ικανότητα του πλανήτη να καλύψει επί μακρόν τις ανάγκες μας, οπότε τίθεται με όλο και μεγαλύτερη σαφήνεια το απλό, αλλά σκληρό ερώτημα: μπορεί με τις υφιστάμενες συνθήκες οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής μας οργάνωσης να υπάρξει βιώσιμη κατάσταση για όλα τα είδη στον πλανήτη; Προς το παρόν, το ΟΧΙ, ως απάντηση, εμπεριέχει μεγαλύτερη βεβαιότητα.
Η πρώτη μεγάλη πληθυσμιακή έκρηξη συνέβη στη διάρκεια της Γεωργικής Επανάστασης και η δεύτερη με τη Βιομηχανική Επανάσταση, λόγω βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης (Πίνακας 1). Στην αύξηση κατά τη Βιομηχανική Επανάσταση συνετέλεσε κατά πολύ η ανακάλυψη και η υποχρεωτική χρήση των εμβολίων και οι εν γένει πρόοδοι της ιατρικής επιστήμης. Στο βαθύτερο παρελθόν, οι μεγάλες πανδημίες (π.χ. πανούκλα) και οι μεγάλοι πόλεμοι ανέκοπταν κατά περιόδους, αλλά προσωρινά τη σταθερή αυξητική πληθυσμιακή τάση, ενώ η τρέχουσα πανδημία δεν φαίνεται -προς το παρόν- να επιδρά σημαντικά στη πληθυσμιακή εξέλιξη.
Πίνακας 1
Εξέλιξη του πληθυσμού της Γης από το 1804 και εντεύθεν με τα έτη που απαιτήθηκαν κάθε φορά για τη συμπλήρωση του επόμενου δισ. Από το 1999 και μετά ο πληθυσμός αυξάνεται κατά ένα δισ. ανά 12ετία.
Το 1993 η Διακαδημαϊκή Επιτροπή (IAP, Inter Academy Panel), σε «ανακοίνωση για την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού» (που επικυρώθηκε από 58 Εθνικές Ακαδημίες) και τη συνακόλουθη αύξηση χρήσης φυσικών πόρων, συνέδεσε αυτήν τη «χωρίς προηγούμενο» αύξηση με κινδύνους για το οικοσύστημα. Υποστήριξε ακόμη ότι πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα (π.χ. ρύπανση θαλασσών, αύξηση CO2) και το κλίμα επιδεινώνονται από την πληθυσμιακή αύξηση. Ας σημειωθεί ότι ο πληθυσμός τότε (1993) ήταν περίπου 5,5 δισ. και με βάση τα πιο μετριοπαθή μοντέλα προβλεπόταν να είναι 7,8 δισ. το 2050 κι όχι σήμερα. Παρόλα αυτά μελέτες του ΟΗΕ αποκαλύπτουν μείωση του ρυθμού αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού λόγω περιορισμού της γονιμότητας στον λεγόμενο αναπτυγμένο κόσμο και έτσι (ξανα)υπολογίζεται ότι το 2050 μπορεί να φθάνει στα 10,5 δισ.
Το αναπόφευκτο συμπέρασμα είναι ότι ο υφιστάμενος πλέον (υπερ)πληθυσμός των ανθρώπων αποτελεί μείζονα κίνδυνο για την κάθε μορφής οργανωμένη ΖΩΗ στον πλανήτη Γη, καθώς οι ποικιλώνυμες δράσεις του απειλούν σοβαρά το έδαφος και το υπέδαφος, τα ύδατα των ωκεανών, των θαλασσών, των λιμνών και των ποταμών, αλλά και την ατμόσφαιρα εξολοθρεύοντας σχεδόν ό,τι διαφορετικό ζει πάνω ή μέσα σε αυτά. Και τούτο συμβαίνει διότι όσο ο ανθρώπινος πληθυσμός αυξάνεται τόσο περισσότερο (ή και πολλαπλάσια) αυξάνονται οι ανάγκες του για ενέργεια, νερό, τροφή, παροχές Εκπαίδευσης και Υγείας. Φυσικά δεν καταναλώνουν όλοι το ίδιο: τα 330 εκατομμύρια Αμερικανών ξοδεύουν ακόμη κι αυτήν τη στιγμή περισσότερη ενέργεια από τα 1,4 δισ. της Ινδίας. Προς τούτο οι όποιες λύσεις πρέπει να εδράζονται σε τρεις τουλάχιστον συνιστώσες: Α. Στην επιλογή ενός κοινωνικοοικονομικού και πολιτικού μοντέλου οργάνωσης της παγκόσμιας ανθρώπινης κοινωνίας που δεν θα στηρίζεται στην υπερκατανάλωση, αλλά θα προωθεί την αειφορία και τη δίκαιη ανάπτυξη. Β. Στον πολύ καλά προγραμματισμένο έλεγχο του παγκόσμιου πληθυσμού και Γ. Στην έξοδο για αναζήτηση ενεργειακών και άλλων πόρων -σε μακροπρόθεσμη βάση- σε άλλους πλανήτες, όπως θα έλεγε κι ο υπερόπτης Έλον Μασκ.
