την τέταρτη και πολύ βελτιωμένη έκδοση του λευκώματος «Τα ιστορικά Άγραφα».
Οι απανταχού Αγραφιώτες οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ, μαζί με τα θερμά μας συγχαρητήρια, στον ακαταπόνητο πρόεδρο των Αγραφιώτικων χωριών του Νομού Καρδίτσας, κ. Βασίλη Τσαντήλα και σε όσους συνεργάστηκαν μαζί του για τη δημιουργία αυτού του λευκώματος, αφιερωμένου στα πολυθρύλητα, τα πολυτραγουδισμένα, τα υπερήφανα Άγραφα.
Τα Άγραφα με τα στολίδια τους: τα γραφικά πετρόχτιστα γεφύρια, τις πολλές παλιές εκκλησίες και τα ακόμη παλιότερα μοναστήρια με τους πολύτιμους θησαυρούς που κρύβουν επί αιώνες. Κορυφαίο στολίδι η απαράμιλλης ομορφιάς ορεινή λίμνη, δώρο του Αγραφιώτη Στρατηγού Νίκου Πλαστήρα, η οποία φέρει υπερήφανα το όνομά του.
Σ’ αυτήν τη νύφη των Αγράφων θα επιμείνω ιδιαίτερα. Πριν δημιουργηθεί η Λίμνη Πλαστήρα, όταν με ρωτούσαν για τον τόπο καταγωγής μου και τους έλεγα για την Καστανιά Αγράφων του Νομού Καρδίτσας, κανένας δεν ήξερε πού βρίσκεται αυτό το χωριό. Τώρα όμως, αρκεί να τους πω ότι το χωριό μου είναι κοντά στη Λίμνη Πλαστήρα. Οι περισσότεροι ερωτώντες έχουν επισκεφτεί την περιοχή και έχουν κυριολεκτικά γοητευτεί από την ομορφιά της. Όσοι δεν την επισκέφτηκαν ακόμη, ονειρεύονται ότι θα το πράξουν στο εγγύς μέλλον.
Στη δεκαετία του 1930 γινόταν πολλή κουβέντα για τη λίμνη που θα κάλυπτε το γειτονικό οροπέδιο της Νεβρόπολης. Κι εμείς, μικροί μαθητές του Δημοτικού, κάναμε όνειρα για κολύμπι και ψάρεμα. Η κατασκευή του φράγματος που δημιούργησε τη λίμνη, άρχισε επί πρωθυπουργίας Πλαστήρα το 1950. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1960 και εγκαινιάστηκε από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Τεράστια η προσφορά του Νικολάου Πλαστήρα, όχι μόνο στην περιοχή μας, αλλά και στην εθνική οικονομία της χώρας. Να σημειωθεί ότι ο Πλαστήρας ήταν ένας στρατιωτικός. Τα γαλόνια του τα είχε κερδίσει στα πεδία των μαχών. Δεν είχε καμία σχέση επαγγελματική ή λόγω σπουδών με φράγματα και γενικότερα με έργα αξιοποίησης υδατικών πόρων. Είναι λοιπόν αξιοθαύμαστο το γεγονός ότι συνέλαβε ένα τέτοιο έργο, τόσο σημαντικό και τόσο πολύπλοκο. Και δεν έμεινε στο όνειρο. Με την υπομονή και επιμονή του επέτυχε την υλοποίησή του.
Θα κάνω εδώ μία παρένθεση για να μνημονεύσω μίαν άλλη εθνική προσφορά του Πλαστήρα προς τη χώρα, που είναι λιγότερο γνωστή ή δεν έχει εκτιμηθεί δεόντως. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μεγάλη συζήτηση γύρω από την Συνθήκη της Λωζάνης. Η συνθήκη αυτή έχει γίνει καρφί στο μάτι των Τούρκων. Τους έχει γίνει έμμονη ιδέα ότι, ως νικητές, θα μπορούσαν να είχαν εξασφαλίσει την κυριαρχία στο μισό Αιγαίο. Είναι πολύ πιθανό να το είχαν επιτύχει. Δεν το πέτυχαν όμως και αυτό οφείλεται στις ενέργειες του Πλαστήρα, όπως θα εξηγήσω στη συνέχεια. Προσπαθούν τώρα οι Τούρκοι με νύχια και με δόντια να πετύχουν την τροποποίηση της Συνθήκης της Λωζάνης. Εν τω μεταξύ, την παραβιάζουν κάθε μέρα εδώ και 40 χρόνια.
