Όταν μάλιστα ο τελευταίος το 1812 βρέθηκε στη Λάρισα, τον ακολούθησε όπως ήταν φυσικό και ο Βηλαράς. Στο σημείωμά μας αυτό θα επιχειρήσουμε να περιγράψουμε ακροθιγώς την τετραετή παρουσία στην πόλη μας της σημαντικής αυτής προσωπικότητας των γραμμάτων και της επιστήμης.Βιογραφικά
Ο Ιωάννης Βηλαράς γεννήθηκε το 1771 από Ηπειρώτες γονείς στα Κύθηρα, όπου βρέθηκε ο πατέρας του Στέφανος, εργαζόμενος εκεί ως ιατρός. Σε ηλικία έξι ετών εγκαταστάθηκε στα Ιωάννινα και παρακολούθησε μαθήματα στις φημισμένες τότε ελληνικές σχολές της πρωτεύουσας της Ηπείρου. Προικισμένος με το τάλαντο της γνώσης μετακόμισε το 1794 στην Πάδοβα της Ιταλίας, όπου συνέχισε τις σπουδές στην περίφημη Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της. Το 1800 τελείωσε τις σπουδές του και επέστρεψε στα Ιωάννινα, όπου διετέλεσε προσωπικός ιατρός του Βελή πασά, γιου του διαβόητου Αλή πασά, κοντά στον οποίον έμεινε μέχρι το 1816. Έτσι όταν το 1812 ο Βελής τοποθετήθηκε από τον σουλτάνο στο πασαλίκι της Λάρισας, ήλθε μαζί του και παρέμεινε μέχρι το 1816, οπότε επέστρεψε στα Ιωάννινα. Το 1820, μετά τη δολοφονία του Αλή πασά, κατέφυγε στα Ζαγοροχώρια, όπου έλαβε ενεργό μέρος, μαζί με άλλους Ηπειρώτες αγωνιστές, στον προεπαναστατικό αγώνα. Όμως ο θάνατος τον βρήκε σε μια ανθηρή στιγμή. Πέθανε τον Δεκέμβριο του 1823, σε ηλικία μόλις 52 ετών, στο Τσεπέλοβο, όπου και ενταφιάσθηκε. Ο τάφος του διατηρείται μέχρι σήμερα στη βόρεια πλευρά της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου του χωριού.
Ο Βηλαράς από μικρή ηλικία και κάτω από την πατρική εποπτεία, διάβαζε ακατάπαυστα φιλολογία. Αργότερα στην Πάδοβα, παράλληλα με τις ιατρικές του σπουδές, μελετούσε τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, τη δημοτική ποίηση της πατρίδος του και ξένη λογοτεχνία. Μετά τις σπουδές του, όταν πλέον ωρίμασε, παρουσίασε ένα πνευματικό έργο πολυμερές και πολυδύναμο. Περισσότερο όμως εντυπωσίασαν στην εποχή του οι γλωσσικές και ορθογραφικές αντιλήψεις του. Συγκεκριμένα το 1814 και ενώ βρισκόταν στη Λάρισα, τύπωσε στην Κέρκυρα το μοναδικό, όσο ζούσε, βιβλίο του που είχε τον τίτλο «Η ρομεηκη γλοσα». Στο έργο του αυτό ανέλυε τις τολμηρές και πρωτοποριακές για την εποχή του ιδέες γύρω από τη δημοτική, τη γλώσσα του λαού, αυτή που μιλούσε στις καθημερινές συναναστροφές ο απλός και αγράμματος ραγιάς. Στη γραμματική λ.χ. εισήγαγε τη φωνητική ορθογραφία, κατήργησε τα διπλά γράμματα, τους τόνους, τα πνεύματα, τις διφθόγγους και άλλους νεωτερισμούς. Οι αλλαγές που συνιστούσε στο βιβλίο του αυτό ήταν τόσο ισοπεδωτικές, ώστε ακόμη και σήμερα όποιος το διαβάζει, ας είναι και ο πλέον εξοικειωμένος με την ανάγνωση της δημοτικής γλώσσας, να ενοχλείται έντονα.
Επί πλέον ασχολήθηκε διεξοδικά με τη Βοτανική. Επειδή μάλιστα μελέτησε επιστημονικά τον συγκεκριμένο κλάδο δικαίως θεωρείται από όλους ως ο πρώτος βοτανολόγος της Ελλάδος. Λέγεται μάλιστα ότι ο κήπος του στα Ιωάννινα ήταν μια πραγματική Σχολή Βοτανικής.
