Όλοι οι δρόμοι του βλαχόφωνου Ελληνισμού οδηγούν τούτες τις μέρες στα ορεινά χωριά της Πίνδου και συγκεκριμένα σε αυτά των Γρεβενών και της ορεινής Καλαμπάκας, όπου κάθε χρόνο η γιορτή της Παναγίας τιμάται, όχι μόνο με θρησκευτικές εκδηλώσεις, αλλά και μουσικοχορευτικές. Τα πανηγύρια παλαιότερα ήταν για τους κατοίκους των χωριών το μοναδικό διέξοδο στη διασκέδαση. Σήμερα παρότι έχουν αλλάξει οι καιροί, τα πανηγύρια συνεχίζουν να αναβιώνουν σε πολλά βλαχοχώρια και γίνονται πόλος έλξης πολλών επισκεπτών. Είναι εθιμικό δίκαιο για τους βλάχους, οι διακοπές τους τον Δεκαπενταύγουστο να συνδυάζονται αποκλειστικά με την παραμονή τους στα αγαπημένα τους χωριά. Κοντά στην κοσμοπλημμύρα που σημειώνεται κάθε χρόνο και κορυφώνεται το δεύτερο δεκαήμερο του Αυγούστου και οι πολιτικοί, οι οποίοι αφήνουν τις παραλίες και συνεχίζουν τις περιοδείες και τις επαφές στα όμορφα αυτά χωριά.
Οι Κοινότητες των χωριών αυτών, παρά την οικονομική λιτότητα προγραμματίζουν πολλές εκδηλώσεις, στις οποίες κυριαρχεί το κλαρίνο, ενώ η διασκέδαση σε πλατείες και καφενεία κρατά μέχρι το πρωί.
Συνήθως το ενδιαφέρον των Αυγουστιάτικων εκδηλώσεων επικεντρώνεται στα 3 χωριά των Γρεβενών, σε Σαμαρίνα, Σμίξη και Αβδέλλα, χωρίς βέβαια να υπολείπονται του ενδιαφέροντος των επισκεπτών και τα χωριά του Ασπροποτάμου, στην ορεινή Καλαμπάκα και αυτών που βρίσκονται πάνω στον οδικό άξονα του Μετσόβου.
ΣΑΜΑΡΙΝΑ
Στη Σαμαρίνα τα πανηγύρια είναι πάρα πολλά και λαμβάνουν χώρα από την Άνοιξη μέχρι και τον Οκτώβριο. Η γιορτή του Δεκαπενταύγουστου, αποτελεί την κυρίως γιορτή των Σαμαριναίων, ενώ πλήθος κόσμου ανεβαίνει στο όμορφο χωριό για να συμμετάσχει στις εορταστικές εκδηλώσεις. Οι κάτοικοι ψήνουν αρνιά στις αυλές των σπιτιών και το απόγευμα στην πλατεία του χωριού το χορευτικό συγκρότημα της Σαμαρίνας παρουσιάζει παραδοσιακούς τοπικούς χορούς. Στις 16 Αυγούστου μετά τη θεία Λειτουργία οι άνθρωποι οι οποίοι βρίσκονται εκεί χορεύουν τον παραδοσιακό «Τσιάτσιο», όπου το τραγούδι υμνεί τα κατορθώματα ενός Σαμαριναίου ήρωα του πολέμου κατά των Τούρκων. Το γλέντι συνεχίζεται μέχρι το πρωί στην πλατεία υπό τη συνοδεία μουσικών παραδοσιακών συγκροτημάτων. Σαν γνήσιοι Έλληνες, οι Σαμαριναίοι συνεχίζουν τη γιορτή και στις 17 Αυγούστου, αυτή τη φορά με λιγότερο κόσμο. Τις επόμενες μέρες η δοξολογία διεξάγεται κάθε μέρα σε διαφορετική εκκλησία. Έτσι στις 18 Αυγούστου διεξάγεται στον ιερό ναό του εκ Σαμαρίνης νεομάρτυρα Δημητρίου, ημέρα την οποία τιμάτε η μνήμη του νεομάρτυρα. Στις 19 Αυγούστου, ο εκκλησιασμός γίνεται στη ιερά μονή Αγίας Παρασκευής. Στις 24 πραγματοποιείται στο ναό του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Τα πανηγύρια κλείνουν με την εορτή του Γενέσιου της Θεοτόκου στις 8 Σεπτεμβρίου. Ο «Τσιάτσιος» χορεύεται από τους Σαμαριναίους στο προαύλιο της εκκλησίας και στη συνέχεια χορεύονται διάφορα άλλα παραδοσιακά τραγούδια.
