Οι λόγοι της επιμονής σε αυτό το θέμα, που ήρθε ξανά στην επικαιρότητα με αφορμή τη νέα μήνυση κατ’ επάγγελμα αγροτών του Δήμου Δομοκού «κατά παντός υπευθύνου», σε συνέχεια της προηγούμενης μήνυσης του Συνεταιρισμού «Ο Πολυδάμας» Αγίου Κωνσταντίνου Φαρσάλων εναντίον των υπουργών Γεωργίας και ΥΠΕΝ (βλ. «Ε» 22-3-24) είναι δύο:
* Ο πρώτος σχετίζεται με τις επιπτώσεις που έχει η αφαίρεση παραγωγικής γεωργικής γης στον Πρωτογενή Τομέα της Γεωργίας (ΠΤΓ), που με τον τρόπο αυτόν συρρικνώνεται με όλες τις επακόλουθες συνέπειες για τους αγρότες και την επάρκεια γεωργικών προϊόντων και
* ο δεύτερος είναι η μη ανοχή στη συνεχή αντίφαση που βιώνουν οι αγρότες από την πλευρά των αρμοδίων, οι οποίοι ενώ προβάλλουν το έντονο ενδιαφέρον τους γι’ αυτούς και τη γη τους, αν και μπορούν πραγματικά να βοηθήσουν, συνεχίζουν να μην το κάνουν, επιδιώκοντας δυστυχώς μόνο επικοινωνιακά οφέλη.
Σκοπός του άρθρου αυτού είναι η ανάδειξη των δυνατοτήτων των αρμόδιων φορέων, οι οποίοι δεν βρίσκονται κατ’ ανάγκη στα πολύ υψηλά επίπεδα της διοικητικής ιεραρχίας της Πολιτείας, μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην προστασία της αγροτικής γης.
Αρχίζουμε, όμως, από τη συνοπτική παρουσίαση των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων της χρησιμοποίησης της τεχνολογίας μετατροπής της ηλιακής σε ηλεκτρική ενέργεια, ανάλογα με τον σκοπό και τον τρόπο χρησιμοποίησής της.
Τα πλεονεκτήματα από την τεχνολογία αυτή είναι προφανή: Η ηλεκτρική ενέργεια είναι τελείως απαραίτητη στη γεωργία (π.χ. άρδευση εκτατικών καλλιεργειών, λειτουργία θερμοκηπίων, συντήρηση γεωργικών προϊόντων κ.λπ.) και ουσιαστικό στοιχείο του κόστους παραγωγής, το οποίο με την ενεργειακή κρίση σε εξέλιξη καθιστά οριακή τη δυνατότητα λειτουργίας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, λόγω της τεράστιας αύξησης της τιμής της ενέργειας. Επομένως, η χρησιμοποίηση της ανεξάντλητης ηλιακής ενέργειας για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας φθηνής και περιβαλλοντικά καθαρής είναι αυτονόητα πολύτιμη για τον παραγωγό. Αυτό, όμως, περιλαμβάνει τις περιπτώσεις μικρών ΦΒΣ (μέχρι 1 MW) που θα εξυπηρετούν τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, στις οποίες η «αφαίρεση» γεωργικής γης δεν είναι σημαντική σε έκταση. Εξάλλου με την τεχνολογία των «αγροφωτοβολταϊκών» στην ουσία η επίπτωση αυτή μηδενίζεται.
