Η επαναστατική κυβέρνηση Θ. Πάγκαλου - Ν. Πλαστήρα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή είχε να αντιμετωπίσει πολλά εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα. Δίκασε και καταδίκασε σε θάνατο τους υπεύθυνους της Μικρασιατικής καταστροφής, αντιμετώπισε με επιτυχία την αντεπανάσταση των βασιλόφρονων Λεοναρδόπουλου και Γαργαλίδη στις 21 Οκτωβρίου 1923, διαχειρίστηκε το προσφυγικό ζήτημα του 1,5 εκατομμυρίου ανθρώπων. Έτσι στις εκλογές που έγιναν στις 16.12.1923 με αποχή των αντιβενιζελικών, το κόμμα των φιλελευθέρων έλαβε 250 έδρες στις 398. Ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ (που είχε αντικαταστήσει τον Κωνσταντίνο όταν έφυγε από την Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή), έφυγε κι αυτός στο εξωτερικό στις 19.12.1923. Την αντιβασιλεία ανέλαβε ο ναύαρχος Π. Κουντουριώτης.
Η επαναστατική κυβέρνηση παρέδωσε την εξουσία στις 02.01.1924. Δύο μέρες μετά, ήρθε στην Ελλάδα από το Παρίσι ο Βενιζέλος και την επόμενη μέρα η Βουλή τον εξέλεξε πρωθυπουργό με ψήφους 345 από τους 354 παρόντες. Δεν μπόρεσε όμως να σχηματίσει κυβέρνηση λόγω των μεγάλων διαφωνιών των στελεχών του κόμματος του Σοφούλη, Καφαντάρη, Μιχαλακόπουλο και Παπαναστασίου. Απελπισμένος παραιτήθηκε και έφυγε στο εξωτερικό στις 10.03.1924. Μετά από πολλές εκλογικές διαδικασίες οι παρατάξεις του κόμματος των Φιλελευθέρων εκτός του Καφαντάρη ψήφισαν για πρωθυπουργό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου στις 24.03.1924. Την επόμενη μέρα, η συνέλευση της Βουλής ψήφισε ομόφωνα την κατάργηση της βασιλείας στην Ελλάδα. Με το δημοψήφισμα που έγινε στις 13.04.1924 το 70 % των Ελλήνων ψήφισε υπέρ της Δημοκρατίας και πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας αναδείχθηκε ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης.
Στα χρόνια που επακολούθησαν είχαμε πολλές μεταβολές στα πολιτικά δρώμενα της χώρας και κυρίως στη φιλελεύθερη βενιζελική παράταξη. Με την επιστροφή Βενιζέλου στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1927, ο αρχηγός του φιλελεύθερου κόμματος Καφαντάρης παραιτήθηκε και αρχηγός του κόμματος ανέλαβε ο Βενιζέλος με την παλιά ονομασία «Κόμμα Φιλελευθέρων». Οι εκλογές στις 19.08.1928 έδωσαν μεγάλη νίκη στον Βενιζέλο (250 έδρες, χωρίς να πάρει μέρος το Λαϊκό Κόμμα Τσαλδάρη). Η διακυβέρνηση από το 1928 μέχρι το 1932 χαρακτηρίστηκε ως «χρυσή τετραετία». Υπήρχε μεγάλη οικονομική ανάπτυξη, αύξηση εξαγωγών αγροτικών και βιομηχανικών προϊόντων, δάνεια από το εξωτερικό έγιναν εγγειοβελτιωτικά έργα, κατασκευάστηκαν 3.167 σχολεία με υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου.
Ο Βενιζέλος έχοντας το σύνθημα «κάνε φίλους στη ζωή σου, παρά εχθρούς» στις 23.09.1928 υπέγραψε στη Ρώμη σύμφωνο φιλίας με την Ιταλία του φασίστα Μουσολίνι. Στις 11.10.1928 υπέγραψε στο Βελιγράδι σύμφωνο φιλίας με τη Γιουγκοσλαβία. Η δραστηριότητα της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας ανάγκασε τον πρόεδρο της Τουρκίας Κεμάλ Ατατούρκ να αναθέσει στον πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού να έρθει σε συνεννόηση με τον Βενιζέλο, για τη σύναψη ενός συμφώνου φιλίας και συνεργασίας. Ο Ισμέτ Πασάς έστειλε επιστολή στις 27 Ιουλίου 1930 στον Βενιζέλο και τον καλούσε στην Άγκυρα για την υπογραφή του τελικού συμφώνου προς όφελος των δύο κρατών. Ο Βενιζέλος αποδέχθηκε την πρόσκληση.
