Η Λάρισα έχει μια πολύ παλιά και σπουδαία παράδοση της εορτής των Θεοφανείων. Η παρουσία του Πηνειού στις βορειοδυτικές παρυφές της, η ιστορική λίθινη γέφυρα και η προνομιακή θέση του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Αχιλλίου στο δυτικό μέρος του Λόφου της Ακροπόλεως, αντίκρυ από τη γέφυρα και το ποτάμι, προσφέρουν ένα συνδυασμόδιαχρονικά ακατάλυτο.
Η Τελετή του Μεγάλου Αγιασμού γινόταν συνήθως μέσα στο ναό και όταν έφθανε η στιγμή της Κατάδυσης του Σταυρού στην κολυμβήθρα ξεκινούσε η θρησκευτική πομπή από την εκκλησία του Αγίου Αχιλλίου με κατεύθυνση προς τη γέφυρα. Κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας μέχρι και το 1894 η πομπήακολουθούσε ένα δύσκολο και απότομο λιθόστρωτο δρόμο, ουσιαστικά ένα μονοπάτι, ανάμεσα στις κατοικίες του Λόφου για να κατεβεί στην μικρή πλατεία που βρισκόταν πριν από την είσοδο της γέφυρας, και να κατευθυνθεί στο κέντρο της, όπου όλοι μαζί, κλήρος, επίσημοι και κολυμβητές δίπλα-δίπλα, έπαιρναν θέση.Το 1894 κατασκευάσθηκαν τα σκαλοπάτια[1] που οδηγούσαν από την αυλή του μητροπολιτικού ναού κατευθείαν στην δεξιά όχθη και η θρησκευτική πομπή ακολουθούσε πλέον αυτή τη διαδρομή. Πριν το 1890 το τυπικό της τελετήςάλλαξε. Η πομπή περνούσε το οδόστρωμα της γέφυρας, έστριβε προς την δεξιά όχθη του ποταμού, ανερχόταν σε μια ειδικά για την περίπτωση κατασκευασμένη παρόχθια εξέδρα, η οποία στηνόταν περίπου στο ύψος όπου σήμερα υπάρχει το Ηρώο των πεσόντων αξιωματικών του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Μόλις τελείωνε η τελετή του Αγιασμού, η πομπή με την ίδια τάξη επέστρεφε στο μέσον της γέφυρας όπου ήδη είχαν πάρει θέση οι κολυμβητές και από το σημείο αυτό γινόταν από τον μητροπολίτη η κατάδυση του Σταυρού[2]. Οι κολυμβητές έπεφταν στο ορμητικό ποτάμι από το ύψος του καταστρώματος της γέφυρας Το 1900 όμως , ένας νεαρός κολυμβητής πνίγηκε πέφτοντας από το ύψος της γέφυρας στην προσπάθεια να πιάσει τον Σταυρό[3]. Από τον επόμενο χρόνο άλλαξε η θέση των κολυμβητών, οι οποίοι συγκεντρωνόταν πλέον στην δεξιά όχθη και με την ρίψη του Σταυρού κολυμπούσαν στην κοίτη του ποταμού, συνοδευόμενοι από μια μικρή βάρκα για λόγους ασφαλείας.
Από τότε η κατάδυση του Τιμίου Σταυρού ακολουθεί τους ίδιους περίπου κανόνες. Έχει αλλάξει μόνον η πορεία της θρησκευτικής πομπής, η οποία σήμερα ακολουθείμια πιο εύκολη διαδρομή μέσω ασφαλτοστρωμένων δρόμων στο κέντρο της γέφυρας και μάλιστα σε σημείο που να μην παρακωλύεται η οδική κυκλοφορία. Η τελετή των Θεοφανείων, μαζί με την λιτανεία της εορτής του Αγίου Αχιλλίου και την περιφορά του Επιταφίου κατά την Μ. Παρασκευή αποτελούν τα σημαντικότερα θρησκευτικά γεγονότα της Λάρισας.
Η σημερινή φωτογραφία είναι δύσκολο να χρονολογηθεί επακριβώς. Παίρνοντας σαν βάση τα στηθαία της γέφυρας, υπολογίζεται ότι η λήψη της είναι πριν το 1905-1906[4]. Επειδή οι κολυμβητές διακρίνονται στην άκρη της αριστερής όχθης του Πηνειού, προστατευμένοι από χωροφύλακες, συνήθεια η οποία επικράτησε από το 1901, μετά τον πνιγμό του κολυμβητή, η φωτογραφία προσδιορίζεται χρονικά μεταξύ 1901 και 1906.
