Και οι δύο αυτές κρίσιμες φάσεις της Κυπριακής τραγωδίας αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης για τις Υπηρεσίες και τα στελέχη τους, στην προσπάθειά τους να επαναξιολογήσουν τη στάση της χώρας τους, σε ένα διεθνές πολεμικό και διπλωματικό γεγονός που εξελίσσονταν στους κόλπους δύο ισχυρών συμμάχων τους στο ΝΑΤΟ. (Και το οποίο, ακόμη και στις μέρες μας, παραμένει ανοιχτό, παρά τις πολιτικές και πολιτειακές διευθετήσεις, διεθνείς αποφάσεις και διαχρονικές προσπάθειες ειρήνευσης και καλυτέρευσης της καθημερινότητας χιλιάδων Ελληνοκύπριων και Τουρκοκύπριων στην πατρώα γη). Στη σχετική Μελέτη των Υπηρεσιών αναφέρεται συγκεκριμένα ότι: « Πολύ καλές ήταν οι μυστικές αναφορές σχετικά με την πιθανότητα τουρκικής εισβολής στην Κύπρο», «αλλά οι αναφορές από την Πρεσβεία στην Αθήνα, ειδικά την περίοδο πριν από το πραξικόπημα, ήταν πενιχρές». Και αυτό -σημείωναν- «είναι πρόβλημα σοβαρό και πρέπει να αντιμετωπιστεί από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, επειδή η άγνοια τέτοιων θεμάτων θα μπορούσε να βλάψει ουσιαστικά την ικανότητα ανάλυσης γεγονότων, καθώς εξελίσσονται, σε αυτήν ή σε οποιαδήποτε μελλοντική κρίση». Η προειδοποίηση των μυστικών υπηρεσιών για τη δεύτερη φάση της εισβολής των Τούρκων «φαίνεται να ήταν σαφής, αλλά το State Department προφανώς δεν ενήργησε σχετικά», αναφέρεται σε άλλο σημείο της Μελέτης που εκπονήθηκε από το προσωπικό της κοινότητας Πληροφοριών για τον διευθυντή της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, Colby. Την ίδια περίοδο -7 Ιανουαρίου 1975- σε συνάντηση του Αμερικανού προέδρου Τζ. Φορντ με τον υπουργό Εξωτερικών, Χένρι Κίσινγκερ, και κορυφαίους διπλωμάτες και επιτελείς -συζητιούνται οι αμερικανικές θέσεις ενόψει των συνομιλιών που διεξάγονται μεταξύ των εμπόλεμων μερών. «Οι Έλληνες -αναφέρει σχετικό Υπόμνημα Συνομιλίας- έχουν εγκαταλείψει τα περισσότερα από τα προηγούμενα αιτήματά τους. Τα κύρια ζητήματα τώρα είναι η έκταση της τουρκικής περιοχής, οι εξουσίες της κεντρικής κυβέρνησης και οι πρόσφυγες». Από την άλλη «οι Τούρκοι θέλουν να είναι Ευρωπαίοι και προσανατολισμένοι προς εμάς. Δεν λειτουργούν πολύ καλά τη δημοκρατία. Είχαν κακοτυχία στις τελευταίες εκλογές, αλλά η Κυβέρνηση του Ecevit ήταν καλή» και «οι στρατιωτικοί γίνονται ανυπόμονοι». Όσον αφορά την Ελλάδα, ανέφεραν ότι «η κατάσταση έχει βελτιωθεί πολύ και η αμερικανική θέση έχει βελτιωθεί από την κακή θέση του περασμένου καλοκαιριού. Ο Καραμανλής έχει κάνει σπουδαία δουλειά στη χώρα». Ο πρόεδρος Φορντ πάντως -με τον νου στην πάντα δυνατή ελληνική ομογένεια- για μία ακόμα φορά αναφέρθηκε στον γνωστό Δημητρακόπουλο, τονίζοντας ότι «πραγματικά ξεσήκωσε την ελληνική κοινότητα », ενώ ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Κύπρο William Crawford, αποτιμώντας την κατάσταση στη μεγαλόνησο, ανέφερε πως «οι Τουρκοκύπριοι λένε ότι η Τουρκία δεν μπήκε για να μας σώσει, αλλά για τους δικούς της σκοπούς», ενώ οι Ελληνοκύπριοι πλέον απογοητεύονται από την Ελλάδα». Οι παραπάνω διάλογοι-εκτιμήσεις περιέχονται στο νέο βιβλίο του στρατηγικού αναλυτή Νίκου Λυγερού, επιλεγμένα αποσπάσματα του οποίου παρουσιάζει η «ΕτΔ» σε μετάφραση της Λαρισαίας εκπαιδευτικού Φανής Καράτζου. Πιο συγκεκριμένα:
ΔΥΣΑΡΕΣΤΗΜΕΝΟΙ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ, Ο ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ ΧΕΙΡΙΖΕΤΑΙ ΚΑΛΑ ΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΟ
Υπόμνημα Συνομιλίας Washington, 7 Ιανουαρίου 1975, 4:35-5:15 μ.μ.
