Ενσυναίσθηση και δοτικότητα: αξίες σε έλλειψη;

Από τον Κων/νο Β. Αγοραστό, φοιτητή Νομικής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Ενσυναίσθηση και δοτικότητα λέξεις οι οποίες έχουν χαθεί από το λεξιλόγιο πολλών στις σύγχρονες καταναλωτικές κοινωνίες γενικά, πόσο μάλλον επί καραντίνας ειδικά. Σε τι οφείλεται όμως η έλλειψη αυτήν των «ευγενών» και «ανθρώπινων» αξιών; Υπάρχει τρόπος ώστε να αναβιώσουν στο πλαίσιο της καθημερινής μας συμπεριφοράς;
Δόθηκε, εξαρχής, όπως παρατηρείται, διττή διάσταση στην αδυναμία κατανόησης του συνανθρώπου και της επακόλουθης προσφοράς σε περίπτωση ανάγκης. Το προαναφερθέν φαινόμενο υπήρξε, πράγματι, ανέκαθεν συνήθης τροχοπέδη του δυτικού πολιτισμού, ένας επιβραδυντικός παράγοντας της κοινωνικής προόδου και ευημερίας που βρίσκεται σε όξυνση τα τελευταία επί covid χρόνια. Δεδομένων των παραπάνω διατυπώσεων, κρίνεται προσφορότερο να ακολουθηθεί μια παραγωγική συλλογιστική πορεία για την καλύτερη κατανόηση της έκτασης του ζητήματος. Ξεκινώντας, λοιπόν, με την ανάλυση της έλλειψης ενσυναίσθησης και δοτικότητας στις σύγχρονες κοινωνίες, ίσως οδηγηθούμε στην εξεύρεση των ριζών του ειδικότερου προβλήματος της έξαρσης τέτοιων φαινομένων κατά την (μετά) καραντίνας εποχή.
Δύο βασικά επιχειρήματα θα μπορούσαν να παρουσιαστούν -με τη μορφή γενικών διατυπώσεων- για την επίτευξη του πρώτου στόχου μας: «καταναλωτισμός» και «ατομικισμός», όροι αλληλένδετοι. Οι τάσεις αυτές αποτελούν χαρακτηριστικό της συμπεριφοράς των περισσότερων, αν όχι όλων (!). Άλλοτε συνειδητά, άλλοτε όχι, επηρεαζόμενοι από εξωτερικούς παράγοντες όπως τον συνδυασμό διαφήμισης και μόδας ιδιαίτερα κατά τις πλέον «εμπορευματοποιημένες» εορταστικές περιόδους (Black Friday, τα εξίσου πολυαναμενόμενα Χριστούγεννα), καθώς και από τη στείρα υιοθέτηση προτύπων παρουσιαζόμενων από το στενό και μη κοινωνικό μας περιβάλλον, οδηγούμαστε στην άκριτη επιδίωξη απόκτησης αρκετών «αχρείαστων» προϊόντων που μας προβάλλονται. Αν λάβει κανείς υπ’ όψιν και τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει το κάθε νοικοκυριό λόγω της κρίσης που διανύει η χώρα, δεν θα αργήσει να καταλάβει το πρόβλημα που ανακύπτει… Ο ατομικισμός είναι το φυσικό επακόλουθο ενός καταναλωτικού τρόπου ζωής.
Η ενδεχόμενη αδυναμία κάλυψης βασικών αναγκών, επομένως, συνοδευόμενη από τον συνεχή βομβαρδισμό προσφορών καταναλωτικών προϊόντων δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο: αγωνιζόμαστε για την «επιβίωση», λέξη που νοηματοδοτείται από το βιοτικό επίπεδο του καθενός, με μόνο τρόπο να ξεφύγουμε από τη σκληρή καθημερινότητα προσπάθειας επίτευξής της, την κατανάλωση με πόρους από το υστέρημά μας ως επιβράβευση για την προαναφερθείσα προσπάθεια. Προς αποφυγήν περαιτέρω μακρυγορίας, όπως προσωπικός είναι ο αγώνας, προσωπική αρμόζει να είναι και η επιβράβευση, σκέψη για τον συνάνθρωπο δεν χωρεί.
Προχωρώντας στο ειδικότερο θέμα της έξαρσης του φαινομένου κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αν και τα βασικά επιχειρήματα παραμένουν ίδια, περαιτέρω εντρύφηση κρίνεται επιβεβλημένη. Ως προς το θέμα του καταναλωτισμού μπορεί να ειπωθεί το εξής: ο περιορισμός της λειτουργίας των επιχειρήσεων και της αγοράς εν γένει, επέτεινε τις οικονομικές δυσκολίες με αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη πίεση στα νοικοκυριά και την ακόμα μεγαλύτερη ανάγκη για εξεύρεση μιας διεξόδου. Η λύση δόθηκε αυτή τη φορά με την αγορά καταναλωτικών προϊόντων διαδικτυακά, η οποία έφτασε σε ποσοστά πρωτόγνωρα για τα ελληνικά δεδομένα. Όσον αφορά το θέμα του ατομικισμού στα ανωτέρω θα ήταν δυνατό να προστεθεί και ο δικαιολογημένος κατά του covid φόβος, ο οποίος θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι συνέβαλε στην όξυνση της στροφής στην κατανάλωση ως αμυντικό μηχανισμό.
Εξίσου σημαντική με την παράθεση των λόγων εμφάνισης ενός κοινωνικού φαινομένου, παρόλα αυτά, κρίνεται και η πρόταση λύσεων. Ας μην αυταπατόμαστε, βέβαια, ο καταναλωτισμός και ατομικισμός αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της δυτικής κουλτούρας που πλέον όχι μόνο δεν μπορεί να εξαλειφθεί, αλλά δύσκολα μπορεί και να περιοριστεί. Η περιστολή της ανάπτυξης ακραίων εκφάνσεων των προβλημάτων, όμως, είναι αναγκαία. Για αυτό το οικείο (ενδεχομένως και μη) κοινωνικό περιβάλλον οφείλει να μεταλαμπαδεύσει στο άτομο τις αξίες της ενσυναίσθησης και της δοτικότητας. Αξίζει να δημιουργηθούν συνήθειες με απώτερο σκοπό την παγίωση συμπεριφορών φιλικότερων προς τον συνάνθρωπο ήδη από μικρή ηλικία. Πρόκειται, όμως, παράλληλα και για εσωτερική διαδικασία. Η προσωπική προσπάθεια, με τη μορφή της μεταστροφής του ατομικιστικού τρόπου σκέψης και η συνειδητοποίηση πως μεγαλύτερη ηθική ικανοποίηση επιτυγχάνεται με την προσφορά μέρους του υστερήματος σε άτομα που το έχουν ανάγκη, από ό,τι με την προσφυγή σε καταναλωτικά πρότυπα ως μηχανισμό άμυνας έναντι των δυσκολιών της καθημερινότητας, θα χαρακτηριζόταν ως ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.
Καλή αφετηρία για φιλανθρωπίες αποτελούσε πάντα η εορταστική περίοδος των Χριστουγέννων (!)… πόσο οξύμωρο μιας και είναι ίσως το πιο επικερδές διάστημα για αρκετούς επιχειρησιακούς κλάδους και μάλιστα ιδίως οι φετινές γιορτές, οι πρώτες μετά από 2 χρόνια εγκλεισμού. Για αυτό και αξίζει από φέτος να επιδιώξουμε η νέα αρχή που τόσο επιζητούμε να μας βρει διατεθειμένους να μοιραστούμε με τον συνάνθρωπο, να κατανοήσουμε τη δύσκολη θέση του.