Κατά την μεγάλη εορτή των Θεοφανείων όλοι σχεδόν οι κάτοικοι της Λάρισας κατέκλυζαν τους χώρους μέσα στον μητροπολιτικό ναό, το Φρούριο, τη γέφυρα, τις όχθες του Πηνειού και το μικρό νησάκι μέσα στο ποτάμι, που σήμερα δεν υπάρχει, και διχοτομούσε τη ροή του νερού στο ύψος του ναού του Αγίου Αχιλλίου και της συνοικίας Ταμπάκικα. Μαζί τους και πολλά άτομα από τις γύρω περιοχές, όπως από Τύρναβο, Καζακλάρ (=Αμπελώνα), Αγιά, Φάρσαλα και τα γύρω χωριά, έφθαναν στην πόλη από νωρίς για να καταλάβουν κατάλληλη θέση και να μη στερηθούν το σπουδαίο θέαμα. Οι εφημερίδες της εποχής αναφέρουν ότι όταν ο καιρός ήταν καλός (Αλκυονίδες ημέρες), όλος ο γυμνός χώρος πέρα από το κέντρο του Αλκαζάρ, μέχρι και τον κήπο του Παπασταύρου, γέμιζε από σούστες και κάρα τα οποία μετέφεραν τους πιστούς από τις πόλεις και τα γειτονικά χωριά του νομού. Το πλήθος του κόσμου που συγκεντρώνονταν αποτυπώνεται και στην φωτογραφία, καθώς πρόκειται για μια ολόλαμπρη ημέρα.
Στο τέλος της γέφυρας αριστερά διακρίνεται ένα κτίριο με μια μεγάλη αυλή, η οποία περιορίζεται από χαμηλό τοιχίο με πεζούλες. Εδώ στεγαζόταν το Θέατρο Γκουλιάμα και Νωλέσσααπό το 1889, το οποίο είχε αφήσει εποχή στον ανδρικό πληθυσμό της Λάρισας από τους θιάσους με ξένες καλλιτέχνιδες που παρουσίαζε επί σκηνής.Μεταξύ των θιάσων που αφήσαν εποχή αναφέρονται, ο ιταλοελληνικός θίασος ποικιλιών Ανδρέα Φορμεντίνι, ο κωμειδυλλιακός θίασος Παντελή Παντελιάδου, ο θίασος Ρέντζου, και άλλοι[5].
--------------------------------------------------
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Τα σκαλοπάτια στον παλιό Άγ. Αχίλλιο, εφ. Larissanet, Λάρισα, φύλλο της 18ης Ιουνίου 2015.
[2].«…την ηρέμαπροβαίνουσανπομπήν, ήτις διελθούσα την γέφυραν και τελέσασα απέναντι τον αγιασμόν, επιστρέφει πάλιν προς αυτήν, αφ’ ής πρόκειται να γίνη η κατάδυσις του τιμίου Σταυρού…»,εφ. «Σάλπιγξ», Λάρισα, φύλλο της 10ης Ιανουαρίου 1891.
[3]. «Δυστυχώς κολυμβητής τις, παρασυρθείς υπό του ρεύματος επνίγη ενώπιον τόσου πλήθους, συγκινηθέντος εκ του σπαρακτικού θεάματος. Εντύπωσινοικτράνενεποίησεν η αναλγησία των κολυμβητών των μη ριφθέντων εις τον ποταμόν προς διάσωσιν του αδικοπνιγέντοςπαιδίου», εφ. «Όλυμπος», Λάρισα, φύλλο της 15ης Ιανουαρίου 1900.
[4]. Είναι γνωστό ότι τα στηθαία αυτά τοποθετήθηκαν το 1886 από ένα τάγμα μηχανικού υπό την επίβλεψη του στρατηγού Σαπουντζάκη και ξηλώθηκαν πριν την κατεδάφιση του τεμένους του Χασάν μπέη, η οποία έγινε το 1908.
[5]. Βλέπε: Βάσος Κυλικάς,Η Μουσική κίνηση της Λάρισας από το 1881 μέχρι το 1935. Ανέκδοτο χειρόγραφο
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
