Η σημερινή φωτογραφία απεικονίζει τον κεντρικό δρόμο που υπήρχε στον χώρο του Αλκαζάρ και διχοτομούσε το Άλσος των Νυμφών. Ο δρόμος αυτός υπάρχει μέχρι σήμερα διαφορετικά διαμορφωμένος. Αρχίζει από τα λιγοστά σκαλάκια που υπάρχουν αφήνοντας τον κεντρικό δρόμο που οδηγεί στην εκκλησία του Αγ. Χαραλάμπους και καταλήγει στο σημερινό μνημείο της Εθνικής Αντίστασης, στον χώρο όπου παλαιότερα αναπτυσσόταν η μεγάλη εμποροπανήγυρη της Λάρισας κάθε Σεπτέμβριο. Είναι πεζοδρομημένος και περιβάλλεται ένθεν και ένθεν από πλούσια βλάστηση. Δεν υπάρχει κίνηση στον δρόμο, εκτός από έναν ποδηλάτη και ένα άλλο άτομο στο δεξιό πεζοδρόμιο. Το ενδιαφέρον όμως στη φωτογραφία αυτήν εντοπίζεται σε μια μεγάλη επιγραφή η οποία είναι αναρτημένη στα κλαδιά ενός ψηλού δένδρου δεξιά και η οποία γράφει με μεγάλα γράμματα «ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΔΙΕΛΕΥΣΙΣ ΟΧΗΜΑΤΩΝ-ΕΦΙΠΠΩΝ». Και για μεν τα οχήματα (αυτοκίνητα, άμαξες, σούστες, κάρα και λοιπά) η επιγραφή δικαιολογείται. Εξ άλλου και σήμερα η απαγόρευση επισημαίνεται με το κατάλληλο οδικό σήμα. Εντύπωση όμως προξενεί η απαγόρευση των «εφίππων». Και ιδού πώς εξηγείται. Μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η Λάρισα φιλοξενούσε το στρατηγείο και τις στρατιωτικές μονάδες της Ταξιαρχίας Ιππικού[1]. Καθώς οι στρατώνες προπολεμικά βρίσκονταν μακριά από την πόλη και οι δρόμοι ήταν τον χειμώνα λασπωμένοι και το καλοκαίρι γεμάτοι σκόνη, οι αξιωματικοί του Ιππικού έφθαναν στο κέντρο της πόλης με τα άλογά τους. Ήταν συνηθισμένο φαινόμενο την εποχή εκείνη να βλέπει κανείς να βολτάρουν στους δρόμους της Λάρισας, ακόμη και στην Κεντρική πλατεία, αξιωματικοί καβάλα στα άλογά τους. Η ενόχληση στους κατοίκους από την κατάσταση αυτήν ήταν εμφανής και διαβάζουμε στις παλιές εφημερίδες της πόλης μας ότι συχνά οι δημοσιογράφοι στηλίτευαν το γεγονός αυτό. Φυσικά οι καβαλάρηδες αξιωματικοί έφθαναν μέχρι και τον κήπο του Αλκαζάρ και η παρουσία τους ενοχλούσε τους περιπατητές και τους θαμώνες του εξοχικού κέντρου, οι οποίοι έφθαναν μέχρις εκεί για να απολαύσουν καθαρό αέρα και ησυχία. Για να απαγορευτεί η παρουσία τους, ο Δήμος αναγκάστηκε να τοποθετήσει την πινακίδα με την επιγραφή που διακρίνεται στη φωτογραφία.
Η φωτογραφία αυτή προέρχεται από το υπ’ αριθμ. 339 επιστολικό δελτάριο του Νικολάου Κουρτίδη και ανήκει στη Συλλογή του αείμνηστου Αντώνη Γαλερίδη. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο εκδότης της κάρτας Νικόλαος Κουρτίδης τύπωνε τον λογότυπο της εταιρείας του «Nicourt ATHENS» στο κάτω δεξιό άκρο της φωτογραφίας. Θεωρείται ότι είναι ο εκδότης με τα περισσότερα καρτ ποστάλ στην Ελλάδα. Τα θέματά του είναι κυρίως απόψεις από διάφορα μέρη της χώρας μας, σε μία εποχή που η ασπρόμαυρη φωτογραφία είχε φτάσει στο απόγειό της. Οι εκτυπώσεις του είναι πολύ καθαρές, ευκρινείς και απεικονίζουν ωραίες φωτογραφικές απόψεις προερχόμενες αποκλειστικά από την ελληνική περιφέρεια. Η αρίθμηση των καρτ ποστάλ του ξεκινά από το No 1 και φτάνει μέχρι περίπου το No 1.100. Δραστηριοποιήθηκε στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1930 (μεταξύ 1935-1940). Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς ήλθε στη Λάρισα, πάντως για την πόλη μας είναι γνωστές 6-7 κάρτες του.
Θα πούμε λίγα λόγια για το Άλσος των Νυμφών, όπως είναι η επίσημη ονομασία του κήπου Αλκαζάρ. Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας όλος ο χώρος που ορίζεται από τη γέφυρα μέχρι τον σημερινό περιφερειακό δρόμο της Λάρισας και από τον δρόμο προς Γιάννουλη μέχρι την αριστερή όχθη του Πηνειού, ήταν επίπεδος και γυμνός και χρησίμευε για ασκήσεις του τουρκικού στρατού και παρελάσεις. Μια εικόνα του χώρου μπορεί κανείς να σχηματίσει αν μελετήσει προσεκτικά τις υδατογραφίες τις οποίες σχεδίασε ο Βαυαρός αξιωματικός Ludwig Koellnberger, όταν την άνοιξη του 1834 ως μέλος μικρής ομάδας του Βαυαρικού Εκστρατευτικού Σώματος της Ελλάδος, επισκέφθηκε την τουρκοκρατούμενη Λάρισα για συνομιλίες με τον Τούρκο πασά της πόλης Μουσταφά Νουρή[2].
