Αυτό που χρειαζόμαστε, ανέφερε από την πλευρά του ο ΥπΕΞ της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας Δημ. Μπίτσιος, «είναι μια μέγιστη χειρονομία», αλλά «μια απόσυρση 5 έως 10.000 δεν είναι αρκετή όταν υπάρχουν 40 ή ίσως 35.000 Τούρκοι στο νησί». Στην ίδια συζήτηση επί του εδαφικού-πολιτειακού, ο Κίσινγκερ ανέφερε ακόμα πως «ο Μακάριος μιλά τώρα για δέκα έως είκοσι καντόνια», ενώ ο Μπίτσιος επισήμανε ότι «οι Τούρκοι έχουν προτείνει ένα μεγάλο καντόνι στα βόρεια και περίπου πέντε καντόνια στον νότο και η θέση μας είναι ότι η περιοχή πρέπει να είναι περίπου ισοδύναμη με το ποσοστό του πληθυσμού». Εν τω μεταξύ, θα περάσουμε δύσκολες ώρες με το Κογκρέσο και την Ελληνική Ομογένεια αν δεν ψηφίσουμε υπέρ της αποχώρησης των Τούρκων στην Κύπρο, ενώ θα χάσουμε την αξιοπιστία μας και έναντι της Αγκυρας, δήλωνε ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών λίγες μέρες νωρίτερα -στις 22 Οκτωβρίου 1974- σε κλειστή συνεδρίαση στελεχών των Στέιτ Ντιπάρτμεντ με θέμα το Κυπριακό, ενώ αναφερόμενος στον ασταθή διεθνή περίγυρο στη Μεσόγειο, έθετε το ερώτημα εάν και κατά πόσο «…έχει σκεφτεί κανείς τι θα συμβεί εάν γίνει πόλεμος Ισραήλ-Συρίας το επόμενο καλοκαίρι και οι Ρώσοι προσπαθήσουν να επέμβουν, πώς μπορούμε να λειτουργήσουμε στην Ανατολική Μεσόγειο, χωρίς τους Τούρκους;». Την ώρα μάλιστα -συμπλήρωνε ο βοηθός υπουργού για Ευρωπαϊκές Υποθέσεις Arthur Hartman- που «η ομάδα AHEPA ήταν πολύ πιο ακραία από την ελληνική κυβέρνηση». Την ίδια περίοδο -και συγκεκριμένα στις 3 Οκτωβρίου 1974- τηλεγράφημα της Αμερικανικής Πρεσβείας στη Λευκωσία προς το Στέιτ Ντιπάρντμεντ- έκανε λόγο για «απειλή Κληρίδη να ανακοινώσει την παραίτησή του, εκτός αν λάβει σαφή δημόσια εντολή από Ελληνοκύπριους, από την Ελλάδα και από τον Μακάριο, με κάποια διαβεβαίωση από τον τελευταίο ότι δεν θα επιστρέψει στην Κύπρο σύντομα και θα ματαιώσει την ανατρεπτική δημόσια κατακραυγή που έχει υποκινήσει». Οι επίσημες αυτές συζητήσεις περιέχονται στο βιβλίο του στρατηγικού αναλυτή Νικ. Λυγερού, επιλεγμένα αποσπάσματα του οποίου παρουσιάζει η «ΕτΔ», σε επίσημη μετάφραση της Λαρισαίας Φανής Καράτζιου. Πιο συγκεκριμένα:
ΑΠΕΙΛΗ ΚΛΗΡΙΔΗ ΝΑ ΠΑΡΑΙΤΗΘΕΙ ΑΝ ΔΕΝ «ΣΥΜΜΟΡΦΩΘΕΙ» Ο ΜΑΚΑΡΙΟΣ
Τηλεγράφημα από την Πρεσβεία στην Κύπρο προς το Υπουργείο Εξωτερικών Λευκωσία, 3 Οκτωβρίου 1974, 1700Ζ.
3454. Θέμα: Συνομιλία με τον Denktash.
1. Είδα τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Denktash στις 3 Οκτωβρίου λίγες μέρες μετά την επιστροφή του από το Συμβούλιο της Ευρώπης και τη διαβούλευση στην Άγκυρα. {...}
2. {...} την απειλή του Κληρίδη να ανακοινώσει την παραίτησή του την επομένη ή δύο μέρες, εκτός αν λάβει σαφή δημόσια εντολή από Ελληνοκύπριους, από την Ελλάδα και από τον Μακάριο, με κάποια διαβεβαίωση από τον τελευταίο ότι δεν θα επιστρέψει στην Κύπρο σύντομα και θα ματαιώσει την ανατρεπτική δημόσια κατακραυγή που έχει υποκινήσει.