Και στη Φαρμακευτική όμως έφθασε ο Βηλαράς σε υψηλές επιδόσεις. Είναι γνωστό ότι μεταγλώττισε στην ελληνική και μάλιστα στη δημοτική γλώσσα, πολλούς ξένους όρους της Φαρμακευτικής.
Είχε ακόμη βαθιές γνώσεις της φυσικομαθηματικής επιστήμης, σπουδαία επίδοση στην εκμάθηση ξένων γλωσσών και μια έμφυτη κριτική διαύγεια σε θέματα ηθικής και φιλοσοφίας.
Η παρουσία του Βηλαρά στη Λάρισα
Όπως είδαμε, ο Ιωάννης Βηλαράς ήλθε στη Λάρισα το 1812, συνοδεύοντας τον αφέντη του Βελή πασά ως προσωπικός ιατρός του. Είναι γνωστή η ασωτία του Βελή, ο οποίος έπασχε από αφροδίσια νοσήματα. Μάλιστα είχε γραφεί ότι «...η ασέλγειά του εκατοντάκις υπερέβαινε την του πατρός του και εκ τούτου όλον το σώμα του, όν σεσηπωμένον, είχεν πληγάς ανιάτους, ως και εις την γλώσσαν του». Γι’ αυτό ίσως εκτός του Βηλαρά, περιστοιχίζονταν στη Λάρισα και από μια μικρή ομάδα έμπειρων ιατρών, όπως ο Λουκής Βάγιας και ο Θερειανός από τη Ζάκυνθο. Εκτός αυτών όμως δεν έχανε την ευκαιρία να συμβουλεύεται και ξένους ιατρούς, οι οποίοι επισκέπτονταν την Ελλάδα ως περιηγητές. Γνωστή είναι η περίπτωση του Άγγλου ιατρού Henry Holland ο οποίος το 1812 και 1813 περιηγήθηκε πολλές περιοχές του ελλαδικού χώρου. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του δημοσίευσε το 1815 στο Λονδίνο τις περιηγητικές εντυπώσεις του σε βιβλίο με τον τίτλο «Travels in the Ionian Isles, Albania, Thessaly, Macedonia, &c, during the years 1812 and 1813». Ο Αγγλος ιατρός επισκέφθηκε τη Λάρισα στις 20 Νοεμβρίου του 1812, περίπου έξι μήνες μετά την εγκατάσταση του Βελή πασά στη θεσσαλική μεγαλούπολη. Φιλοξενήθηκε στην επισκοπική κατοικία και γνώρισε από κοντά τον Ιωάννη Βηλαρά. Ας αφήσουμε όμως τον Holland να μας περιγράψει την πρώτη συνάντηση μαζί του: «Δεν είχαμε μείνει αρκετή ώρα στην κατοικία του αρχιεπισκόπου[1], όταν μας επισκέφθηκαν δύο άλλοι ιατροί και οι δύο Έλληνες, από τους οποίους ο ένας είχε εκπληκτικά αξιοπρεπή μορφή και παρουσία. Αυτός ήταν ο Βηλαράς, ο οποίος καταγόταν από τα Ιωάννινα και ήταν πολύ γνωστός στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία για την ευρυμάθεια και τις λογοτεχνικές του επιδόσεις. Εδώ και αρκετά χρόνια παρέχει τις ιατρικές του υπηρεσίες στον Βελή πασά, αρχικά στον Μωριά και τώρα στη Θεσσαλία. Ο άλλος μας επισκέπτης ήταν ο Λουκής Βάγιας, ένας από τους ιατρούς του Αλή πασά, τον οποίο είχε στείλει ο βεζίρης πριν από λίγες εβδομάδες, για να δώσει και αυτός τη γνωμάτευσή του, για την περίπτωση του γιου του... Στη συζήτηση με τους δύο αυτούς ιατρούς αντιληφθήκαμε γρήγορα την ανώτερη και ρωμαλέα κατανόηση του Βηλαρά, του οποίου όλες οι παρατηρήσεις είχαν τη σφραγίδα της βαθιάς και αταλάντευτης σκέψης και των πολλών γνώσεων, οι οποίες γίνονταν ακόμα πιο εντυπωσιακές, από κάποιο στωικό και σκληρό χιούμορ που διέθετε».