Όλος αυτός ο χώρος είχε κατά διαστήματα διάφορες ονομασίες. Επί τουρκοκρατίας η πιο συνηθισμένη ονομασία του ήταν Μπελεντιέ Μπαχτσέ που σημαίνει Δημοτικός Κήπος. Μετά την απελευθέρωση η κοινή του ονομασία ήταν Μεριάς, που σημαίνει μεγάλος, επίπεδος και άγονος χώρος. Η ονομασία αυτή επικράτησε μέχρι και την κατοχή[3]. Την ίδια περίοδο επίσημα ονομαζόταν Πλατεία ή Πεδίον του Άρεως[4], επειδή ήταν χώρος στρατιωτικών ασκήσεων. Χώροι με την ονομασία αυτή συναντούμε και σε άλλες ελληνικές πόλεις (Αθήνα, Βόλος, Τρίπολις, και αλλού). Ο όρος Αλκαζάρ υπήρχε ήδη στη Λάρισα κατά την περίοδο της προσάρτησης της Θεσσαλίας το 1881[5]. Άλσος των Νυμφών ονομάσθηκε το 1903 με εισήγηση της βασίλισσας Όλγας[6], η οποία ερχόταν τακτικά στη Λάρισα συνοδεύοντας τον σύζυγό της Γεώργιο Α’. Ο όρος αυτός είχε ατονήσει, αλλά τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρούμε ότι άρχισε και πάλι να χρησιμοποιείται.
[1]. Το στρατηγείο στεγαζόταν μέχρι την κατοχή στον επάνω όροφο του μεγάρου Κατσαούνη που βρισκόταν στη νότια πλευρά της πλατείας, περίπου εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το Public. Μάλιστα για ένα διάστημα, διοικητής της ταξιαρχίας Ιππικού υπήρξε ο μετέπειτα στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος. Στον χώρο όπου σήμερα βρίσκεται το κτίριο της 1ης Στρατιάς υπήρχε ιπποδρόμιο στο οποίο εξασκούνταν οι στρατιώτες του Ιππικού και κατά διαστήματα γίνονταν και ιππικοί αγώνες.
[2]. Παπασπύρου-Καραδημητρίου Ευθυμία, Εικόνες από την Ελλάδα (1833-1838). Υδατογραφίες του Hans Hanke από το έργο του Ludwig Koellnberger, πρόλογος Ιωάννης Μαζαράκης-Αινειάν, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία Ελλάδος, Αθήνα (2000) σ. 92-95.
[3]. «Ως θέσις της εμποροπανήγυρεως επιλέχθηκε η περιοχή «Μεριάς», μεγάλης εκτάσεως χώρος ο οποίος εκτείνεται πέραν της μεγάλης γεφύρας του Πηνειού, παραλλήλως προς την οδόν την άγουσαν εις Τύρναβον», γράφει εφημερίδα της Λάρισας στις 15 Οκτωβρίου 1888.
[4]. Στην αρχαία Ρώμη ο όρος αυτός σήμαινε εκτεταμένο και ανοικτό χώρο, αφιερωμένο στον θεό του πολέμου Άρη. Εκεί συνέρχονταν οι Ρωμαίοι για την εκλογή αρχόντων της πόλης και συγχρόνως ήταν και πεδίο ασκήσεων και παρελάσεων. Στο πρόγραμμα της Γεωργοκτηνοτροφικής έκθεσης που έγινε στη Λάρισα το 1900 παρουσία του διαδόχου Κωνσταντίνου, αναφέρεται: «Η έκθεσις γενήσεται εν ειδικώ Εκθετηρίω ανεγειρομένω επί της παρά τον Πηνειόν πλατείας του Άρεως».
[5]. Στις 11 Αυγούστου 1882 η εφημερίδα της Λάρισας «Ανεξαρτησία» έγραφε: «Χθες εν πλήρει μεσημβρία εγένετο παρανάλωμα του πυρός το πέραν της γεφύρας κείμενον Αλκαζάρ…». Βλέπε και: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το κέντρο Αλκαζάρ-Α’, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 29ης Ιανουαρίου 2014 .
[6]. Με πρωτοβουλία της βασίλισσας Όλγας ιδρύθηκε στην πόλη μας «Φιλοδασική Ένωσις». Σκοπός της ήταν να συμβάλλει στη δημιουργία πρασίνου στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας. Με τη συμβολή μονάδων μηχανικού υπό τον λοχαγό Σαπουντζάκη και μαθητών του Γυμνασίου, δενδροφυτεύτηκε η περιοχή του Αλκαζάρ κατά μήκος της αριστερής όχθης του Πηνειού, μέχρι το κτήμα Παπασταύρου, περίπου μέχρι εκεί που αρχίζει σήμερα το Στάδιο Αλκαζάρ. Αυτός ο τεράστιος χώρος πρασίνου ονομάσθηκε από τον Δήμο «Άλσος των Νυμφών».

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com