Είναι οι αξίες που εκτιμούμε, τι δίνουμε, τι παίρνουμε. Μια μικρή ανταπόδοση είναι υποχρέωση. Τον Στέλιο Παπανικολάου πρωτογνώρισα στο βιβλιοπωλείο «Σκάλα» σε έναν διάλογο για την Αρχαία Θεσσαλία, την Αρχαία Ελλάδα. Σύντομα από τα εγκυκλοπαιδικά πήγαμε στην ουσία, στον τρόπο ζωής, την τότε νοοπολιτική: «Είμαστε άνθρωποι της υπερβολής οι Έλληνες. Γι’ αυτό ο Σοφός έγραψε στους Δελφούς “Μηδέν άγαν”, τίποτε σε υπερβολή». Το εξηγούσε ότι γράφηκε για να προειδοποιήσει σε μια κυρίαρχη κατάσταση.
Πληθωρικός στον λόγο, κατέληγε να λέει λίγα και να εννοεί πολλά. Ήταν άνθρωπος της υπερβολής, όπως λίγο-πολύ οι καλλιτέχνες, που με ελάχιστα υλικά οδηγούνται σε πολλαπλά πεδία δημιουργίας. Μια υπερβολή όμως που βγαίνει πηγαία, από πλεονάζουσα αγάπη. Η τέχνη είναι αναγωγικό, συμβολικό πεδίο, μισεί συμβατικότητες.
Η αφετηρία του όπως την όρισε ο ίδιος ήταν η σαφήνεια, η λιτότητα, η ναΐφ τέχνη, η αφελής και αρχέγονη (προϊστορική), το δωρικό ύφος. Από τα απλά και περιορισμένα, στα σύνθετα, τη μοντέρνα τέχνη που εμπεριέχει φιλοσοφία, ψυχολογία, πολιτική, κυβερνητική... στη σύγχρονη ζωή με τα επιτεύγματά της. Έγινε γνωστός περισσότερο στη γλυπτική, επεξεργαζόμενος από μικρά σκαλίσματα σε πετραδάκια, μέχρι σύνθετα πέτρινα ή ξυλόγλυπτα έργα. Δύσκολη τέχνη, περίοπτη, γιατί περιέχει όλες τις άλλες: πρώτα αρχιτεκτονική, για να στηθεί ένα βαρύ έργο που πρέπει να προγραμματιστεί εξαρχής τέλεια.
-«Να σου δώσω μια σκαλισμένη πέτρα», μου είπε κάποτε, «για το γραφείο σου, να σε βοηθά να συγκεντρώνεις τη σκέψη σου». Κι από τις πέτρες έδινε μορφή απλά οικογενειακά θέματα. Τα πουλιά ήταν το αγαπημένο του.
Ο Στέλιος ας έμενε μόνιμα στη Λάρισα, ταξίδευε παντού. Άνθρωπος της Εστίας, αλλά και της επέκτασης οριζόντων. Ήταν το αγαπημένο μοναχοπαίδι γονέων που του έδωσαν τα πάντα, αλλά και με δική του πολυμελή οικογένεια, την πηγή της δημιουργικότητάς του. Δεν το διαφήμιζε. Είπε κάποτε: «Έχουμε αγάπη». Τίποτα άλλο. Είχε πρώτο δάσκαλο, τον αείμνηστο Τάκη Τλούπα, διηγούμενος, όπως και άλλοι, τις καλύτερες εντυπώσεις. Του δίδαξε την πρώτη του τέχνη, της φωτογραφίας. Προχώρησε μετά στη σκηνοθεσία για να καλλιεργήσει τις πλαστικές τέχνες (γλυπτική σε πέτρα-ξύλο). Και μετά σχέδιο-ζωγραφική, ήταν χειροτέχνης σε όλα τα είδη. Έγραφε ποίηση, πεζογραφία, έδινε πρόταση πολιτικής. Έψαχνε την ειλικρίνεια, την καθαρότητα στην προσωπική και συλλογική ζωή, αν και δεν υπάρχει πίεση να συμφωνεί κανείς απόλυτα σε όλα με έναν καλλιτέχνη που ερευνά τον ιδανικό κατά τη γνώμη του κόσμο. Αλλά από την τέχνη του λόγου προτιμούσε μικρές προτάσεις που έδιναν νόημα. Τέχνη καρπός χωρίς κουκούτσι δεν την ήθελε. Δεν έκανε την τέχνη του εμπόριο, ούτε έδινε έργα του σε ανθρώπους που δεν ένιωθαν το ωραίο.
