Έφτασε στη μεταπολίτευση, όπου ο Καραμανλής, μου είπε: «αποκατέστησε τον Κοινοβουλευτισμό, εδραίωσε τη δημοκρατία κι έφερε τη χώρα στο Ευρωπαϊκό προσκήνιο». Δεν είχα ποτέ αντίρρηση να κουβεντιάζω με φίλους κάθε απόχρωσης. Πολύ νεαρός είχα ερεθιστεί από τα ατοπήματα – όπως τα έβλεπα – των μετεμφυλιακών Κυβερνήσεων και υπήρξα επικριτικός με όλους και όλα. Εκτιμούσα και εκτιμώ σοβαρούς πολιτικούς ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων, και προσπαθώ να τους γνωρίσω μέσα από τα κείμενα και την αποτελεσματικότητα στη διαχείριση των κοινών. Ξάφνιασα τον Παναγιώτη, όταν του είπα, πως εκτιμούσα ιδιαίτερα από τους πολιτικούς άντρες πολιτικής του προτίμησης, που ήξερα, τους από χρόνια εκλιπόντες Παπαληγούρα, Αβέρωφ και Ράλλη, χωρίς ν’ αναφέρω τον Καραμανλή. Του είπα, πως τον Αβέρωφ και τον Ράλλη τους γνώρισα από τα κείμενά τους. Περισσότερο τον Ευάγγελο Αβέρωφ, που ήταν εκτός από ευπατρίδης και καλός συγγραφέας δοκιμίων και μυθιστορημάτων με κοινωνικό περιεχόμενο. «Δεν έχω διαβάσει τίποτα του Καραμανλή» είπα στον Παναγιώτη, «Μόνο αγιογραφίες άλλων. Εκτός από πολλά, έζησα ο ίδιος τις εκλογές βίας και νοθείας του 1961, πολύ νέος τότε».

«Διαφωνώ με όλα όσα λες», απάντησε. «Οι καιροί εκείνοι ήταν επικίνδυνοι. Ο Καραμανλής δεν έκανε εκλογές νοθείας το ‘61». «Κι όμως τις έκανε», του απάντησα. «Αυτό δεν το λέω εγώ. Έχει γράψει και ο τέως βασιλιάς γι’ αυτό. Τον κατηγόρησε ως υπεύθυνο του παρακράτους, δημιουργό των εκλογών βίας του ’61 και ως πολιτικό απατεώνα, επειδή το ’74 του είχε υποσχεθεί – όπως γράφει στην αυτοβιογραφία του –πως δεν θα θέσει πολιτειακό ζήτημα». Έχει όμως ενδιαφέρον το τελευταίο κομμάτι της κουβέντας μας, όπου ο Πάνος φάνηκε διαβασμένος στα οικονομικά. «Ξέρεις, μου λέει, πως στη δεκαετία του ’50, η Ελλάδα είχε παγκόσμια πρωτιά στο μεγάλωμα της οικονομίας; Ξέρεις ότι το ’81 ο Καραμανλής άφησε χρέος περίπου 20% του ΑΕΠ, ενώ ο Παπανδρέου το ’89 το άφησε στο 80%, αν θυμάμαι καλά; (καλά θυμόταν). Τι έχεις να πεις; Σε ποιους καιρούς είχε οικονομική πρόοδο η Ελλάδα; Στους καιρούς του Καραμανλή της ΕΡΕ και της Νέας Δημοκρατίας ή αργότερα με τον Παπανδρέου και τον Σημίτη;». Ο Παναγιώτης δεν προχώρησε πιο πέρα. Κατανοητό.

«Αν τελείωσες Παναγιώτη, άφησέ με να σου πω κάποια πράγματα, και μη νομίσεις ότι πρόσκειμαι στην όποια αριστερά, επειδή πιστεύω, πως στην εποχή της παγκοσμιοποίησης οι ιδεολογίες είναι αχταρμάς ιδεολογικών προφάσεων και πολιτικών συγχύσεων. Ας τα πάρουμε με τη σειρά. Οι αριθμοί σου είναι σωστοί, όπως είναι σωστό και το γεγονός ότι – πρόσεχε αυτό που θα σου πω– το μικρότερο χρέος παγκοσμίως έχουν σήμερα η Σομαλία και η Αϊτή, ενώ το μεγαλύτερο δημόσιο χρέος έχει η Μεγάλη Βρετανία, με δεύτερη την Ελβετία. Κάθισε, λοιπόν, να τα δούμε ακριβώς». Ανοίγω την τσάντα μου και βγάζω τη μικρή ταμπλέτα μου των 50 ευρώ. Καθόμαστε δίπλα – δίπλα. «Χτυπάω» στη φράση «Δημόσιο χρέος των Κρατών», και … μένει κάγκελο ο Παναγιώτης.