ΣΜΙΞΗ
Το τελευταίο βλάχικο χωριό από τα Γρεβενά είναι η Σμίξη η οποία πήρε το όνομά της από το «σμίξιμο» των οικισμών Μπίγκας και Πινακάδων και βρίσκεται σε υψόμετρο πάνω από 1.250 μ. Είναι το πιο τουριστικό από τα χωριά, καθώς είναι και το κοντινότερο στην κορυφή Βασιλίτσα. Στη Σμίξη τα καλοκαιρινά πανηγύρια ξεκινούν με τον εορτασμό του Προφήτη Ηλία στις 20 Ιουλίου. Μετά τη δοξολογία σηκώνουν ύψωμα και γίνεται δημοπράτηση της εικόνας. Ψήνονται κρέατα και στήνεται παραδοσιακός χορός, χωρίς μουσικά όργανα. Κατόπιν κατευθύνονται όλοι προς τη Σμίξη χορεύοντας και τραγουδώντας. Τα ίδια περίπου γίνονται και στο πανηγύρι της Αγ. Παρασκευής, του Αγ. Παντελεήμονα και της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα (6/8). Εκείνη τη μέρα επειδή όλοι νηστεύουν, τρώνε ψάρι.
Από την 1η ως τις 14 Αυγούστου γίνεται κάθε απόγευμα αρτοκλασία και παράκληση στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου. Το πανηγύρι αρχίζει την παραμονή το βράδυ με φαγοπότι και χορό στην πλατεία. Το Δεκαπενταύγουστο μετά τη δοξολογία έξω από κάθε σπίτι ψήνεται ένα αρνί, όπως το Πάσχα. Το απόγευμα οι νέοι του χωριού ντύνονται με παραδοσιακές στολές και κάνουν αναπαράσταση βλάχικου γάμου, ενώ η μέρα κλείνει με γλέντι το βράδυ στην πλατεία. Την επομένη οι Σμιξιώτες εκκλησιάζονται στον Αγ. Αθανάσιο. Ακολουθεί μικτός χορός έξω από την εκκλησία, χωρίς μουσικά όργανα. Μετά οι άντρες του χωριού παίρνουν μέρος σε αγώνα άλματος εις τριπλούν και στον νικητή απονέμεται μικρό χρηματικό έπαθλο. Στις 17 Αυγούστου ο εκκλησιασμός γίνεται στον Αγ. Γεώργιο και ακολουθεί ο χορός και οι επισκέψεις στην ομώνυμη συνοικία. Το απόγευμα οργανώνεται παραδοσιακός χορός στη θέση «Γκόρτσο Ζάβα», όπου παλιά διεξαγόταν το νυφοδιάλεγμα. Οι νέοι και οι νέες τραγουδούν νυφιάτικα τραγούδια, ντυμένοι παραδοσιακά. Τέλος στις 18 Αυγούστου η δοξολογία γίνεται στην εκκλησία της Αγ. Παρασκευής, όπου μετά ψήνουν αρνιά και χορεύουν. Όταν οι περισσότεροι φεύγουν από τη Σμίξη, αφήνουν χρήματα στο χωριό (συμβολικό ποσό), την «πινιτάδα».
ΜΑΤΟΝΕΡΙ
Παρουσία πλήθους κόσμου θα πραγματοποιηθούν και φέτος τον Δεκαπενταύγουστο οι εορταστικές εκδηλώσεις στο χωριό Ματονέρι στην ορεινή Καλαμπάκα, σε ένα άτυπο αντάμωμα που πραγματοποιείται κάθε χρόνο τέτοια εποχή.
Σε απόσταση 10χλμ. από την Καλομοίρα και σε υψόμετρο 850 μ. βρίσκεται το χωριό Ματονέρι (Κουκλαίοι). Το όνομα του χωριού προέρχεται από το νερό που αναβλύζει από το Ιερό Βήμα των Αγίων Αναργύρων που είναι θαυματουργό.
Όσοι έλκουν την καταγωγή τους από Λάρισα, Τρίκαλα και Αθήνα δίνουν κάθε χρόνο ραντεβού στο ορεινό και καταπράσινο Ματονέρι, με το αποκορύφωμα των εκδηλώσεων να λαμβάνει χώρα παραμονή της Παναγίας, όπου στην πλατεία του χωριού το πανηγύρι –με το κλαρίνο να κυριαρχεί- να κρατά μέχρι τις πρωινές ώρες. Σε ανάλογους εορταστικούς τόνους θα κινηθεί η εβδομάδα του Δεκαπενταύγουστου και στα άλλα δύο γειτονικά χωριά την Καλομοίρα και το Αμπελοχώρι.
Γ. Ρούστας
