Όταν η βιοποικιλότητα αναφέρεται στο οικοσύστημα, στο οποίο ασκείται η Γεωργία, δηλαδή στο αγροτικό οικοσύστημα, τότε μιλούμε για την Αγροτική Βιοποικιλότητα (Α.Β.Π.), η οποία σύμφωνα με τη Σύμβαση του Ο.Η.Ε. για τη Βιοποικιλότητα περιλαμβάνει όλα τα συστατικά της βιοποικιλότητας που σχετίζονται με τα τρόφιμα και τη γεωργία, καθώς και τα συστατικά που αποτελούν τα αγροτικά οικοσυστήματα. Η Α.Β.Π., επομένως, περιλαμβάνει όλα τα φυτά, τα ζώα και τους άγριους συγγενείς τους, τους μικροοργανισμούς, τα έντομα και όλα τα είδη που αλληλεπιδρούν, όπως επικονιαστές, παράσιτα, αρπακτικά και ανταγωνιστές που συμμετέχουν στη γεωργία, την κτηνοτροφία, τα δάση και την αλιεία. Η Α.Β.Π. έχει τεράστια σημασία για τον άνθρωπο, δεδομένου ότι προμηθεύει σ’ αυτόν τα τρόφιμα και τα μέσα παραγωγής τους. Η ραγδαία μεγέθυνση του παγκόσμιου πληθυσμού δημιουργεί αυξημένες ανάγκες παραγωγής τροφίμων και υλικών που χρειάζεται ο άνθρωπος (ίνες, υλικά κατασκευής, ενέργεια) που παρέχονται σχεδόν εξ ολοκλήρου από την Α.Β.Π. Εκτιμάται ότι μέχρι το 2050 θα απαιτούνται 3.000 θερμίδες κατ’ άτομο την ημέρα για τη διατροφή του πληθυσμού που θα παράγονται από την Α.Β.Π. Επομένως, η Α.Β.Π. πρέπει να είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος για την ανάπτυξη και προώθηση του Πρωτογενή Τομέα της Γεωργίας (Π.Τ.Γ.), ιδιαίτερα δε σε μια περίοδο που ακολουθεί τις κρίσεις της πανδημίας Covid-19, την ενεργειακή και τη νέα οικονομική κρίση που βιώνει ο κόσμος, οι οποίες, εκτός των άλλων, απειλούν έντονα και την επισιτιστική ασφάλεια. Επομένως οποιαδήποτε αιτία επηρεάζει την Α.Β.Π. αφορά άμεσα τον Π.Τ.Γ. και ολόκληρη την κοινωνία.
Από τα προηγούμενα προκύπτει ότι στα επόμενα χρόνια για να αντιμετωπισθούν οι διατροφικές ανάγκες του ανθρώπου πρέπει η γεωργική παραγωγή (φυτική και ζωική) να εντατικοποιηθεί. Πόσο εύκολο ή και δυνατό, όμως, είναι αυτό κάτω από τα νέα δεδομένα που δημιουργεί η Κλιματική Αλλαγή (Κ.Α.); Για να απαντηθεί το ερώτημα αυτό πρέπει να γνωρίζουμε τις επιπτώσεις της Κ.Α. στα συστατικά της Α.Β.Π. Ως ενδεικτικά παραδείγματα των καταστάσεων που θα δημιουργηθούν στις νέες κλιματικές συνθήκες αναφέρονται τα ακόλουθα:
Τα φυτά, όπως αναφέραμε σε προηγούμενα άρθρα («ΕτΔ» 5-4-21, 3-10-22, 10-10-22), αντιδρούν με αρκετά διαφορετικό τρόπο ανάλογα με την κατηγορία στην οποία ανήκουν. Έτσι, τα φυτά της κατηγορίας C3 (σιτάρι, κριθάρι, βρώμη, σίκαλη, βαμβάκι, ηλίανθος, ντομάτες, πατάτες, πιπεριές, μελιτζάνες, ακρόδρυα-φρούτα κ.λπ.) είναι λιγότερο ανθεκτικά σε μεγαλύτερες θερμοκρασίες και ξηρασίες σε σύγκριση με τα φυτά C4 (καλαμπόκι και ορισμένα κηπευτικά). Οι αποδεκτές από την Πολιτεία προβλέψεις, πάνω στις οποίες βασίστηκε η διαμόρφωση της Εθνικής Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην Κ.Α. (ΕΣΠΚΑ) λένε ότι μακροπρόθεσμα (μέχρι το 2100) και στα δύο σενάρια (Α2: Πρόβλεψη αύξησης της συγκέντρωσης CO2 στα 850 ppm, B2: Αύξηση CO2 στα 620 ppm) οι αποδόσεις των φυτών C3 θα μειωθούν σημαντικά, εάν παραμείνουν στις περιοχές που καλλιεργούνται σήμερα, σε σύγκριση με τις αποδόσεις των φυτών C4, οι οποίες δεν θα επηρεαστούν ή και θα αυξηθούν και στα δύο σενάρια. Αυτό σημαίνει ότι τα φυτά της κατηγορίας C3 θα πρέπει να μετακινηθούν βορειότερα στη χώρα, όπου η αύξηση της θερμοκρασίας και η μείωση των βροχοπτώσεων θα είναι ηπιότερες. Προκειμένου να παραμείνουν οι καλλιέργειες που αναπτύσσονται σήμερα στις ίδιες περιοχές, απαιτείται να βρεθούν/δημιουργηθούν νέες, ανθεκτικές ποικιλίες στα νέα κλιματικά δεδομένα.