Ας στρεφόταν στο απώτατο παρελθόν με τις καλλιτεχνικές ρίζες, ήταν σύγχρονος, μεταμοντέρνος. Φαινομενικά διακοσμούσε, αλλά δημιουργούσε Κόσμο, ολιστική πρόταση κυβερνητικής.
Ας ήταν αυστηρός έως οξύς, διέθετε ικανότητα να κάνει πηγαίο χιούμορ απλής καθημερινότητας, αλλά και διανοητικό, μαζί με αριστοτελική μελαγχολία. Όλα εξηγούνται από την εποχή του, γενιά πρώτη μεταπολεμική. Πολλά είδαν τα μάτια τους…
Ας παρέμεινε νομοταγής, αισθανόταν κριτικός της σύγχρονης κοινωνίας, του κράτους. Μπορεί να αρνιόταν τα διάφορα συστήματα, αλλά όταν αυτά ήταν επιφανειακά, δεν είχαν την ουσία που φημίζονταν. Ας στρατολογήθηκε στο σύστημα (στρατ. θητεία), αυτό τον έκανε να θέλει έναν κόσμο χωρίς μια εκ του πονηρού χειραγώγηση.
Έζησε στο εξωτερικό, ονειρευόταν να ζει στο εκεί κόσμο, αλλά επέλεξε να έχει οικία και εργαστήριο στις πλαγιές της Όσσας, σε έναν τόπο όπου η ψυχή αισθάνεται αλλιώς τον χώρο, τον χρόνο. Κι όταν έχει τέτοια ιστορία η γη των Λαπιθών και των Κενταύρων, η κοιτίδα της Θεσσαλίας των Μύθων που κατέκλυσαν έκτοτε την Ελλάδα!
Η Λάρισα, η Θεσσαλία, ήταν και αποτέλεσμα επιλογής του, είχε ευκαιρίες και αναγνώριση να ζήσει αλλού και στο εξωτερικό. Γι’ αυτό γινόταν πολεμιστής, επειδή αγαπούσε τον τόπο που του έδωσε ζην και ευ ζην, αν και επαγγελματικά μειώθηκε που έμεινε στην επαρχία μας, παρότι ήταν η πηγή της έμπνευσής του.
Οι ιστορικοί της τέχνης θα πρέπει να βρουν τα τοπικά και τα χωρίς υπερβολή οικουμενικά στοιχεία της τέχνης του, τη γη της Θεσσαλίας. Πιθανόν το ενισχύσει η διπλωματούχος σύζυγός του ή εγγονή του που φέτος πέρασε στη Σχολή Καλών Τεχνών. Ήταν το τελευταίο μήνυμα, νομίζω, που έστειλε με το facebook και μας το ανακοίνωσε.
Ο Στέλιος Παπανικολάου τώρα αναπαύεται στο Κοιμητήριο Συκουρίου, αλλά η πατρίδα (Λάρισα, Συκούριο) δεν πρέπει να ησυχάζει. Οφείλει να δει εις το όνομα της τοπικής παράδοσης και ζωής που τόσο ανέδειξε, πώς μπορεί να αξιοποιηθεί ένα Έργο που έγινε από υπερβολική αγάπη.
Σταύρος Γουλούλης