Την επόμενη ημέρα, Κυριακή βράδυ, βρέθηκαν και πάλι μαζί στο δείπνο του μητροπολίτη Πολύκαρπου Δαρδαίου. Εκεί είχαν την ευκαιρία, σε μια μακρά συζήτηση, να αναπτύξουν θέματα γύρω από την προσωπικότητα του αρχαίου ελεύθερου δημοκρατικού πολίτη και του σύγχρονου καταπιεσμένου ραγιά. Μίλησαν για τις επίκαιρες την εποχή εκείνη κατακτήσεις της Χημείας και της Φυσικής, για μεταφυσικά και ηθικά ζητήματα. Στο τέλος ο Αγγλος περιηγητής θαύμασε τις ποιητικές αρετές του συνομιλητή του και δικαιολόγησε απόλυτα τη φήμη που τον συνόδευε. Γράφει ο Holland: «Στην πορεία αυτών των συζητήσεων, διαπίστωσα τις πολλές γνώσεις του Βηλαρά τόσο στις φυσικές, όσο και στις μεταφυσικές επιστήμες. Έχει τη φήμη, πιστεύω δίκαια, του πρώτου βοτανολόγου στην Ελλάδα. Οι γνώσεις για την πρόοδο της Χημείας έφθαναν μέχρι την πρόσφατη ανακάλυψη των μεταλλικών βάσεων των αλκαλίων... Φαίνεται ότι τον είχαν απασχολήσει πολύ τα θέματα της φυσικής και ηθικής, η ανάπτυξη των οποίων διακρινόταν από τον ίδιο τόνο σατυρικού σκεπτικισμού, που ήταν το γενικό χαρακτηριστικό των απόψεών του... Το ποιητικό ταλέντο του Βηλαρά δεν υστερεί καθόλου σε σχέση με τις λογοτεχνικές και επιστημονικές γνώσεις του και η αξία κάποιων χειρόγραφων ποιημάτων στα ρωμαίικα, του χάρισε μεγάλη αναγνώριση από τους συμπατριώτες του... Πιστεύω πως ο Ιωάννης Βηλαράς είναι ένα από τα καλύτερα παραδείγματα Έλληνα λόγιου, πραγματικά ανώτερου από τους περισσότερους συμπατριώτες του σε γνώσεις, οι οποίες χρωματίζουν εντονότερα τον χαρακτήρα του».
Είναι γνωστό ότι ο Βηλαράς στις περιοχές όπου ζούσε, προσπαθούσε να δημιουργήσει φυτώρια ομάδων από διανοούμενους, στους οποίους και ανέπτυσσε τις δικές του επαναστατικές γλωσσικές θεωρίες. Στη Λάρισα κατά τη διάρκεια των τεσσάρων χρόνων της παραμονής του φαίνεται ότι δημιούργησε μια παρόμοια ομάδα λογίων. Στην ομάδα αυτή είχε προσχωρήσει και ο δικός μας Ιωάννης Οικονόμου Λογιώτατος ο Λαρισσαίος. Όπως αναφέρει ο τελευταίος σε διάφορες επιστολές του, θεωρεί τη γνωριμία με τον Βηλαρά το σημαντικότερο γεγονός της ζωής του. Αποδέχθηκε κατ΄ αρχήν τις ιδέες του δημοτικισμού, εγκαταλείποντας την αρχαΐζουσα γλώσσα, όμως δεν ακολούθησε ποτέ τις ριζοσπαστικές καινοτομίες της «ρομεηκης γλοσας». Το πόσο μεγάλη επίδραση εξάσκησε ο Βηλαράς στη συγκρότηση της προσωπικότητας του Ιωάννη Λογιωτάτου, αλλά και το πόσο συνέβαλε στην έντονη πνευματική κίνηση που εμφανίσθηκε στη Λάρισα την περίοδο εκείνη, αποδεικνύεται από μια επιστολή του Λογιωτάτου στον φημισμένο ιατροφιλόσοφο τον Μάρτιο του 1818, όταν ο τελευταίος είχε φύγει από τη Λάρισα και είχε εγκατασταθεί στα Ιωάννινα. Γράφει μεταξύ άλλων: «...Και που να εύρω άλλον Βηλαράν, ιατρόν, διδάσκαλον, συμβουλάτορα, καλοθελητήν μου; Επειδή, ας αφήσω όλα τα άλλα, όταν ενθυμηθώ την ολοϋστερινήν ομιλίαν όπου είχαμεν κάμη εις τον Τούρναβον, μ’ έρχεται να πιστεύσω, ότι είχ’ αξιωθή ν’ ακούσω τον Σωκράτην. Τώρα όλα τα υστερήθηκα και με φαίνεται, ότι εις τούτην την παλαιολάρισσαν, να ευρίσκομαι ωσάν εις την Σιβηρίαν...».
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
[1]. Η κατοικία του μητροπολίτη της Λάρισας ήταν το Επισκοπείο, το οποίο την περίοδο εκείνη βρισκόταν στη βόρεια πλευρά της βασιλικής του Αγίου Αχιλλίου.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
