Έτσι πρόσφατα ενημερωθήκαμε ότι χώρες όπως η Ολλανδία, η Γερμανία, η Αγγλία και η Ελβετία πλήττονται σοβαρά από ξηρασία που προκαλεί έντονα προβλήματα σε πολλούς τομείς της οικονομίας. Η πραγματική εικόνα του θέματος αποδίδεται αντικειμενικά και τεκμηριωμένα στην αναλυτική έκθεση του Παγκόσμιου Παρατηρητήριου της Ξηρασίας του Κέντρου Ερευνών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (JRC) του Ιουλίου με τίτλο «Η ξηρασία στην Ευρώπη» (1).
Πριν όμως προχωρήσουμε στην παρουσίαση των πρόσφατων συμβάντων ξηρασίας, κρίνεται αναγκαίο να δοθούν ορισμένες διευκρινίσεις ως προς το φαινόμενο της ξηρασίας, τη σχέση του με την κλιματική αλλαγή και τις μεθόδους μέτρησής της, ώστε να έχουμε μια πραγματική εικόνα απαλλαγμένη από ασάφειες που δημιουργούνται από άγνοια ή δημοσιογραφικές υπερβολές.
Κατ’ αρχάς πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τι ακριβώς σημαίνει ο όρος «ξηρασία» και να τον διακρίνουμε από άλλες έννοιες με παρεμφερή, αλλά όχι ταυτόσημη σημασία, όπως η «λειψυδρία» και η «ξηρότητα». Η «ξηρασία» (drought) αναφέρεται σε προσωρινή μεγάλη μείωση των μέσων διαθέσιμων ποσοτήτων νερού σε σύγκριση με τις μέσες τιμές των φυσικών διαθέσιμων ποσοτήτων νερού και θεωρείται ως φυσικό μετεωρολογικό φαινόμενο, όπως η μείωση των βροχοπτώσεων και η χαμηλότερη υγρασία, σε αντίθεση με τη «λειψυδρία» (water storage) που μπορεί να προκληθεί και από ανθρώπινη παρέμβαση και την «ξηρότητα» (aridity) που είναι μια μόνιμη ανισορροπία στη διαθεσιμότητα νερού λόγω χαμηλής βροχόπτωσης, η οποία προκαλεί συνεχή χαμηλή υγρασία και μειωμένη παραγωγικότητα των οικοσυστημάτων. H ξηρασία δεν είναι συνέπεια της κλιματικής αλλαγής, αλλά η εμφάνισή της εντείνεται εξαιτίας της μεταβολής των χαρακτηριστικών του κλίματος που συμβαίνουν λόγω της κλιματικής αλλαγής, όπως η αύξηση της θερμοκρασίας και η μείωση των βροχοπτώσεων. Η ξηρασία είναι ένας ύπουλος φυσικός κίνδυνος που εάν η διάρκεια είναι μεγάλη μπορεί να προκαλέσει τεράστιες ζημιές στις ανθρώπινες δραστηριότητες και το περιβάλλον. Η ξηρασία σημαίνει διαφορετικά πράγματα για τους διάφορους χρήστες, όπως τους διαχειριστές του νερού, τους γεωργούς ή τους παραγωγούς υδροηλεκτρικής ενέργειας. Οι ξηρασίες ταξινομούνται συνήθως σε μετεωρολογικές, γεωργικές και υδρολογικές και διαφέρουν σε ένταση, διάρκεια και χωρική κάλυψη. Η ξηρασία εκφράζεται με διάφορους δείκτες, ο πιο απλός και πρακτικός από τους οποίους είναι ο «τυποποιημένος δείκτης βροχόπτωσης» (standardized precipitation index) που βασίζεται στη μέτρηση της βροχόπτωσης. Ένας πιο σύνθετος, αλλά πιο ακριβής δείκτης που χρησιμοποιείται από Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ξηρασίας που συνδυάζει τρεις πιο απλούς δείκτες είναι ο δείκτης συνδυασμένης ξηρασίας (combined drought indicator).