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ Πρόεδρος Gerald R. Ford
* Henry A. Kissinger, υπουργός Εξωτερικών και βοηθός του Προέδρου για Υποθέσεις Εθνικής Ασφάλειας
* Joseph J. Sisco, υφυπουργός Πολιτικών Υποθέσεων
* Amb. William Crawford, πρέσβης των ΗΠΑ στην Κύπρο
* Amb. Jack Kubisch, πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα
* Amb. William B. Macomber, Jr., πρέσβης των ΗΠΑ στην Τουρκία
* Υποστράτηγος Brent Scowcroft, αναπληρωτής βοηθός του Προέδρου για Υποθέσεις Εθνικής Ασφάλειας
ΘΕΜΑ Κύπρος
{...}
Για παραχωρήσεις θα στοχεύσουμε στο άνοιγμα του αεροδρομίου, στο λιμάνι της Αμμοχώστου, στην απόσυρση κάποιων στρατευμάτων και στην επιστροφή κάποιων προσφύγων. Δεν θα τα κερδίσουμε όλα αυτά, αλλά με δύο ή τρεις θα μπορούσαμε να μετακινήσουμε το Κογκρέσο. Πρέπει να λάβουμε μεγαλύτερη παράταση αυτήν τη φορά.
Πρόεδρος: Αν πάρουμε τρία ή τέσσερα από αυτά, δεν είναι ουσιαστική πρόοδος;
Kissinger: Αυτό το πακέτο θα ανακουφίσει τις περισσότερες από τις συνθήκες, αλλά δεν μπορούμε να τα πάρουμε όλα μέσα στις λίγες διαθέσιμες εβδομάδες. {...} Οι Έλληνες έχουν εγκαταλείψει τα περισσότερα από τα προηγούμενα αιτήματά τους. Τα κύρια ζητήματα τώρα είναι η έκταση της τουρκικής περιοχής, οι εξουσίες της κεντρικής κυβέρνησης και οι πρόσφυγες.
Πρόεδρος: {...} Όπως το Δίκαιο της Θάλασσας στο Αιγαίο;
Kissinger: Οι Έλληνες είναι πρόθυμοι, αλλά θα γινόταν περίπλοκο.
Macomber: {...}
Kubisch: Η κατάσταση στην Ελλάδα έχει βελτιωθεί πολύ και η αμερικανική θέση έχει βελτιωθεί από την κακή θέση του περασμένου καλοκαιριού. Ο Καραμανλής έχει κάνει σπουδαία δουλειά στη χώρα. {...}
{...}
Macomber: {...} Οι Τούρκοι θέλουν να είναι Ευρωπαίοι και προσανατολισμένοι προς εμάς. Δεν λειτουργούν πολύ καλά τη δημοκρατία. Είχαν κακοτυχία στις τελευταίες εκλογές, αλλά η Κυβέρνηση του Ecevit ήταν καλή. {...} Οι στρατιωτικοί γίνονται ανυπόμονοι. {...}
Πρόεδρος: Θα συμφωνήσει ο στρατός σε μια λογική διευθέτηση;
Macomber: Ναι. Είναι σκληροί. Δεν πιστεύουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να κάνουν ό,τι έγινε, αλλά είναι βαθιά ευγνώμονες σε εσάς και στον υπουργό Kissinger.