Βλέπουμε. Δημόσιο χρέος: ΗΠΑ 99% του ΑΕΠ, Ηνωμένου Βασιλείου 360%. Κάτω Χωρών 334% του ΑΕΠ, Ελβετίας 329%. Ακολουθεί συνέχεια των μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου με δημόσια χρέη σε ποσοστά από 100 έως 200%. Και πάμε στις φτωχές χώρες. Δημόσιο χρέος της Ινδίας 21% του ΑΕΠ, του Περού 22%. Της Συρίας 13%. Του Βανουάτου 22%, της Λιβύης 9% του ΑΕΠ κ.λ. Όσο φτωχότερες οι χώρες, τόσο μικρότερο το χρέος. Όσο πιο πλούσιες τόσο μεγαλύτερο. Κοιτώντας τα νούμερα ο Παναγιώτης προβληματίστηκε. «Σκέψου Πάνο. Από μόνα τους τα νούμερα δε λένε τίποτα. Οι φτωχές χώρες, έχουν καθόλου ή πολύ χαμηλό χρέος επειδή δεν τις δανείζει κανένας. Όπως δεν δάνειζαν, ή δάνειζαν ελάχιστα και με πολύ υψηλά επιτόκια την Ελλάδα μετά τον εμφύλιο. Δεν δανείζουν οι πλούσιοι τους φτωχούς, για να μην χάσουν λεφτά. Όσο αναπτύσσεται μια χώρα, τόσο ευκολότερα μπορεί να δανειστεί. Δανείζεται μάλιστα με χαμηλά επιτόκια. Η Γερμανία, που έχει κι αυτή μεγάλο χρέος, δανείζεται με αρνητικά επιτόκια. Οι δανειστές δηλαδή πληρώνουν χρήματα για να τους τα φυλάξει το γερμανικό Κράτος. Όπως και η Ελβετία, που το χρέος της είναι περίπου διπλάσιο της Ελλάδας».

«Η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία – όπως βλέπουμε εδώ - δεν έχει καθόλου χρέος. Δεν μπορεί να δανειστεί από πουθενά. Η οικονομία της είναι ασθενική, ο λαός πεινάει, μερικές οικογένειες κρατάνε τον πλούτο της χώρας, και η μετανάστευση είναι στο κόκκινο. Στο κόκκινο ήταν και της Ελλάδας τις δεκαετίες 50 και 60». Κοιτούσε αφηρημένος ο Παναγιώτης. Ξαφνικά κάτι άναψε εντός του: «Και δε μου λες – ρωτάει – για ποιο λόγο το ελληνικό χρέος, που είναι 183% του ΑΕΠ, όπως το βλέπω, δημιουργεί μεγάλο πρόβλημα στην Ελλάδα, όταν δυνατές οικονομίες με μεγάλα χρέη δεν έχουν πρόβλημα;».«Για να κλείσουμε την κουβέντα μας Πάνο, για την πολιτική και την οικονομία, θα σου πω ελάχιστα ακόμα». Έκλεισα την ταμπλέτα μου, χάζεψα τον ήλιο και συνέχισα. «Το πρόβλημα με την Ελλάδα είναι, πως έχει δημιουργήσει μεγάλο χρέος, επειδή μπορούσε και δανειζόταν πολλά λεφτά από παντού ως μέλος της Ευρωζώνης, και μάλιστα με σχετικά χαμηλά επιτόκια, που ανέβηκαν όμως στο 5,5% το 2008 και 2009. Μετά την είσοδο στην Ευρωζώνη και κυρίως μετά το 2004, η Ελλάδα δανείστηκε τεράστια ποσά, χωρίς να τα επενδύσει, όπως κάνει κάθε κανονικό Κράτος. Τα χρήματα κατασπαταλήθηκαν στους διορισμούς, τη δημόσια σπατάλη, στα ανεξέλεγκτα δάνεια του τραπεζικού συστήματος και στις αφειδόλευτες παροχές, που τα τελευταία χρόνια πήραν μορφή καταιγίδας. Κράτος, επιχειρήσεις και νοικοκυριά έχασαν κάθε έλεγχο στα έξοδα. Το πράγμα ξέφυγε, και η βόμβα έσκασε.

Στα τέλη του 2009, η Ελλάδα δεν μπορούσε να εξοφλήσει κανένα ομόλογο των παλιών δανείων της. Τα ταμεία ήταν άδεια. Κάπως έτσι μπήκαμε στα μνημόνια». Στενοχωρήθηκα, γιατί καθώς χωριστήκαμε, δεν είδα τον φίλο μου με το αρχικό του χαμόγελο.

Γράφει ο «Όμηρος»

(omhros_el@gmail.com, fb: Ομηρος Ελευθερία)