Μελέτη της Ακαδημίας Αθηνών για τις επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στα εδάφη και τις καλλιέργειες της Θεσσαλίας

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Οι προειδοποιήσεις των επιστημόνων για τους κινδύνους από τις επιπτώσεις του φαινομένου του θερμοκηπίου με την αύξηση των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα είναι πια αρκετά παλιές.

Αρχικά υπήρξαν αμφισβητήσεις αλλά καθώς ο χρόνος περνούσε η κλιματική κρίση έγινε βεβαιότητα. Διεθνείς επιτροπές (ICPP) οργανώθηκαν για να μελετήσουν τις επιπτώσεις και τις προοπτικές. Η Ακαδημία Αθηνών σε συνεργασία με τη Τράπεζα της Ελλάδος το 2011 εκπόνησαν μελέτη για τις προβλέψεις της αλλαγής του κλίματος και τις επιπτώσεις στη χώρα μας στο επόμενο διάστημα μέχρι το τέλος του αιώνα. Η μελέτη προέβλεπε διάφορα σενάρια αύξησης της θερμοκρασίας του Πλανήτη και τις επιπτώσεις στη χώρα μας.
Το 2022, η Ακαδημία Αθηνών (ΑΑ) εκπόνησε μια μελέτη με θέμα «Εκτιμήσεις των Επιδράσεων της κλιματικής αλλαγής στους εδαφικούς πόρους και στις αροτραίες καλλιέργειες της Θεσσαλίας». Συντάκτες της μελέτης οι Α. Καραμάνος, Ακαδημαϊκός, πρώην πρύτανης του ΓΠΑ, Κ. Κοσμάς, ομότιμος καθηγητής του ΓΠΑ, Δ. Βολουδάκης, επιστημονικός συνεργάτης Α.Α., Ο. Καΐρης ΕΔΙΠ ΓΠΑ, Ι. Καψομενάκης εντεταλμένος ερευνητής Α.Α. Η μελέτη αποτελεί συνέχεια της σχετικής μελέτης της ΑΑ με την Τράπεζα της Ελλάδος για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα.
Οι μελετητές χρησιμοποιούν τρεις περιοχές της Θεσσαλίας με ιδιαίτερα και αντιπροσωπευτικά χαρακτηριστικά για να μελετήσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα εδάφη και τις καλλιέργειες μέχρι το τέλος του αιώνα: Την περιοχή του Σωτηρίου, κοντά στον ταμιευτήρα Κάρλας (σήμερα περιοχή κατακλυσμένη από νερά του DANIEL και ELIAS), με επίπεδες εκτάσεις και μεγάλες καλλιέργειες, με άρδευση με γεωτρήσεις και άντληση από μεγάλα βάθη που αντιμετωπίζει κίνδυνο από χρήση υδάτων κακής ποιότητας (υφάλμυρα) για άρδευση. Την περιοχή Ζάππειου, μια περιοχή με επικλινείς εκτάσεις και κυρίως ξηρικές καλλιέργειες. Την περιοχή κοντά στα Τρίκαλα με επίπεδες εκτάσεις, αρδευόμενες και με γενικότερη επάρκεια αρδευτικού νερού. Η μελέτη ανέλυσε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε τρεις καλλιέργειες που καλύπτουν τις αροτραίες (εκτατικές) καλλιέργειες της Θεσσαλίας: το σιτάρι, τον αραβόσιτο και το βαμβάκι. Δύο καλλιέργειες αρδευόμενες και μια ξηρική (το σιτάρι) που όταν υπάρχει διαθέσιμο νερό δέχεται 1-2 ποτίσματα που αυξάνουν ουσιαστικά την απόδοσή της.
Οι μελετητές χρησιμοποιούν τα στοιχεία του καιρού 1981-2000 ως βάση και εκτιμούν τις επιπτώσεις με βάση τα υπάρχοντα μοντέλα για τις περιόδους 2041-2060, 2061-2100. Χρησιμοποιούν δύο σενάρια για την αύξηση της θερμοκρασίας. Στο αισιόδοξο με αύξηση κατά 1,63°C για τη πρώτη περίοδο και 1,85°C για τη δεύτερη. Στο απαισιόδοξο σενάριο , η αύξηση είναι 2,26°Cμέχρι και 4,98°C αντίστοιχα. Στο πρώτο σενάριο η μεταβολή της βροχόπτωσης θα είναι από αύξηση κατά 8,7% μέχρι μείωση 4% περίπου για τις δύο περιόδους. Αντίθετα στο σενάριο μεγάλης αύξησης της θερμοκρασίας η βροχόπτωση θα μειωθεί από 5 έως 19%.