Σχετικά με την εκδήλωση του φαινομένου της ξηρασίας κατά το τρέχον έτος, στο Δελτίο του Ιουλίου 2022 αναφέρεται ότι έντονη ξηρασία επηρεάζει πολλές περιοχές της Ευρώπης από την αρχή του έτους που συσχετίζεται με την ανομβρία σε συνδυασμό με τους καύσωνες στους μήνες Μάιο και Ιούνιο. Λόγω της ανομβρίας η στάθμη πολλών μεγάλων ποταμών μειώθηκε σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπως π.χ. ο Δούναβης στην Ουγγαρία και Γερμανία και ο Τάμεσης στην Αγγλία. Τα φαινόμενα αυτά επηρέασαν έντονα τους τομείς της ενέργειας λόγω της μείωσης της παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας και της αύξησης της κατανάλωσης για τα συστήματα ψύξης. Ιδιαίτερα έντονη ήταν η επίπτωση στη γεωργική παραγωγή που μειώθηκε σημαντικά. Το χειρότερο νέο είναι ότι η ίδια κατάσταση θα συνεχιστεί και για τους επόμενους τρεις κρίσιμους μήνες σε μεγάλες περιοχές της Ευρώπης, όπως προκύπτει από τους δείκτες που υπολογίστηκαν. Το χειρότερο είναι ότι οι κίνδυνοι ξηρασίας θα αυξηθούν σε πολλές περιοχές της Ευρώπης ιδιαίτερα στη Γαλλία, τη Ρουμανία, τη Γερμανία, καθώς και σε πολλές μεσογειακές χώρες συμπεριλαμβανομένης της Νότιας Ελλάδας.
Πιο συγκεκριμένα, σε ό,τι αφορά την εξέλιξη της ξηρασίας στην Ελλάδα στο Δελτίο Ιουλίου 2022 του Κέντρου Ερευνών της Ερευνών της Ε.Ε. αναφέρονται τα παρακάτω: Με βάση τον «τυποποιημένο δείκτη ξηρασίας» η Ελλάδα, όπως παρουσιάζεται στον σχετικό χάρτη, διακρίνεται σε δύο περιοχές, στο τμήμα της Νότιας Ελλάδας (Πελοποννήσου) που χαρακτηρίζεται ως μετρίως ξηρή (τιμή δείκτη -1,5 έως -1) και στο υπόλοιπο τμήμα που είναι κοντά στον χαρακτηρισμό «κανονικό», δηλαδή χωρίς κίνδυνο ξηρασίας. Με βάση όμως τον «δείκτη συνδυασμένης ξηρασίας» στα τέλη του Ιουνίου του τρέχοντος έτους η κατάσταση παρουσιάζεται πολύ χειρότερη. Ολόκληρη η Δυτική Ελλάδα, η Αττική, ολόκληρη η Πελοπόννησος και το βορειότερο τμήμα της Μακεδονίας και Θράκης, καθώς και η Κρήτη χαρακτηρίζονται ως περιοχές επικίνδυνες για ξηρασία. Σε ορισμένες δε περιοχές της Δυτικής Ελλάδας και κυρίως της Δυτικής Πελοποννήσου η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη χαρακτηριζόμενη ως κατάσταση συναγερμού (alert). Το ενδιαφέρον είναι ότι η υπόλοιπη Ελλάδα, στην οποία ανήκει και η περιοχή της Θεσσαλίας, και με τους δύο δείκτες χαρακτηρίζεται ως περιοχή χωρίς πρόβλημα ξηρασίας, επαληθεύοντας την κατάσταση που βιώσαμε τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Επομένως, μέχρι τώρα η περιοχή της Θεσσαλίας δεν είχε την τύχη άλλων περιοχών της Ελλάδας και της Ευρώπης για το έτος που διανύουμε. Αυτό όμως δεν πρέπει να δημιουργήσει εφησυχασμό, δεδομένου ότι το φαινόμενο της ξηρασίας δεν είναι προβλέψιμο με ασφάλεια και πρέπει να λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα, για τα οποία θα μιλήσουμε την επόμενη φορά.
1: Toreti et al. 2022. Drought in Europe July 2022, EUR 31147, Publication Office of the European Union. doi: 10.2760/014884

*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, ερευνητής,
 πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: christotsadilas@gmail.com).