Από την αρχή της σύστασης της Ε.Ε. (ΕΟΚ), θεσπίσθηκε η Κοινή Αγροτική Πολιτική (Κ.Α.Π.), που στην ουσία είναι ένας ενιαίος μηχανισμός στήριξης του γεωργικού τομέα ώστε να υπάρχει αύξηση της παραγωγικότητας στη γεωργία, εξασφάλιση καλού βιοτικού επιπέδου στο γεωργικό πληθυσμό, σταθεροποίηση των αγορών, εξασφάλιση του εφοδιασμού της αγοράς με τρόφιμα, εξασφάλιση λογικών τιμών στους καταναλωτές.
Με μία πιο εξεταστική ματιά, θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς ότι, η γεωργία έχει ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που τη διαφοροποιούν από όλους τους άλλους κλάδους της οικονομίας. Πρώτα απ’ όλα, παίζει ένα πολυσήμαντο ρόλο στη ζωή και την οικονομία του ανθρώπου, καθότι εξασφαλίζει τη διατροφή του, ικανοποιώντας έτσι το αίσθημά της αυτοσυντήρησης και παράλληλα στηρίζει και τροφοδοτεί τη βιομηχανία και βιοτεχνία δίδοντας τις απαραίτητες πρώτες ύλες και παίρνοντας από αυτές τα αναγκαία εφόδια και μηχανήματα. Επομένως, η γεωργία είναι ένας αναγκαίος και πολύ ισχυρός κρίκος της οικονομίας και γι’ αυτό πολλοί λένε ότι μπορεί να αποτελέσει την κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη ολόκληρης της οικονομίας. Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι έλεγαν ότι η γεωργία «είναι μητέρα και τροφός πασών των τεχνών». Ταυτόχρονα όμως, η γεωργία, είναι και ένας ευάλωτος και ασταθής τομέας της οικονομίας, καθότι είναι εκτεθειμένη στις καιρικές συνθήκες, καθώς και σε επιδημικές ασθένειες ή εντομολογικές εξάρσεις. Είναι, δηλαδή, «σπίτι ξεσκέπαστο».
Τα χαρακτηριστικά αυτά της γεωργίας, δηλαδή, από τη μια μεριά ο πολύ σημαντικός ρόλος που παίζει τόσο στην εξασφάλιση της διατροφής του ανθρώπου όσο και στην οικονομία γενικότερα, και από την άλλη οι κίνδυνοι και οι ζημίες, όπου διαρκώς είναι εκτεθειμένη, δημιουργούν την ανάγκη ιδιαίτερης μεταχείρισης. Δημιουργείται η ανάγκη στήριξής της.
Κατά την 60χρονη πορεία της, η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της Κ.Α.Π., έβαλε κοινούς κανόνες διαχείρισης, επηρεασμού και καθοδήγησης του γεωργικού τομέα, προκειμένου να τον στηρίξει και να τον διαφυλάξει. Έτσι, από τις εγγυημένες τιμές που αρχικά θέσπισε, πέρασε σε μέτρα εκσυγχρονισμού των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, στη συνέχεια σε μέτρα ισορροπίας μεταξύ της προσφοράς και ζήτησης στην αγορά, για να φθάσει, το 1999, να λάβει μέτρα ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας με μείωση των τιμών και περαιτέρω ενίσχυση των άμεσων επιδοτήσεων, προκειμένου να αντισταθμίζονται οι απώλειες εισοδήματος. Ακόμη, πολλαπλασιάζονται τα μέτρα προς μία γεωργία φιλικότερη προς το περιβάλλον και παραγωγής προϊόντων ποιότητας. Τέλος, το 2003 αποφασίζεται η μεταρρύθμιση όπου, δίδεται έμφαση στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας, στην προώθηση της αειφόρου γεωργίας και στην ενίσχυση της αγροτικής ανάπτυξης. Αναθεωρούνται οι άμεσες ενισχύσεις στην παραγωγή και καθιερώνεται η ενιαία ενίσχυση ανά εκμετάλλευση με την υποχρέωση τήρησης διάφορων περιβαλλοντικών προδιαγραφών.
Με απλά λόγια, είμαστε στη φάση όπου, η πολιτική της ευρωπαϊκής ένωσης είναι να παραμένουν οι τιμές των προϊόντων σε χαμηλά επίπεδα, ώστε να είναι ανταγωνιστικά, απέναντι στα προϊόντα των τρίτων χωρών που είναι πολύ φθηνά. Και η απώλεια εισοδημάτων λόγω των χαμηλών τιμών, να αντισταθμίζεται με τις επιδοτήσεις. Για να γίνει περισσότερο κατανοητή η σημασία των επιδοτήσεων αρκεί να σημειώσουμε ότι, σημαντικά ελληνικά προϊόντα, από πλευράς μεγέθους, όπως τα σιτηρά, το βαμβάκι, το λάδι, το γάλα, το κρέας, θα είχαν παύσει να παράγονται διότι οι τιμές παραγωγού, είναι πολύ κοντά ή και κάτω του κόστους παραγωγής. Με τις επιδοτήσεις, αναπληρώνεται το εισόδημα που χάνουν οι παραγωγοί λόγω των χαμηλών τιμών παραγωγού (και όχι τιμών καταναλωτή) και γι’ αυτό ακριβώς εξακολουθούν και παράγονται τα προϊόντα αυτά. Επομένως, οι επιδοτήσεις είναι απαραίτητες και αναγκαίες για την αυτή καθ’ εαυτή ύπαρξη και συνέχιση της γεωργίας.
Οι επιδοτήσεις στη χώρα μας
Οι αγροτικές επιδοτήσεις από το 1981, χρονιά που η Ελλάδα εντάχθηκε πλήρως στην Ε.Ε., δίδονται από τα ευρωπαϊκά ταμεία. Και μάλιστα, η Ε.Ε. απαγορεύει τη χορήγηση επιδοτήσεων από τον ελληνικό προϋπολογισμό. Εάν δοθούν, χωρίς την έγκρισή της, επιβάλλεται ανάλογο πρόστιμο το οποίο πληρώνεται στο ευρωπαϊκό ταμείο (πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί το λεγόμενο πακέτο Χατζηγάκη στους βαμβακοπαραγωγούς, επιδοτήσεις που δόθηκαν χωρίς την έγκριση της Ε.Ε. και πρέπει να επιστραφούν).
Οι επιδοτήσεις διακρίνονται σε δύο κατηγορίες. Οι άμεσες επιδοτήσεις, δηλαδή, αυτές που δίδονται κατ’ ευθείαν στους γεωργούς οι οποίοι είναι κάτοχοι γεωργικής εκμετάλλευσης και τηρούν κάποιους ελάχιστους περιβαλλοντικούς όρους, είναι η γνωστή ενιαία ενίσχυση ή τα λεγόμενα «δικαιώματα». Είναι και οι επιδοτήσεις που δίδονται ως κίνητρα για διάφορες επενδύσεις που γίνονται για τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας, για τη βελτίωση της ποιότητας, για την προώθηση των γεωργικών προϊόντων στην αγορά, για την προστασία του περιβάλλοντος, είναι επιδοτήσεις-κίνητρα για την ανάπτυξη.
Στη χώρα μας, το συνολικό γεωργικό εισόδημα προέρχεται, κατά 50% περίπου από την αξία των προϊόντων και το άλλο 50% από τις επιδοτήσεις. Θα πρέπει να ξεκαθαρισθεί ότι οι επιδοτήσεις δεν χαρίζονται στη χώρα μας, αλλά περιλαμβάνονται στο «δούναι και λαβείν» που είναι συμφωνημένο μεταξύ των χωρών μελών και των ευρωπαϊκών ταμείων. Και για την ακρίβεια, σε αυτό το «δούναι και λαβείν», η Ελλάδα δίνει λιγότερα και παίρνει περισσότερα, διότι κατατάσσεται κάτω του μέσου ευρωπαϊκού επιπέδου ανάπτυξης (είμαστε στο 75%). Στα πλαίσια της αλληλεγγύης ενισχύεται περισσότερο έως ότου φθάσει στο μέσο ευρωπαϊκό επίπεδο .
Ποια τα αποτελέσματα
Από το 1981, που είμαστε πλήρες μέλος της Ε.Ε., έχουν εισρεύσει στη χώρα μας περί τα 90 δις ευρώ από επιδοτήσεις. Από αυτά, το 75% περίπου ήταν άμεσες επιδοτήσεις και το 25% ήταν ενισχύσεις για προγράμματα που στόχευαν στην ανάπτυξη, στο περιβάλλον, στην ασφάλεια και ποιότητα των προϊόντων, στην εκπαίδευση, στην επιχειρηματικότητα. Εάν επιχειρηθεί ένας απολογισμός, σχετικά με τα αποτελέσματα της μεγάλης αυτής εισροής των κοινοτικών επιδοτήσεων προς την ελληνική γεωργία, διαπιστώνονται τα εξής. Ως προς τις άμεσες επιδοτήσεις, αυτές έπαιξαν ένα θετικό ρόλο, ότι δηλαδή, στήριξαν τη γεωργία και κράτησαν στην παραγωγή τα σπουδαιότερα προϊόντα μας. Αντίθετα, ως προς τις επιδοτήσεις που δόθηκαν για την ανάπτυξη, τα αποτελέσματα είναι πενιχρά. Η γεωργία μας δεν κατάφερε να παρακολουθήσει τις εξελίξεις και να προσαρμοσθεί στις νέες συνθήκες και απαιτήσεις της αγοράς. Φαίνεται ότι οι επιδοτήσεις της ανάπτυξης δεν έπιασαν τόπο, η γεωργία μας δεν κατάφερε να γίνει ανταγωνιστική. Έμεινε στην καθυστέρηση, πάντα βέβαια με εξαίρεση κάποια φωτεινά παραδείγματα.
Τι έφταιξε και τι πρέπει να γίνει
Φαίνεται ότι, οι θεσμικοί φορείς που είχαν την ευθύνη της εφαρμογής και διαχείρισης των κοινοτικών κονδυλίων, ιδιαίτερα αυτών που αφορούσαν στην αγροτική ανάπτυξη, δεν έπαιξαν καλά το ρόλο τους. Μάλλον αποδείχθηκαν κατώτεροι των περιστάσεων. Δεν κατάφεραν όλοι αυτοί οι φορείς να οδηγήσουν τα κοινοτικά κονδύλια σε επενδύσεις, δράσεις και παρεμβάσεις, σύμφωνα με το πνεύμα των κοινοτικών οδηγιών και κανονισμών, ώστε να εκσυγχρονισθούν οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις, να πιστοποιηθεί και να αναγνωρισθεί η ποιότητα, να αυξηθεί η προστιθέμενη αξία, να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα των προϊόντων.
Επομένως για το μέλλον και προκειμένου να ωφεληθεί ουσιαστικά η γεωργία μας, θα πρέπει οι θεσμικοί φορείς να εφαρμόσουν το γράμμα και το πνεύμα των ευρωπαϊκών κανονισμών με σκοπό την ουσιαστική ανάπτυξη της γεωργίας.
Του Κων. Γιατρόπουλου, γεωπόνου