Οι αλλαγές αυτές φαίνεται ότι θα προκαλέσουν προβλήματα τόσο στα εδάφη όσο και στις καλλιέργειες. Στην περιοχή των Τρικάλων φαίνεται ότι δεν θα υπάρξουν σημαντικές επιπτώσεις καθώς δεν θα υπάρξει πρόβλημα από διάβρωση ή άρδευση με κακής ποιότητας νερό. Στην περιοχή του Ζάππειου με τις επικλινείς εκτάσεις, η διάβρωση φαίνεται να είναι το κύριο πρόβλημα, ενώ στην περιοχή του Σωτηρίου το κύριο πρόβλημα είναι η ποιότητα του αρδευτικού νερού που είναι πιθανό να βλάψει τη γονιμότητα των καλλιεργούμενων εδαφών.
Από τις τρεις καλλιέργειες οι προβλέψεις της μελέτης είναι ότι το σιτάρι θα ωφεληθεί με σημαντική αύξηση των αποδόσεων από 17 έως 68%. Στο Αραβόσιτο προβλέπεται μείωση των αποδόσεων από 6 έως 29%, ενώ για το βαμβάκι προβλέπεται από αύξηση 6% έως μείωση 29%. Το σιτάρι και το βαμβάκι ως φυτά C3 θα ευνοηθούν από την αύξηση της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, ενώ στο καλαμπόκι που είναι C4 δεν θα υπάρχει επίπτωση. (Τα φυτά έχουν διαφορετικές διαδρομές στη διαδικασία της φωτοσύνθεσης και χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τα C3 ευνοούνται από τη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα). Βέβαια τις αποδόσεις των φυτών επηρεάζουν και άλλες παράμετροι όπως το βάθος του εδάφους κλπ που αναλύονται στη μελέτη.
Ενδιαφέρον έχουν τα τελικά συμπεράσματα της Μελέτης. Από τις καλλιέργειες που μελετήθηκαν το σιτάρι παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα και ανεκτικότητες και φαίνεται να τις διατηρεί ακόμα και σε αβαθή διαβρωμένα εδάφη. Αντίθετα το βαμβάκι και ο αραβόσιτος θα διατηρήσουν τα πλεονεκτήματά τους (αποδόσεις, εισόδημα) σε πεδινά και βαθιά εδάφη. Σημαντικό πρόβλημα παρουσιάζουν τα επικλινή εδάφη. Η διάβρωση που έχει ξεκινήσει πριν πολλά χρόνια (χωρίς να πάρουμε μέτρα περιορισμού της) θα συνεχιστεί και απαιτείται να ληφθούν άμεσα μέτρα περιορισμού της όπως η διατήρηση των φυτικών υπολειμμάτων στο χωράφι, η εφαρμογή αντιδιαβρωτικών μέτρων όπως συνεχής φυτοκάλυψη του εδάφους, κατάλληλες αμειψισπορές, καλλιέργεια κατά τις ισοϋψείς. Στα εδάφη της περιοχής Σωτηρίου, ο κίνδυνος αλάτωσης είναι υπαρκτός και μπορεί να οδηγήσει σε εγκατάλειψη της καλλιέργειας. Οι μελετητές επισημαίνουν την ανάγκη επίλυσης του υδατικού προβλήματος της Θεσσαλίας ως μέσο αποφυγής χρήσης ακατάλληλων υδάτων άρδευσης από τους εξαντλούμενους υπόγειους υδροφορείς και αντικατάστασή τους με καλής ποιότητας επιφανειακά νερά.
Η Μελέτη της Ακαδημίας Αθηνών έρχεται σε μια περίοδο που η Θεσσαλία μετρά τις πληγές της από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Οι πλημμύρες του Σεπτεμβρίου ακολουθούνται από ξηρασία με απρόβλεπτες συνέπιες. Μια συζήτηση για τις μελλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για να μας βοηθήσει να σχεδιάσουμε τις επόμενες κινήσεις τόσο για τη προστασία των εδαφών μας από τη διάβρωση, για την αποφυγή περαιτέρω υποβάθμισης της γονιμότητας αλλά και να συζητήσουμε για θέμα διαχείρισης των υδάτων όπως αποτροπή πλημμυρών, εξασφάλιση αποθεμάτων για περιόδους ξηρασίας, εξασφάλιση αρδευτικού νερού αλλά και καλύτερης διαχείρισής του. Για να γίνει αυτή η συζήτηση το Παράρτημα Κεντρικής Ελλάδος του ΓΕΩΤΕΕ σε συνεργασία με τη ΠΟΣΓ και το Γεωπονικό Σύλλογο Λάρισας αποφάσισε να οργανώσει ημερίδα με κεντρικό ομιλητή τον ακαδημαϊκό Αντρέα Καραμάνο για να ακούσουμε τα αποτελέσματα της μελέτης αλλά και να συζητήσουμε τις προτεινόμενές λύσεις. Η εκδήλωση θα γίνει στις 14 Μαΐου 2024, στο Χατζηγιάνειο από 18:00 έως 21:00.