3. {...} Ο Denktash είχε επίσης δίκιο, όταν έθεσε τις έντονες ερωτήσεις στις 20 Σεπτεμβρίου σχετικά με το εάν ο Κληρίδης θα μπορούσε να παραμείνει στις διαπραγματεύσεις και, εάν ναι, αν μπορούσε να υπογράψει. {...} Ο Καραμανλής είχε βγει στις 30 Σεπτεμβρίου με ένα ευχάριστο μήνυμα συμπαράστασης, παρόλο που απογοητευτικά το είχε αφήσει να αποδυναμωθεί την επόμενη μέρα. {...} Να αποτρέψει τον Μακάριο από την πρόωρη επιστροφή του. Ο υπουργός Kissinger είναι επιφορτισμένος με ενεργητική διπλωματία που στοχεύει στην υποστήριξη της διαπραγμάτευσης Κληρίδη-Denktash και στην εισαγωγή ευελιξίας επί της ουσίας. Ο Κληρίδης είχε ξεκάθαρη δήλωση υποστήριξης των ΗΠΑ. {...}
4. {...} Η προσωπική μου εικασία ήταν ότι ο Κληρίδης θα έκρινε ότι έπρεπε να προχωρήσει περαιτέρω στην απειλή του και ίσως ακόμη και να την αντιμετωπίσει, μέχρι να λάβει περισσότερα. {...}
5. Ο Denktash είπε με προφανή ειλικρίνεια ότι ευχήθηκε στον Κληρίδη. Η Τουρκία ήταν έτοιμη να κάνει παραχωρήσεις για να τον βοηθήσει αν μπορούσαμε να ξεπεράσουμε αυτό το εμπόδιο.
Crawford
ΠΙΟ ΑΚΡΑΙΑ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΜΟΓΕΝΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ
Πρακτικά της συνεδρίασης του προσωπικού του υπουργού Εξωτερικών Kissinger Washington, 22 Οκτωβρίου 1974, 9-10:10 π.μ.
{...}
Mr. Hartman : {...} Οι Τούρκοι εξακολουθούν να είναι πολύ αγχωμένοι να πάρουν αναβολή, σκεφτείτε ότι θα ήταν καλύτερο να κάνετε μια συνάντηση μετά την επίσκεψή σας. {...}
Secretary Kissinger: Τι συνέβη με τον DEMIREL;
Mr. Hartman: {...}
Υπάρχει ένα τρίτο πρόβλημα στο ότι ο Bouteflika λέει ότι είχε ήδη μία αναβολή και ότι είναι πολύ ανήσυχος να προγραμματίσει τη συζήτηση. {...}
Mr. Sisco: {...}
Secretary Kissinger: Αλλά υπάρχουν κάποιες κυβερνήσεις όπου οι Πρέσβεις κάνουν ό,τι θέλουν οι πρωθυπουργοί. {...}
Mr. Sisco: {...}
Mr. Hartman: {...} και οι Έλληνες μπορούν πραγματικά να έρθουν με μια μέτρια επίλυση. {...}
Secretary Kissinger: Λοιπόν, φαίνεται να έχει μπει στα κεφάλια των ανθρώπων η ιδέα ότι, ένα ανατρέψαμε τον Μακάριο, δύο ότι το κάναμε για να εγκαθιδρύσουμε μια βάση του ΝΑΤΟ, και ως εκ τούτου θα βάλουμε όλους τους αδέσμευτους εναντίον μας και οι Τούρκοι πρόκειται να απομονωθούν.
Mr. Hartman: Αλλά φαίνεται να υπάρχουν κάποιες έντονες αντιδράσεις από τους Άραβες. {...} {...}
Secretary Kissinger: Ας ξεχάσουμε το ταξίδι.