Στις περιπτώσεις, όμως, δημιουργίας και λειτουργίας μεγάλων μονάδων ΦΒΣ, με σκοπό την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας για εμπορικούς σκοπούς, τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά. Στις περιπτώσεις αυτές οι εκτάσεις που δεσμεύονται είναι πολύ μεγάλες, αφού για κάθε 1 MW «στεγανοποιούνται» 14 στρ. εδάφους, με αποτέλεσμα να «χάνονται» χιλιάδες στρ. παραγωγικής γης, με επίπτωση τη μείωση της γεωργικής παραγωγής. Παράλληλα, επειδή για τα επόμενα 25+10 χρόνια η διαχείριση της δεσμευόμενης γης, η οποία περιλαμβάνει ουσιαστικά μόνο καταστροφή των ζιζανίων με χημικά μέσα, το έδαφος γίνεται ευαίσθητο στη διάβρωση, χειροτερεύουνοι φυσικές του ιδιότητες (προκαλείται συμπύκνωση, μειώνεται η εδαφική βιοποικιλότητα) και αυξάνονται οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου, όπως έχουν δείξει πολλές έρευνες (αναφορά 1). Μία ακόμα σημαντική επίπτωση είναι ότι οι μεγάλες μονάδες ΦΒΣ αλλάζουν προς το χειρότερο το μικροκλίμα λόγω αύξησης της θερμοκρασίας και της ανάκλασής της στην ατμόσφαιρα εξαιτίας της απομάκρυνσης της βλάστησης και της αύξησης της εξατμισοδιαπνοής.
Από τα προηγούμενα γίνεται σαφές ότι το πρόβλημα με τα ΦΒΣ δεν είναι η χρησιμοποίησή τους για αυτοπαραγωγή ενέργειας που θα εξυπηρετεί τις ανάγκες της γεωργικής εκμετάλλευσης, αλλά η παραγωγή ενέργειας για εμπορικούς σκοπούς από μεγάλες εταιρείες. Θα μπορούσε, όμως, να ισχυρισθεί κανείς ότι υπάρχουν νομικοί περιορισμοί στην περίπτωση που δεσμεύεται στην παραγωγική γη, που δεν επιτρέπει την υπέρβαση των ορίων 1 ή 0,8% της Γης Υψηλής Παραγωγικότητας. Εφαρμόζεται, όμως, η νομοθεσία; Γνωρίζουμε πόσες εκτάσεις έχουν καταληφθεί ήδη για εγκατάσταση ΦΒΣ; Η απάντηση από τους αγρότες του Δομοκού που κατέθεσαν «μήνυση κατά παντός υπευθύνου» (βλ. «Ε» 22-3-24, σελ. 3) και των μελών του Αγροτικού Συνεταιρισμού Παραγωγών Δημητριακών και Οσπρίων του Αγ. Κωνσταντίνου Φαρσάλων «Ο Πολυδάμας», που κατέφυγαν στη δικαιοσύνη τον προηγούμενο Δεκέμβριο, είναι αρνητική. Παρόμοια, όσοι έχουν προσπαθήσει να πληροφορηθούν τα σχετικά στοιχεία (βουλευτές, ερευνητές κ.λπ.), δεν είχαν καμία τύχη. Τα στοιχεία τα διαχειρίζεται ο ΔΕΔΔΗΕ, ο οποίος στην πράξη έχει δημιουργήσει «άβατο» σε αυτά. Έτσι, η κατάσταση προχωρά ανεξέλεγκτη, οδηγώντας τους αγρότες στην προσφυγή στη Δικαιοσύνη, η οποία άρχισε να ασχολείται δημιουργώντας την ελπίδα ότι θα μπει επί τέλους κάποια τάξη στο ζήτημα αυτό. Το πρόβλημα, όμως, της γεωργικής γης, δηλαδή της Γεωργίας της χώρας, θα πρέπει να αναμένουμε να μας το ρυθμίσει η Δικαιοσύνη;
Θα πει κανείς, όμως, γιατί οι ίδιοι οι αγρότες παραχωρούν της γη τους και δεν την προστατεύουν; Η απάντηση είναι πολύ απλή, ότι δηλαδή η κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει λόγω της (ανύπαρκτης ουσιαστικά) αγροτικής πολιτικής, τους έχουν φθάσει σε σημείο που να μην έχουν άλλη επιλογή για την επιβίωσή τους ή ότι όσοι κατέχουν γη, που δεν αποτελεί τη βάση για το κύριο επάγγελμά τους, τη διαθέτουν εύκολα για απόκτηση εύκολου εισοδήματος. Δεν αποτελεί, όμως, και αυτό αποτέλεσμα της ακολουθούμενης πολιτικής που οδηγεί σε αυτές τις πρακτικές;