Η οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση προς πιο σοσιαλιστική, με ουσιαστικό τρόπο φιλελεύθερη, πραγματικά δημοκρατική και αληθινά «πράσινη» κατεύθυνση (π.χ. βορειοευρωπαϊκά μοντέλα) αποτελεί την εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για την επιβίωσή μας. Διότι βρισκόμαστε στην πιο κρίσιμη φάση της εξέλιξής μας σε ένα φυσικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον με επαναλαμβανόμενες ποικιλόμορφες κρίσεις και χωρίς να διαθέτουμε ακόμη την απαραίτητη πυξίδα για σωστή πλοήγηση στην επονομαζόμενη μεταβιομηχανική περίοδο. Οι αυτονόητες και προφανείς, όμως, λύσεις, όπως των χωρών της βόρειας Ευρώπης που προαναφέραμε, δεν είναι διόλου αυτονόητες για τον υπόλοιπο κόσμο, ενώ είναι βέβαιο πως αν συνεχίσουμε να σπαταλούμε τους πόρους του πλανήτη θα οδηγηθούμε με μαθηματική ακρίβεια σε οικολογικό ή άλλον όλεθρο. Συνεπώς, τα πράγματα δεν είναι καθόλου ευοίωνα παρόλο που η πρόσφατη οικονομική κρίση (2008) κατέκαψε τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη της «αυτορρύθμισης» των αγορών και παρότι η τωρινή υγειονομική κρίση ανέδειξε με θεαματικό τρόπο τον ρόλο των Εθνικών (κρατικών) Συστημάτων Υγείας.
Ευτυχώς, η Ευρώπη -παρά τα λάθη της, όπως ήταν π.χ. η περίπτωση του λογισμικού καυσίμων της VW- φαίνεται να εμβαθύνει κάπως περισσότερο, τόσο στα ζητήματα της βιώσιμης ανάπτυξης με σαφή και αρκετά συνεπή προγραμματισμό στην αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) όσο και στον έλεγχο των δράσεων των μεγάλων Τεχνολογικών Εταιρειών. Για τον λόγο αυτόν, λειτουργώντας ως εμπροσθοφυλακή μιας οργανωμένης θεσμικής αντίδρασης, νομοθετεί μέτρα που περιορίζουν την εμπορευματοποίηση και τη «συμπεριφορική» αξιοποίηση των προσωπικών δεδομένων των πολιτών, αντιμετωπίζουν σε σημαντικό βαθμό τις μονοπωλιακές πρακτικές τους, αλλά και περιορίζουν το lobbying τους που στην πράξη υπονομεύει τη λειτουργία των θεσμών υπέρ των ισχυρών. Απομένουν, εν τούτοις, πολλά ακόμα να γίνουν για την αφύπνιση των κοινωνιών (και των ευρωπαϊκών). Απαιτείται πολιτική βούληση για (παγκόσμια) συνεννόηση, όπως έγινε για παράδειγμα στην περίπτωση της Σουηδίας κατά τη «Μεγάλη Ύφεση», όπου ένας ευρύς συνασπισμός εργατών, αγροτών και βιομηχάνων στήριξε τη δημιουργία κοινωνικού κράτους.
Υπάρχει, λοιπόν, ελπίδα; Θα λέγαμε -όπως ξαναγράψαμε- ότι έχουμε μπροστά μας να διαβούμε τον δύσβατο δρόμο των δυσκολιών που μας ορθώνουν τα ισχυρά συμφέροντα. Όσο οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες θα δρουν ως παγκόσμια μονοπώλια, όσο τα μίντια θα αποτελούν τις «θεραπαινίδες» τους και οι διεθνείς τράπεζες τις διόδους των κεφαλαίων τους σε «φορολογικούς παραδείσους», τόσο τα πράγματα θα γίνονται πιο δύσκολα για τα ευρέα κοινωνικά στρώματα και για τον ίδιο τον πλανήτη.
Γι’ αυτόν τον λόγο είναι απαραίτητο και επείγον οι δυνάμεις που δεν κινούνται από ιδιοτέλεια (διανόηση, επιστήμονες, νεολαία) και από διάθεση κυριαρχίας στους άλλους ανθρώπους, αλλά και στα άλλα είδη ζωής να εναρμονίσουν τις δράσεις τους και να κινηθούν με αποτελεσματικότητα για τη σωτηρία του πλανήτη και για το δικό τους «ευ ζην». Το οποίο δεν θα συνδέεται ασφαλώς με τα προωθούμενα μοντέλα του μεγάλου καταναλωτικού «οίστρου». Τουναντίον.
Τότε ίσως αυξηθούν οι βεβαιότητες για ένα πιο ευοίωνο μέλλον και για μια ζωή με πιο ουσιώδεις επιλογές που θα αξίζει να τη ζει κανείς.
Από τον Δημήτρη Νούλα, χημικό