Mr. Sisco: {...}
Secretary Kissinger: Θα οδηγήσουμε τους Τούρκους σε γρήγορο εθνικιστικό ουδετερισμό με τις ανόητες χασομέριες μας. {...}
{...}
Secretary Kissinger: Αυτή δεν είναι μια εντελώς διαφορετική κατάσταση, γιατί το τελικό αποτέλεσμα, που οι Τούρκοι μπορούν μόνο να καταλήξουν στο συμπέρασμα, είναι ότι, σίγουρα, είμαι καλός τύπος, ο Πρόεδρος είναι καλός τύπος—και δεν μπορούμε να διαχειριστούμε την εσωτερική μας κατάσταση. {...}
{...}
Secretary Kissinger: {...} Θέλω οι Τούρκοι να έχουν τουλάχιστον την αίσθηση ότι τους απαντήσαμε σε κάτι άλλο εκτός από γραφειοκρατική κουβέντα. {...}
Secretary Kissinger: Έχουμε πει ποτέ ξεκάθαρα στους Έλληνες ότι πιστεύουμε ότι θα ήταν καλύτερο να υπάρξει καθυστέρηση;
Mr. Baffum: {...}
Secretary Kissinger: Και οι Τούρκοι ξέρουν τι κάναμε εμείς — πού έχουμε το ιστορικό μας πρόβλημα;
Mr. Sisco: {...}
Secretary Kissinger: Έχει σκεφτεί κανείς σε αυτό το κτίριο τι θα συμβεί εάν γίνει πόλεμος Ισραήλ-Συρίας το επόμενο καλοκαίρι και οι Ρώσοι προσπαθήσουν να επέμβουν, πώς μπορούμε να λειτουργήσουμε στην Ανατολική Μεσόγειο, χωρίς τους Τούρκους;
{...}
Secretary Kissinger: {...} Αυτό που θέλουν οι Έλληνες είναι μια αβίαστη συζήτηση και τουρκικές υποχωρήσεις. {...}
{...}
Secretary Kissinger: {...} Αλλά το γεγονός ότι στην Ελλάδα τα πράγματα θα είναι όπως στην Πορτογαλία είναι τουλάχιστον 40-60. {...} θα δυσκολέψει την απόκτηση τουρκικών παραχωρήσεων. Εάν ούτως ή άλλως υπάρξουν τουρκικές παραχωρήσεις, θα εκληφθούν από τους Τούρκους ως ταπείνωση. {...}
Secretary Kissinger: Αλλά ακόμη κι αν οι Έλληνες ενσωματώσουν όλες τις αρχές για τις οποίες μιλούσαμε στο ψήφισμα του ΟΗΕ, θα στερηθούμε κάθε αμερικανική πίστωση γι’ αυτό και επομένως δεν θα έχουμε κανένα αντίκτυπο στην Ελλάδα. {...}
{...}
Mr. Hartman: Η ομάδα AHEPA ήταν πολύ πιο ακραία από την ελληνική κυβέρνηση.
{...}
Secretary Kissinger: {...} Θα περάσουμε ζοφερές ώρες με το Κογκρέσο και με την ομάδα AHEPA, εάν δεν ψηφίσουμε υπέρ της αποχώρησης. Αλλά αν ψηφίσουμε υπέρ της αποχώρησης, με ό,τι γίνει στην Άγκυρα δεν θα επανέλθει η αξιοπιστία μας. {...}
ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΣ, ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
Μνημόνιο Συνομιλίας Ρώμη, 5 Νοεμβρίου 1974, 8 π.μ.
ΘΕΜΑ Κύπρος ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ
* Έλληνες
* Η.Ε. Δημήτρης Μπίτσιος, Έλληνας υπουργός Εξωτερικών
* Ε. Φ. Φίμιος Στοφορόπουλος, Έλληνας Chef de Cabinet
* ΗΠΑ
* Ο υπουργός Εξωτερικών (The Secretary of State)
* Arthur A. Hartman, βοηθός υπουργού για Ευρωπαϊκές Υποθέσεις
{...}
Secretary: {...} Οι Βρετανοί πίστευαν ότι θα μπορούσαν να επιτύχουν μια διευθέτηση εκεί. Στην πραγματικότητα, είχαμε ενθαρρύνει τους Τούρκους να κάνουν μια πρόταση ώστε να υπάρξει κάτι για το οποίο θα μπορούσαν να διαπραγματευτούν, αλλά ο Κάλλαχαν ήταν τόσο θυμωμένος με τους Τούρκους που δεν μπορούσε να κινήσει τη διαδικασία.