Πρόεδρος: {...} Είχαμε αυτόν τον Δημητρακόπουλο που πραγματικά ξεσήκωσε την ελληνική κοινότητα εδώ.
Macomber: {...} Τους αρέσει ο Καραμανλής, αλλά είναι αποφασισμένοι ότι δεν θα ξανασυμβεί. Είναι πολύ προσβεβλημένοι που οι Ηνωμένες Πολιτείες στράφηκαν εναντίον τους. {...}
Kissinger: Αυτό θα το πληρώνουμε για χρόνια.
Macomber: {...}
Πρόεδρος: Ελέγχουν τον Denktash;
Macomber: Ναι. Αλλά είναι μια αδύναμη υπηρεσιακή κυβέρνηση.
Crawford: Η Κύπρος είναι μια τραγωδία, από τον παράδεισο που ήταν. {...} Στην τουρκική ζώνη υπάρχουν μόνο 12.000 Έλληνες και στην ελληνική ζώνη 18.000 Τούρκοι. Οι Τούρκοι μετακινούνται στα μεγάλα χωριά, αλλά δεν υπάρχουν δουλειές. {...} Ακόμη και οι Τουρκοκύπριοι λένε: «Η Τουρκία δεν μπήκε για να μας σώσει, αλλά για τους δικούς της σκοπούς». Οι Ελληνοκύπριοι πλέον απογοητεύονται από την Ελλάδα. {...}
Kissinger: Ο Καραμανλής χειρίζεται τον Μακάριο επιδέξια. Εάν ο Μακάριος ευλογήσει τη συμφωνία, έχει ξεμπλοκάρει. Εάν ο Μακάριος το απορρίψει, ο Καραμανλής μπορεί να πει ότι προσπάθησε και ότι μπορεί να κόλλησε με αυτό ο Μακάριος. Αν οι Τούρκοι μπορούσαν να τα παρατήσουν λίγο, θα μπορούσαν να πάρουν πολλά. Ο Μακάριος δεν θα μείνει ήσυχος για πολύ. Θέλει ένα αδιέξοδο για να μπορέσει να κάνει ελιγμούς και να μπει η Σοβιετική Ένωση.
Macomber: Συμφωνώ.
Kissinger: Λίγοι Έλληνες θα επιστρέψουν στην τουρκική ζώνη.
Macomber: Αλλά οι Έλληνες και οι Τούρκοι μισούν ο ένας τον άλλον. Δυσκολεύονται να συνενωθούν.
{...}
ΑΙΦΝΙΔΙΑΣΤΗΚΑΝ ΓΙΑ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΚΑΙ ΑΤΤΙΛΛΑ ΙΙ
Μελέτη που εκπονήθηκε από το προσωπικό της κοινότητας πληροφοριών για τον διευθυντή της κεντρικής υπηρεσίας πληροφοριών Colby
USIB–D–15.2/127 Washington, Ιανουάριος 1975. Κύρια ευρήματα
Το Ρεκόρ Απόδοσης
1. {...}
* - {...} Και ορισμένες προληπτικές εκκλήσεις από αναλυτές {...}
* - Υπήρχαν, όμως, και κάποιες αξιοσημείωτες ελλείψεις. {...} Ο Ιωαννίδης, εισηγήθηκαν, είχε αποφασίσει τώρα να μην κινηθεί κατά του Μακαρίου, τουλάχιστον προς το παρόν. Και, αργότερα, μετά την τουρκική απόβαση, οι αναλυτές εκτίμησαν εσφαλμένα τις φιλοδοξίες της Άγκυρας στο νησί, πείστηκαν ότι η κρίση είχε τελειώσει και έτσι έδωσαν ελάχιστη προσοχή στην πιθανότητα οι τουρκικές δυνάμεις σύντομα να κινηθούν ξανά.
* -Υπήρξε μια «περιφερειακή» αναλυτική επιτυχία, για την οποία θα έπρεπε να γίνει ρητή αναφορά: μια αξιολόγηση του ρόλου που ήταν πιθανό να διαδραματίσουν οι Σοβιετικοί στην κρίση, η οποία στη συνέχεια αποδείχθηκε απολύτως σωστή. {...}
Η αναλυτική θεώρηση
2. {...} Σσυγκεκριμένα η αποτυχία της τον Ιούλιο να εκτιμήσει την πιθανότητα πραξικοπήματος υπό την αιγίδα της Ελλάδας εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακάριου (το περιστατικό που επιτάχυνε την όλη κρίση).
