναι διαφορετικές και αντιφατικές. Κι αυτό επειδή, εκτός από ελάχιστους πραγματικά διορατικούς ανθρώπους, οι περισσότεροι τον έκριναν επιπόλαια, ανάλογα με τις παρορμήσεις της στιγμής. Μερικοί τον χαρακτηρίζουν λιγομίλητο και μελαγχολικό, άλλοι ομιλητικό και ήρεμο. Οι μεν τον θεωρούν δύστροπο και απρόσιτο, άλλοι ανοιχτόκαρδο και απλοϊκό.
Ο Μπετόβεν αγαπούσε από παιδί τη φύση. Συχνά έκανε μακρινούς περιπάτους μαζί με τους φίλους του στις όχθες του Ρήνου, στα γύρω δάση και στους λόφους. Πιστεύεται ότι πολλά από τα φημισμένα μουσικά του θέματα, τα εμπνεύστηκε από την ίδια τη φύση, σε στιγμή ενθουσιασμού για τους πράσινους αγρούς, για τα ρυάκια και τη γαλήνη των μικρών χωριών.
Ο Μπετόβεν δεν παρέμεινε ανεπηρέαστος από οικογενειακά προβλήματα. Οι αδελφοί του, Καρλ και Γιόχαν, δεν έμοιαζαν με τον Λούντβιχ. Τους είχε πάρει μαζί του στη Βιέννη, για να ξαναφτιάξουν τη σκορπισμένη οικογένεια. Η ανταμοιβή του ήταν μόνο πίκρες. Πεθαίνοντας ο Καρλ το 1815, άφησε έναν γιο εννέα ετών, υπό την κηδεμονία του Μπετόβεν. Ο Μπετόβεν στάθηκε όχι απλός κηδεμόνας, αλλά αληθινός πατέρας για τον ανεψιό του. Ο μικρός όμως είχε πολλά ελαττώματα. Ενώ ο θείος Λούντβιχ τον σπούδαζε μουσική, ξόδευε πολλά για να τον φροντίζει, ο νέος είχε αποκτήσει κακές παρέες, έφευγε συχνά από το σπίτι, φερόταν ψυχρά στον θείο του και τον περιφρονούσε για την αναπηρία του. Ο Μπετόβεν του τα συγχωρούσε όλα. Ο Καρλ υφίστατο όμως και συναισθηματική πίεση από τον θείο του κι όταν απέτυχε στις εξετάσεις του προσπάθησε να αυτοκτονήσει. Ο Μπετόβεν τότε, θύμωσε πολύ αλλά έτρεξε και πάλι κοντά του.
Η ΕΝΑΤΗ
Στα 1817, βασανισμένος ο Μπετόβεν από σωματικούς πόνους, ανήσυχος για τα οικονομικά του, σε αδιάκοπη αγωνία για τον ανεψιό του, βρήκε μέσα του τη θαυμαστή δύναμη να φτάσει στη χαρά, μέσα από τον πόνο και να συνθέσει την καλύτερη τη μνημειώδη συμφωνία του την «Ενάτη», με το υπέροχο χορωδιακό φινάλε επάνω στον Υμνο της Χαράς του Σίλλερ. Ο Μπετόβεν κατέγραψε στο έργο του τις έντονες συναισθηματικές εμπειρίες από τη μοναξιά του σιωπηλού κόσμου του. Το 1827 προσβάλλεται από πνευμονία. Οι πόνοι στο κορμί του είναι πολύ δυνατοί. Οι δυνάμεις του τον έχουν εγκαταλείψει. Το απόγευμα της 26ης Μαρτίου είναι ολομόναχος. Εχει αρχίσει η αγωνία του τέλους. Ερχεται κοντά του ο Ανσελμ Χουττενμπρέννερ, πιανίστας από το Γκρατς, φίλος του Σούμπερτ. Γονατίζει πλάι στον ετοιμοθάνατο. Μια μανιασμένη καταιγίδα ξεσπάει στην πόλη. Ο ουρανός είναι κατάμαυρος και τον σχίζουν τρομερές αστραπές. Ο Μπετόβεν σηκώνει το χέρι ψηλά. Επειτα το χέρι πέφτει κι έρχεται η ακινησία του θανάτου. Ολη η Βιέννη ακολούθησε την κηδεία του Μπετόβεν, οχτώ αρχιμουσικοί κρατούσαν το φέρετρο. Τον επικήδειο, που είχε γράψει ο φίλος του Αυστριακός ποιητής Γκιλλπάρτερ, διάβασε ο ηθοποιός Ερρίκος Αουσιτς. Τα σχολεία έκλεισαν και ο στρατός ανέλαβε την τήρηση της τάξης.
* Η κ. Νέλλη Βασβατέκη είναι πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Συμφωνικής Ορχήστρας Λάρισας