Σε ό,τι αφορά τα ζώα, ισχύουν ανάλογες προβλέψεις. Η αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί σε στρες και μείωση της κατανάλωσης τροφής που καταλήγει σε μείωση του βάρους του παραγόμενου κρέατος και γάλακτος. Σε ξηρά και ημίξηρα περιβάλλοντα η αναπαραγωγή των ζώων μειώνεται λόγω της μειωμένης παραγωγής φυτικής βιομάζας στους βοσκότοπους, της μειωμένης διαθεσιμότητας νερού που οδηγεί στην ανάγκη μετακινήσεων των ζώων σε μεγαλύτερες αποστάσεις για αναζήτηση τροφής και νερού. Επίσης, η Κ.Α. οδηγεί σε ανακατανομή, τόσο γεωγραφική όσο και φαινολογική παθογόνων και εντόμων, αυξάνοντας την ευαισθησία και τους κινδύνους από ασθένειες. Σε όλες αυτές τις επιπτώσεις της Κ.Α., τα ζώα αντιδρούν προσπαθώντας να προσαρμοσθούν με την ανάπτυξη μηχανισμών που επηρεάζουν τη λειτουργία τους και εν τέλει την παραγωγική τους ικανότητα σε κρέας και γάλα, αλλά και τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (μεθανίου). Όπως και στην περίπτωση των φυτών, για την προσαρμογή στα νέα κλιματικά δεδομένα απαιτείται η δημιουργία ανθεκτικότερων φυλών ζώων. Μία ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη βιοποικιλότητα του εδάφους, της οποίας η σημασία είναι πολύ μεγάλη για την παραγωγικότητα των εδαφών. Στο έδαφος διαβιεί ένας τεράστιος αριθμός οργανισμών, φυτικών (χλωρίδα) και ζωϊκών (πανίδα) διαφόρων μεγεθών που ανήκουν σε πολλές κατηγορίες, όπως βακτήρια, μύκητες, πρωτόζωα, νηματώδεις, ακάρεα κ.λπ., που παίζουν τεράστιο ρόλο στην ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων στη φύση, στην ανταλλαγή των αερίων του θερμοκηπίου, στη διατήρηση της δομής του εδάφους, στη ρύθμιση της κυκλοφορίας του νερού στο έδαφος, στην αποσύνθεση των οργανικών ρύπων, δηλαδή στο σύνολο της λειτουργίας των οικοσυστημάτων, που αποτελούν το θεμέλιο της ζωής στον πλανήτη.
Πώς, λοιπόν, θα αντιμετωπισθούν οι κίνδυνοι που απειλούν τη βιοποικιλότητα στα νέα κλιματικά δεδομένα, τα οποία έχουν ήδη δημιουργηθεί και η έντασή τους συνεχώς αυξάνεται. Η ανάγκη αυτή φέρει στην επιφάνεια το τεράστιο λάθος (έγκλημα) της πολιτικής που ακολουθήθηκε μέχρι σήμερα, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την τεράστια μείωση έως και εξαφάνιση σε πολλές περιπτώσεις της βιοποικιλότητας της χώρας και την αντικατάσταση των ειδών ζώων και φυτών με εισαγόμενα είδη, έχοντας εκχωρήσει ουσιαστικά την ανεξαρτησία της χώρας σε έναν πολύ σημαντικό τομέα. Έτσι, η οργάνωση της προσπάθειας αναζήτησης, βελτίωσης και διάδοσης της εγχώριας Α.Β.Π. πρέπει να αποτελέσει εθνική προτεραιότητα, ώστε τα επόμενα πολύ δύσκολα για τη γεωργία της χώρας χρόνια λόγω της Κ.Α. να αποκτήσει η χώρα σοβαρά εργαλεία στην αντιμετώπιση της επισιτιστικής ασφάλειας. Η ενίσχυση της Τράπεζας Γενετικού Υλικού και γενικότερα η προώθηση της αγροτικής έρευνας, η οποία συνεχίζει να είναι περιθωριοποιημένη, πρέπει επιτέλους να γίνει κατανοητό ότι είναι πολύ σημαντικό θέμα για την ανάπτυξη του Π.Τ.Γ.

*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, ερευνητής, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).