«Την 30ήν Οκτωβρίου 1930 υπεγράφει εις Άγκυραν η «Συνθήκη Φιλίας, Ουδετερότητος, Διαλλαγής και Διαιτησίας» διά της οποίας: α) τα δύο μέρη ανελάμβαναν την υποχρέωση ουδεμία να συνάψουν συμφωνία στρεφομένη κατά του ετέρου, β) καθορίζετε ότι σε περίπτωση στην οποία το έν το μερών ήθελεν υποστεί εκ μέρους μιας ή πλέον δυνάμεως, το έτερον υποχρεούτε να παραμείνει ουδέτερον» (βιβλ.1,σελ.519).
Η συμφωνία υπογράφηκε στη μεγάλη αίθουσα του Υπ. Εξωτερικών στην Άγκυρα το απόγευμα στις 7 μ.μ. στις 29.10.1930. Στο τραπέζι των υπογραφών απέναντι στον Βενιζέλο ήταν ο Ισμέτ Πασάς. Ο Βενιζέλος δεξιά είχε τον Μιχαλακόπουλο και αριστερά τον Πολυχρονιάδη. Στο δείπνο που ακολούθησε παρευρέθηκε με τη θετή του κόρη, ο Κεμάλ Ατατούρκ (ο μεγαλύτερος εχθρός της Ελλάδας που κατήργησε τη Μεγάλη Ιδέα). Ο Βενιζέλος με τη σύζυγό του Έλενα απόλαυσαν τα πλούσια εδέσματα και τσούγκρισαν τα ποτήρια με τη σαμπάνια, ευχόμενοι με χαμόγελα ειρήνη και ευτυχία στους δύο λαούς.
Ήταν, όμως, σωστή αυτή η φιέστα του Βενιζέλου στην Τουρκία; Πολλοί Έλληνες διαφώνησαν και κυρίως πολλές χιλιάδες Μικρασιάτες που ήρθαν πρόσφυγες στην Ελλάδα. Η συμφωνία αυτή ήταν το αίτιο που ο Βενιζέλος έχασε τις εκλογές στις 25.09.1932 παρά το γεγονός ότι το έργο του στην 4ετία 1928-1932 ήταν τεράστιο. Ο ίδιος μιλώντας στους αξιωματικούς στη Σχολή Ευελπίδων την άνοιξη του 1932 μεταξύ άλλων είπε: «… Αρνούμαι να πιστέψω ότι πολλοί των αξιωματικών αποστέργουν την ελληνοτουρκική προσέγγιση, την οποία επιδίωξα από την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης…. Θα ήταν δυνατό να ελπίζει κανείς πλέον μετά την εκρίζωση του μικρασιατικού ελληνισμού ότι θα ηδυνάμεθα να αναλάβουμε νικηφόρος τον αγώνα της εδαφικής εκεί επεκτάσεώς μας; Και πότε άραγε θα ήταν δυνατό να επιχειρήσει η Ελλάς έναν νέο τέτοιο πόλεμον … Επιδιώκοντας να επανέλθουμε κάποια μέρα στη Μικρά Ασία θα διακινδυνεύαμε την πολιτική και εδαφική ακεραιότητά μας στην Ευρώπη» (βιβλ. 2, σελ. 607).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1) «Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν ΗΛΙΟΥ»,ΤΟΜΟΣ 7 (ΕΛΛΑΣ),ΑΘΗΝΑ,1957
2) «Μεγάλη Ελλάς - Ελευθέριος Βενιζέλος, Πολεμικός Ηγέτης», ΔΗΜ. ΒΑΚΑ, ΑΘΗΝΑ, 1964