{...}
Μπίτσιος: {...} Η θέση του ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ είναι γνωστή και σε αυτήν την περίοδο πριν τις εκλογές θα ήθελε να δει κάποια κίνηση στις συνομιλίες Κληρίδη-Denktash. {...}
{...}
Secretary: Ο Μακάριος μίλα τώρα για δέκα έως είκοσι καντόνια.
Μπίτσιος: Οι Τούρκοι έχουν προτείνει ένα μεγάλο καντόνι στα βόρεια και περίπου πέντε καντόνια στον νότο. Η θέση μας είναι ότι η περιοχή πρέπει να είναι περίπου ισοδύναμη με το ποσοστό του πληθυσμού.
{...}
Secretary: Νομίζω ότι οι Τούρκοι δεν θέλουν να φύγω χωρίς κάποια συγκεκριμένη πρόοδο.
{...}
Μπίτσιος: {...} Αν μπορούσαμε απλώς να πείσουμε τον Denktash να λάβει κάποιες κατευθυντήριες γραμμές μέσω μυστικών διπλωματικών προσπαθειών, κάτι που θα καθοδηγούσε τον Denktash να ξεκινήσει τις συνομιλίες.
{...}
Μπίτσιος: Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια μέγιστη χειρονομία και, ειλικρινά, μια απόσυρση 5 έως 10.000 δεν είναι πολλή χειρονομία για εμάς όταν υπάρχουν 40 ή ίσως 35.000 Τούρκοι στο νησί. {...}
Secretary: Θέλετε επίσης και τη μισή Αμμόχωστο.
Μπίτσιος: {...}
Secretary: Είναι πολύ δύσκολο για μένα να βοηθήσω εάν η ελληνική Κυβέρνηση παίρνει αντιαμερικανικές θέσεις. Δεν μπορώ να κάνω θαύματα. {...}
{...}
Μπίτσιος: Προφανώς, είναι καλύτερο να τακτοποιήσετε όλα όσα μπορούν να διευθετηθούν.
Secretary: Δεν ξέρω ποια πρέπει να είναι η ισορροπία. Ίσως θα μπορούσαμε να συνδεθούμε εάν υπάρχει ένα πιθανό πλεονέκτημα με την Ελλάδα.
{...}
Μπίτσιος: Στην υφαλοκρηπίδα, πάντα θέλαμε να διαπραγματευτούμε με βάση τη συνθήκη του 1958. {...}
Secretary: Εννοείτε πληθυσμούς ανταλλαγής;
Μπίτσιος: Ναι, ίσως θα ήταν πιο εύκολο, αλλά θα παρουσίαζε ηθικό πρόβλημα. Θα υπονόμευε επίσης την άποψη του Μακαρίου ότι δεν πρέπει να υπάρξει ανταλλαγή πληθυσμού στην Κύπρο.
{...}
Secretary: {...} Έχετε τον Δημητρακόπουλο να συνεργάζεται με τον Παπανδρέου. Παρεμπιπτόντως, η σοβιετική στρατηγική είναι ξεκάθαρη. Πρώτον, θέλουν να διεθνοποιήσουν το όλο πρόβλημα. Δεύτερον, δεν θα τους πείραζε να δουν μια δυσαρέσκεια της Τουρκίας από τη Δύση αν οι Τούρκοι έρθουν σε ρήξη μαζί μας και αυτό θα συμβεί αν οι Ελληνοαμερικανοί πετύχουν.
{...}
Μπίτσιος: Αν οι Έλληνες έχουν αποδεχθεί μια γεωγραφική βάση πριν από τις εκλογές, μέχρι εκεί μπορούμε να προχωρήσουμε.
Secretary: Υποστηρίζουμε τον ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ πολύ δυνατά και θέλουμε να πετύχει.
{...}
(Σε πιστή μετάφραση από τα επιλεγμένα σημεία του κειμένου που είναι αναδημοσιευμένο στον σύνδεσμο:
https://lygeros.org/63644-en/,
https://lygeros.org/63645-en/,
https://lygeros.org/63646-en/, συντεταγμένου στην Αγγλική γλώσσα, η επαρκής γνώση της οποίας βεβαιώνεται σύμφωνα με το άρθρο 36 παρ. 2 στοιχ. β) και γ) του Κώδικα Δικηγόρων).
Επιμέλεια: Μπάμπης Λαμπαδιάρης