Ας δούμε, όμως, εάν μπορούσε να υπάρξει άλλη πολιτική και λύση στο πρόβλημα της προστασίας της γεωργικής γης. Η απάντηση είναι τόσο απλή, όσο η υπενθύμιση στην Πολιτεία που γίνεται για πολλοστή φορά, να εφαρμόσει τη νομοθεσία που η ίδια έχει αποφασίσει. Πιο συγκεκριμένα, το συζητούμενο πρόβλημα μπορεί κάλλιστα να λυθεί εάν απλά εφαρμοσθεί ο νόμος 2945/2001, ο οποίος επί 20 και πλέον χρόνια, απλά ψηφίστηκε και μπήκε στο ψυγείο. Στο άρθρο 24 του νόμου αυτού (Κατάργηση, τροποποίηση και συμπλήρωση διατάξεων των νόμων 2637/1998 (ΦΕΚ 200 Α’) και 2732/1999 (ΦΕΚ 154 Α’) και στην παράγραφο 37 που τροποποιεί το άρθρο 56 του Ν. 2637/1998 αναφέρεται ρητά: «… 2. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημόσιων Έργων και Γεωργίας, που εκδίδεται ύστερα από εισήγηση των Διευθύνσεων Αγροτικής Ανάπτυξης των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων και δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, καθορίζονται τα γεωγραφικά όρια της αγροτικής γης υψηλής παραγωγικότητας. Έως τον κατά τα ανωτέρω καθορισμό, ο χαρακτηρισμός των αγροτεμαχίων ως γης υψηλής παραγωγικότητας γίνεται από τις ίδιες υπηρεσίες».
Ο νόμος, δηλαδή, επιβάλλει να οριοθετηθεί η αγροτική Γη Υψηλής Παραγωγικότητας (ΓΥΠ) και η υλοποίηση αυτής της πράξης ξεκινά από τη σχετική «εισήγηση των Διευθύνσεων Αγροτικής Ανάπτυξης» (σημερινών ΔΑΟΚ) των Νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων για τον καθορισμό των γεωγραφικών ορίων της αγροτικής γης υψηλής παραγωγικότητας. Στη συνέχεια επιβάλλεται η έκδοση Κοινής Υπουργικής Απόφασης των ΥΠΕΝ και ΥΠΑΑΤ που θα καθορίζει τα όρια της ΓΥΠ. Έτσι, θα σταματήσει αυτό που εφαρμόζεται σήμερα, δηλαδή η τελευταία πρόταση της παρ. 2 του άρθρου 56, με βάση την οποία μέχρι την έκδοση αυτής της Κ.Υ.Α. «ο καθορισμός της γης υψηλής παραγωγικότητας να καθορίζεται κάθε φορά με απόφαση των Διευθύνσεων Αγροτικής Ανάπτυξης», οι οποίες αποδεδειγμένα πολλές φορές εκδίδουν αποφάσεις με υποκειμενικά κριτήρια ή και καθ’ υπαγόρευση. Γιατί, λοιπόν, δεν προχωρούν στις ενέργειες αυτές οι αρμόδιες υπηρεσίες; Δεν το γνωρίζουν; Δεν έχουν τις δυνατότητες να το κάνουν; Τα στοιχεία που απαιτούνται (π.χ. εδαφολογικοί χάρτες, τεχνογνωσία κ.λπ.) υπάρχουν. Αρκεί να αναζητηθούν. Ο νόμος υπάρχει, εκείνο που χρειάζεται είναι η βούληση των περιφερειακών αρχών να τον εφαρμόσουν. Θα αναμένουμε με ενδιαφέρον τις αποφάσεις τους. Αναφορά: Da Silva, G.D.P, A.M. and D.A. Castelo Branco (2020) A multicriteria proposal for large-scale solar photovoltaic impact assessment, Impact Assessment and Project Appraisal, 38:1, 3-15,
DOI: 10.1080/14615517.2019.1604938.

*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: christotsadilas@gmail.com).