Η ξηρασία ορίζεται από τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) του ΟΗΕ ως «μία περίοδος ασυνήθιστα ξηρού καιρού με αρκετή διάρκεια ικανή να προκαλέσει υδρολογική ανισορροπία». Προκαλείται από ανομβρία ή χαμηλή βροχόπτωση και διαρκεί από μερικούς μήνες έως μερικά χρόνια.
Το νερό είναι ένας φυσικός πόρος ζωτικής σημασίας για το περιβάλλον και την κοινωνία που συνεχώς μειώνεται και η διαχείρισή του αντιμετωπίζει μεγάλες αβεβαιότητες που συνδέονται με την Κ.Α., παράλληλα με την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και τις αλλαγές χρήσης γης. Οι ξηρασίες αποτελούν μια φυσική απειλή που μπορεί να προκαλέσει καταστροφή πολιτισμών, μεταναστεύσεις πληθυσμών, εκατομμύρια θανάτους ανθρώπων από μετάδοση ασθενειών και έλλειψη τροφίμων. Στην Ελλάδα η πιο πρόσφατη ακραία ξηρασία συνέβη το έτος 1990, όταν, ύστερα από τέσσερα χρόνια συνεχούς ανομβρίας, τα αποθέματα νερού στη χώρα είχαν μειωθεί σε βαθμό που έθεταν σε κίνδυνο έλλειψης πόσιμου νερού τον πληθυσμό της Αθήνας, ενώ προκάλεσαν τεράστιες καταστροφές στην ελληνική γεωργία. Οι προβλέψεις για το φαινόμενο της ξηρασίας είναι ότι θα ενταθούν ιδιαίτερα στη Νότια Ευρώπη, ακόμη και υπό τα πιο ευμενή σενάρια της Συμφωνίας των Παρισίων για το Περιβάλλον. Για την Ελλάδα η εκτίμηση είναι ότι θα αυξηθεί η διάρκεια των περιόδων ξηρασίας (δηλαδή η διάρκεια συνεχών ημερών με βροχοπτώσεις με ύψος βροχής μικρότερο του 1 mm/ημέρα). Οι μεγαλύτερες ακραίες ξηρασίες προβλέπονται στην ανατολική ηπειρωτική χώρα (Ανατολική Θεσσαλία, Στερεά, Πελοπόννησο και Εύβοια) και τη Βόρεια Κρήτη, όπου αναμένονται 20 περισσότερες ημέρες ξηρασίας από το 2021-2050 και μέχρι 40 ημέρες στο διάστημα 2071-2100. Η παραδοχή αυτή γίνεται και στην Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΕΣΠΚΑ), σύμφωνα με την οποία η καλοκαιρινή ξηρασία αναμένεται να αυξηθεί, οδηγώντας σε επιμήκυνση των περιόδων ξηρασίας και σε πιέσεις στα υδατικά αποθέματα σε περιοχές με αυξημένη ευπάθεια.
Οι αναμενόμενες επιπτώσεις αφορούν κυρίως τη γεωργία. Ωστόσο, σημαντικά θα επηρεασθούν και η υδροδότηση, τα επιφανειακά και υπόγεια νερά, η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, ο τουρισμός και η αναψυχή, το περιβάλλον, τα δάση, η βιοποικιλότητα και η οικονομία. Η ξηρασία, επίσης, θα εντείνει τον κίνδυνο των πυρκαγιών, καθώς και το φαινόμενο της ερημοποίησης, που απειλεί έντονα την Ελλάδα και ιδιαίτερα την ανατολική και ηπειρωτική χώρα (συμπεριλαμβανομένης και της Ανατολικής Θεσσαλίας).
Η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της ξηρασίας αποτελεί ένα σύνθετο και εξαιρετικά δύσκολο πρόβλημα. Δεν υφίσταται θεσμικό πλαίσιο ειδικά για την ξηρασία σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, με αποτέλεσμα η αντιμετώπιση του προβλήματος να περιορίζεται στα σχετικά κριτήρια που θέτει η Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά.
Για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της ξηρασίας θεωρούνται απαραίτητα τα ακόλουθα:
1. Εφαρμογή των Σχεδίων Διαχείρισης Ξηρασιών σε επίπεδο λεκανών απορροής με βάση τα οριζόμενα στην Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά σε αναλογία με τα Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής.
2. Εφαρμογή των υποχρεώσεων της χώρας που απορρέει από τη Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης του ΟΗΕ.
3. Επανασύσταση της Εθνικής Επιτροπής για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης με κύριο στόχο την επικαιροποίηση και εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης. Σημειώνεται ότι ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, σε απάντηση επίκαιρης ερώτησης βουλευτή του Ν. Λάρισας, δεσμεύθηκε πρόσφατα ότι θα προχωρήσει άμεσα και στα δύο αυτά ζητούμενα.
4. Πιστή εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο για τα νερά, η οποία σε πολλές περιπτώσεις παραβιάζεται με σοβαρές συνέπειες στην εξάντληση των υδατικών πόρων.
5. Ανάπτυξη αγροτικής έρευνας με κατεύθυνση στην προσαρμογή στις συνέπειες των ξηρασιών που είναι σχεδόν ανύπαρκτη και αναδιάρθρωση των καλλιεργειών με βάση τα νέα κλιματικά δεδομένα.
*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, πρ. τακτικός ερευνητής και διευθυντής του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.