Φυσικό περιβάλλον και βιώσιμη ανάπτυξη

Από τον Αχιλλέα Φ. Τσιρούκη, αναπλ. καθηγητή Τμ. Περιβάλλοντος του Π.Θ. και πρόεδρο του Τμήματος

Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Βιώσιμης Ανάπτυξης 2022, (20-26 Σεπτεμβρίου 2023), θα ήθελα να συνεισφέρω μερικές σκέψεις σχετικά με το φυσικό περιβάλλον και τη βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς το φυσικό περιβάλλον το έχουμε κληρονομήσει από τις προηγούμενες γενιές και οφείλουμε να το παραδώσουμε σε καλύτερη ποιοτικά και ποσοτικά κατάσταση, στα παιδιά μας. Στη σύγχρονη εποχή μας, παρατηρείται μια μεγάλη αύξηση της ανθρώπινης παρέμβασης στο φυσικό περιβάλλον, με αποτέλεσμα την αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων. Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον από την εξάντληση των αποθεμάτων των φυσικών πόρων είναι ιδιαίτερα σοβαρές και εμφανείς και εντοπίζονται σε φαινόμενα και διαδικασίες όπως είναι η κλιματική αλλαγή, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η υπερθέρμανση του πλανήτη και η ρύπανση του περιβάλλοντος. Το φυσικό περιβάλλον υπήρξε πάντοτε για τον άνθρωπο ένας «ζωτικός χώρος», που αντλούσε πόρους για την επιβίωσή του και ανέπτυσσε τη δραστηριότητά του για την προσδοκία μιας καλύτερης ποιότητας ζωής, ενώ παράλληλα, ο χώρος αυτός διαμόρφωνε τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά του. Η πολιτισμική αξία της φύσης επίσης, διαμορφώνει το πλαίσιο της ύπαρξης του ανθρώπου και δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις για συναισθηματική και πνευματική του ευημερία.
Η κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος, είναι άμεσα συνδεδεμένη με την επίδραση της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, ενώ ο ανθρώπινος πολιτισμός, αποτελεί την αφετηρία και αλληλεξάρτηση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον. Οι Προστατευόμενες Περιοχές (Π.Π.), αντιπροσωπεύουν ελκυστικούς προορισμούς για επισκέπτες που αναζητούν επαφή με το φυσικό περιβάλλον, τη βιοποικιλότητα και την πολιτιστική μας κληρονομιά, ενώ η εκπαιδευτική και ψυχαγωγική αξία τους, είναι στενά συνδεδεμένη με τη βιώσιμη ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Όμως, προκειμένου οι διαχειριστές να τις διαχειριστούν ολιστικά, (δηλαδή, συντήρηση, προστασία και βιώσιμη ανάπτυξη), πρέπει να γνωρίζουν επαρκώς τα κοινωνικοοικονομικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά των επισκεπτών. Το υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης, οι περιβαλλοντικές γνώσεις και η περιβαλλοντική συνείδηση, φαίνεται να είναι σημαντικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα που συμβάλλουν στους σκοπούς προστασίας και διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος.
Η αειφόρος ή αειφορική ανάπτυξη (sustainable development), αποτελεί τον κοινό τόπο μεταξύ των τριών συνιστωσών: του περιβάλλοντος, της οικονομίας και της κοινωνίας, οι οποίες είναι γνωστές και ως πυλώνες της αειφορίας (sustainability pillars): περιβαλλοντική προστασία (environmental protection), οικονομική μεγέθυνση (economic growth) και κοινωνική δικαιοσύνη (social equity).Οι άνθρωποι και οι κοινωνίες γενικότερα, δικαιούνται στα πλαίσια της κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά και της αλληλεγγύης, να απολαμβάνουν ένα φυσικό περιβάλλον που θα τους χαρίζει υγεία, ευεξία κα το δικαίωμα στη ζωή, μέσα από την υιοθέτηση της «βιώσιμης ανάπτυξης». Η αντιμετώπιση των σύγχρονων περιβαλλοντικών προβλημάτων, μπορεί να επιτευχθεί πρωτίστως, με επίκεντρο την βιώσιμη ή αειφόρο ανάπτυξη, η οποία είναι ευρέως διαδεδομένη διεθνώς τα τελευταία χρόνια, τόσο στην επιστημονική συζήτηση, όσο και στην πολιτική πρακτική και αποτελεί την πλέον ενδεδειγμένη στρατηγική για το μέλλον. Γενικά, η βιώσιμη ανάπτυξη, μπορεί επίσης να περιγραφεί σαν μια θεωρία «επιστροφής του ανθρώπου στη φύση».
Το 2015, η Σύνοδος Κορυφής του ΟΗΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη οδήγησε στην υιοθέτηση των 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) - Sustainable Development Goals (SDGs) στο πλαίσιο της Ατζέντας 2030 (Agenda 2030), που αποτέλεσε τη νέα Ατζέντα για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη. Είναι σαφές ότι η δεκαετία 2021-2030 θα διαμορφώσει σε μεγάλο βαθμό το περιβάλλον για τις τωρινές και τις μελλοντικές γενιές και επομένως, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ληφθούν υπόψη οι απόψεις και τα συναισθήματα των ανθρώπων σχετικά με τα οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα. Τα φυσικά οικοσυστήματα είναι πολύ σημαντικά για την ευημερία των ανθρώπων, καθότι παρέχουν σημαντικές οικοσυστημικές υπηρεσίες οι οποίες στηρίζουν τις οικονομίες και τις κοινωνίες μας. Φυσικά, δεν μπορεί να αγνοηθεί και η σημασία διατήρησης της βιοποικιλότητας, στη ρύθμιση του κλίματος και γενικότερα στην κλιματική αλλαγή, στην αντιπλημμυρική προστασία και στην κορυφαία λειτουργία της «φωτοσύνθεσης».
Αναμφισβήτητα λοιπόν, η Βιώσιμη ανάπτυξη μπορεί να προσφέρει στις μελλοντικές γενεές μια καλύτερη ποιότητα ζωής, μέσα από τη διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ της προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά επιπλέον και τη βελτίωση της ποιότητάς του, αποφεύγοντας τις άστοχες ενέργειες και επιβλαβείς παρεμβάσεις. Εν κατακλείδι, η βιώσιμη ανάπτυξη επιδιώκει μια εξισορρόπηση των αξιών του ανθρώπου που οδηγεί σε μια βιώσιμη κοινωνία που στοχεύει στο μέλλον, ενώ κάθε άλλη μορφή ανάπτυξης δεν είναι απλώς παράνομη, αλλά ανήθικη και ανεπίτρεπτη.
Το Τμήμα Περιβάλλοντος του Π.Θ. μέσα από ένα πρόσφατα αναμορφωμένο Πρόγραμμα Σπουδών, εναρμονισμένο στα σύγχρονα ελληνικά και ευρωπαϊκά πρότυπα, μαζί με όλα τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας που το απαρτίζουν, προσφέρει τη σύγχρονη γνώση στον τομέα των Περιβαλλοντικών επιστημών στους φοιτητές του, σε πολύ ενδιαφέροντα γνωστικά αντικείμενα σε κρίσιμα περιβαλλοντικά θέματα της εποχής μας, ενώ επίσης, είναι πρόθυμο να συμβάλλει επιστημονικά στην τοπική κοινωνία της Λάρισας, αλλά και της Περιφέρειας, ως ο κατ’ εξοχήν εκφραστής του τομέα του Περιβάλλοντος στην περιοχή μας.