Η κυβέρνηση που θα εκπροσωπούσε την Ελλάδα στη διαπραγμάτευση για τη Συνθήκη Λωζάνης, είχε προκύψει από τις εκλογές του 1920 που είχε ως αποτέλεσμα να απομακρυνθεί ο Βενιζέλος και να επανέλθει ο βασιλιάς Κωνσταντίνος. Η κυβέρνηση αυτή θα είχε δύο σοβαρά μειονεκτήματα σχετικά με τη διαπραγμάτευση:
Πρώτον, δεν διέθετε στελέχη με πείρα και διαπραγματευτική ικανότητα.
Δεύτερον, εκπροσωπούσε τον Κωνσταντίνο που ήταν το κόκκινο πανί για τους συμμάχους του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, λόγω της φανερής γερμανοφιλίας που είχε επιδείξει.
Οι σύμμαχοι, οι οποίοι είχαν αρχίσει να χαϊδεύουν την Τουρκία, είχαν ένα καλό πρόσχημα να εγκαταλείψουν την Ελλάδα λόγω Κωνσταντίνου. Όλα αυτά ανατράπηκαν χάρις στην επανάσταση του Πλαστήρα το 1922 που κατήργησε την κυβέρνηση Τριανταφυλλάκου και έδιωξε τον Κωνσταντίνο. Ο Πλαστήρας συνειδητοποίησε, ωστόσο, ότι η επαναστατική του κυβέρνηση δεν μπορούσε να σηκώσει το βάρος της διαπραγμάτευσης. Μόνο ένας Βενιζέλος θα μπορούσε να το κάνει. Ο Βενιζέλος διέθετε τεράστιο κύρος, έναντι των συμμάχων και είχε αναγνωρισθεί από όλους η ικανότητά του ως πολιτικού και διπλωμάτη. Όμως, ο Βενιζέλος, πικραμένος από το αποτέλεσμα των εκλογών του 1920, είχε απομακρυνθεί από τη χώρα και είχε δηλώσει ότι δεν θα ασχοληθεί πλέον με την πολιτική. Ο Πλαστήρας, ο οποίος διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τον Βενιζέλο, κατόρθωσε να τον μεταπείσει. Έτσι, ο Βενιζέλος έδωσε τον καλύτερο εαυτό του σ’ αυτήν τη διαπραγμάτευση και πέτυχε το μέγιστο για μία ηττημένη χώρα.
Παρά την πολυσήμαντη στρατιωτική και πολιτική πορεία του, μακριά από την Αγραφιώτικη γενέτειρά του, δεν έβγαλε ποτέ από την καρδιά του τα Άγραφα. Αγραφιώτες είχε κοντά του στη Μικρασιατική Εκστρατεία με το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων. Υπασπιστής του ο Μάρκος Ζαχαρός, πρώτος ξάδερφος του πατέρα μου. Φροντιστής του ο επίσης Καστανιώτης Στέλιος Μπολτσής. Αγραφιώτες οι περισσότεροι φτεροπόδαροι Εύζωνες οι οποίοι, με νυχτερινές πορείες, βρίσκονταν ξαφνικά πίσω από τις γραμμές των Τούρκων και τους διέλυαν. Δικαιολογημένα οι Τούρκοι ονόμασαν το σύνταγμά του σεϊτάν ασκέρ, δηλαδή στρατό του διαβόλου.
Όσο για μας που γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε στα βουνά των Αγράφων, αισθανόμεθα ιδιαίτερα τυχεροί. Κι όσο μακριά κι αν βρεθήκαμε και βρισκόμαστε, ο νους μας και τα όνειρά μας εκεί περιστρέφονται. Ιδιαίτερα νοσταλγούμε το ζωογόνο βουνίσιο αέρα, μυρωμένο με την αψιά ευωδιά του ελάτου. Αυτό το δώρο των Αγράφων δεν το βρήκαμε πουθενά αλλού.
* Άγγελος Ζαχαρόπουλος, επίτιμος διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πρ. γενικός διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας