Επειδή όμως αυτό το τελευταίο καλοκαίρι ο Αριστοφάνης είχε την «τιμητική» του και σχεδόν όλα τα έργα του παίχτηκαν από περιοδεύοντες θιάσους σε όλη την Ελλάδα, στην Επίδαυρο και στο Ηρώδειο κάποιες, είπα να αφιερώσω-ως μη… σχετικός- αυτό το σημείωμα σ’ εκείνον, τον γεννήτορα της σάτιρας, σ’ εκείνον που ακόμη και σήμερα διδάσκει και θα διδάσκει στο διηνεκές, πώς γράφεται και πώς παίζεται η κωμωδία…

Μέσα στο κακό που βρήκε τους ανθρώπους της Αττικής και με την εθνική κατήφεια που κατείχε και κατέχει ακόμη τους Έλληνες, κάποια ευκαιριακά θεατρικά σχήματα βγήκαν στο σεργιάνι να μας διασκεδάσουν με τα εργα του Αριστοφάνη. Οι αφίσες (τι ρύπανση κι αυτή…) κατέκλυσαν την πόλη με τα γνωστά πρόσωπα να εγγυώνται την επιτυχία… Δεν ξέρω αν υπήρχε προσέλευση, εκείνο όμως που διαβάσαμε στις εφημερίδες είναι αποκαρδιωτικό. Οι «Βάτραχοι» που παίχτηκαν στο Ηρώδειο, έκοψαν 1.200 εισιτήρια σ’ ένα θέατρο 5.000 θέσεων.

Ευτυχώς, ο…ξεζουμισμένος Αριστοφάνης σώζει καταστάσεις, αφού έστω και υποφερτά ακόμα κείμενα, έχουν να γράψουν εδώ και 40-50 χρόνια, οι… κωμωδιογράφοι μας.

(…) Ο homo Aristophanicus, γράφει ο σκηνοθέτης και σπουδαίος μελετητής του θεάτρου Αλέξης Σολωμός, είναι αυτός που πίνει το κρασί του στην ταβέρνα και παραπατάει, που κουβεντιάζει πολιτικά στο καφενείο και μπορεί να τσακώνεται, αυτός που θορυβεί στη Βουλή και στην τηλεόραση, που τα «φτιάχνει» με την κουμπάρα του, που απογοητεύεται από τον άμυαλο γιο του και που θέλει να τον προωθήσει με το ζόρι στο Πανεπιστήμιο… Ζωντανός Αριστοφάνης σελ. 15.

«Από την εποχή του ως την εποχή μας», όπως γράφει ο ίδιος ως υπότιτλο στο βιβλίο του, ο κόσμος φαίνεται πως δεν άλλαξε και πολύ από τότε, και αν πήγε λίγα βήματα μπροστά, στο έργο του Αριστοφάνη, οι φιλοδοξίες, η ματαιοδοξία, η πονηριά, η απληστία, η παγαποντιά, η δικομανία, η εξυπνάδα, η ευρηματικότητα, η εργατικότητα και το φιλότιμο, περιλαμβάνονται όλα στα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του σημερινού Έλληνα.

Η διαχρονικότητα των αρνητικών μηνυμάτων του όμως, όπως εκπέμπονται μέσα από το έργο του, δηλαδή η δημαγωγία, η διχόνοια, η αρχομανία, η μισαλλοδοξία, η διαφθορά, το ψέμα, ειδικά στην πολιτική ζωή, δεν αφήνει πολλά περιθώρια για να αισιοδοξεί κανείς στο εγγύς αλλά και στο απώτερο μέλλον…

Βέβαια, ο Αριστοφάνης γεννήθηκε και ανδρώθηκε μέσα στον «Χρυσό Αιώνα» του Περικλή και η Αθήνα, τότε, ήταν η «πολιτιστική πρωτεύουσα» του αρχαίου κόσμου-όπου «άνθιζε» το δημοκρατικό πολίτευμα, με όλες τις μορφές της καλλιτεχνικής δημιουργίας στον κολοφώνα της δόξας τους. Η ελευθερία της καλλιτεχνικής και πολιτικής έκφρασης ήταν τέτοιας ποιότητας και αξίας. Χτίστηκε ο Παρθενώνα, το Θέατρο του Διονύσου, οι γλύπτες σμίλευαν τα περίφημα αγάλματα του Δισκοβόλου και του Δορυφόρου… Ο Αριστοφάνης είδε να παίζεται η «Ορέστεια» του Αισχύλου, γνώριζε τα έργα του Ομήρου και του Ησιόδου, έμαθε τους μύθους-παραβολές του Αισώπου, περπάτησε στην αγορά, μπλέχτηκε με τον κόσμο, ρούφηξε τις συνήθειες, τα μικρά και τα μεγάλα των επωνύμων και έγραψε τα αριστουργήματά του, πολλές φορές σαρκάζοντας και αυτοσαρκάζοντας…

Στα ώριμα χρόνια του, πρωταγωνιστές των Αριστοφανικών κωμωδιών ήταν η Αθήνα του Πελοποννησιακού πολέμου και η νοσταλγία του ένδοξου παρελθόντος των μαραθωνομάχων, όταν στην εξουσία βρίσκονταν οι ολιγαρχικοί. Πολέμιος των νέων ιδεών από τις οποίες εμφορούνταν οι νέοι της εποχής, φίλος των ηλικιωμένων και των παλιών αρχών, δεν έπαψε να το δείχνει . Στους «Βατράχους» βάζει τον χορό των βατράχων να λέει προς τους θεατές: (…) Ας ξεμακραίνει απ’ τους χορούς μας, όποιος αγνή δεν έχει γνώμη.

Μέσα στα πόδια των καταπληκτικών ηρώων του, όπως ο Δικαιοπόλις στους Αχαρνείς, ο Τρυγαίος (Ειρήνη), ο Στρεψιάδης (Νεφέλες), ο Χρεμύλος (Πλούτος) και άλλοι, μπερδεύονται ζώα (σκαθάρια, τσαλαπετεινοί, βατράχια, σκύλοι, σπουργίτια, σφήκες κ.ά.) καμιά τριανταριά, με τα βρεκεκέξ κοουαξ-κουαξ και τα τιοτίξ-τιοτίξ.

Ενώ διδάσκει τους πολίτες να αγαπούν και να «διαδίδουν» παντού την Ειρήνη, παράλληλα κατακεραυνώνει εκείνους που με κάθε μέσο αποφεύγουν τη στράτευση (κουραμπιέδες) και τους θεωρεί στιγματισμένους και ριψάσπιδες. Το 1780, ο Γκαίτε, κατενθουσιασμένος με το έργο του Αριστοφάνη, αφού εκφράζει τον Θαυμασμό του, αποκαλώντας τον, «ανυπότακτο κανακάρη των Χαρίτων», διασκευάζει τις «Όρνιθες» και παίζει μπροστά στο κοινό της Βαϊμάρης, υποδυόμενος το βασικό πρόσωπο του έργου, τον Πεισθέταιρο.

(…) Το λάδι, το κρασί, το σκόρδο, το κρεμμύδι, το κοφίνι, το πιθάρι, το παζάρι, ο κήπος, τα μικροεπαγγέλματα, η καλή δουλειά, ο ήλιος ο καλός, λίγο γλέντι από καιρό σε καιρό, να! ο κόσμος του Αριστοφάνη. (Ιστ. του Θεάτρου, σελ. 27).

Βοηθήματα

Αλέξη Σολωμού. Ο ζωντανός Αριστοφάνης. Δίφρος σελ. 14 1961

Βάλτερ Κράντς. Ιστ. της αρχαίας ελλην. λογοτεχνίας Χιωτέλης 1913

Βασίλειος Τράντος. Το αρχαίο ελλην. θέατρο 2013

Rombert Pignazze. Ιστ. του θεάτρου. Ι. Ζαχαρόπουλος σελ. 27. 1967.

* Του Τάσου Πουλτσάκη