3. {...} Αυτή η αδυναμία πρόβλεψης κρίσιμων γεγονότων {...} παράλογες κινήσεις (η αραβική επίθεση, το πραξικόπημα που υποστηρίχθηκε από την Ελλάδα) δεν θα γίνουν από ουσιαστικά λογικούς ανθρώπους.
4. {...}
Η προσπάθεια συλλογής
5. {...}
* - Με μία αξιοσημείωτη εξαίρεση [2 1/2 γραμμές δεν αποχαρακτηρίστηκαν] συνέβαλε σημαντικά στην προσπάθεια πληροφοριών κατά την περίοδο πριν από το πραξικόπημα. Πολύ καλές ήταν και οι μυστικές αναφορές [λιγότερο από 1 γραμμή που δεν έχει αποχαρακτηριστεί] σχετικά με την πιθανότητα τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.
* - {...}
* - Αλλά οι αναφορές από την Πρεσβεία στην Αθήνα, ειδικά την περίοδο πριν από το πραξικόπημα, ήταν πενιχρές. {...}
6. {...} Επειδή η άγνοια τέτοιων θεμάτων θα μπορούσε να βλάψει ουσιαστικά την ικανότητα ανάλυσης γεγονότων καθώς εξελίσσονται, σε αυτήν ή σε οποιαδήποτε μελλοντική κρίση, το πρόβλημα είναι σοβαρό και πρέπει να αντιμετωπιστεί από την κοινότητα και από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής επίσης.
7. [1 παράγραφος (8 γραμμές) δεν αποχαρακτηρίστηκε]
Αντιδράσεις Αποδεκτών
8. Συνεντεύξεις με έναν αριθμό από αποδέκτες πληροφοριών σχετικά με την Κυπριακή κρίση δείχνουν έναν βαθμό δυσαρέσκειας, τόσο με την απόδοση όσο και με τις διαδικασίες της κοινότητας πληροφοριών. {...}
9. {...} Την υποτιθέμενη αποτυχία της κοινότητας να ειδοποιήσει τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής για την επικείμενη τουρκική εισβολή στην Κύπρο (μια έννοια που φαίνεται να βασίζεται στην αποτυχία των καταγγελλόντων να καταλάβουν τη λέξη). {...} Και ο πλεονασμός των Αναφορών της CIA* και DIA** για την Κατάσταση και η σύγχυση που προκαλούνταν περιστασιακά όταν αυτές οι αναφορές φαινόταν να διαφωνούν.
10. Μερικά από αυτά τα προβλήματα επιδέχονται διόρθωση, μερικά όχι. {...}
Ο αντίκτυπος της ενημέρωσης στις πολιτικές αποφάσεις και δράσεις
11. Σημειώνουμε, τέλος, ότι η Κυπριακή κρίση παρείχε εξαιρετικά παραδείγματα του ρόλου που διαδραματίζουν οι πληροφορίες βοηθώντας στη διαμόρφωση (και στην αναστολή) αποφάσεων και δράσεων πολιτικής. {...}
* - Όταν οι μυστικές υπηρεσίες προειδοποίησαν για τρομερές εξελίξεις (απειλές του Ιωαννίδη τον Ιούνιο κατά του Μακάριου, ελληνικές απειλές για επίθεση κατά των Τούρκων στη Θράκη), το State Department ενήργησε για να τις αποτρέψει. {...} Απέτυχαν να παράσχουν ρητή προειδοποίηση (πραξικόπημα του Ιωαννίδη κατά του Μακαρίου, επίθεση Φάσης ΙΙ της Τουρκίας στην Κύπρο), το State Department απέτυχε να δράσει. Και η σχετικά αισιόδοξη στάση του State Department απέναντι στην πιθανή σοβιετική αντίδραση στις εξελίξεις στην Κύπρο ήταν σαφώς συνεπής με τις πληροφορίες για αυτό το θέμα.
* - {...} Η προειδοποίηση των μυστικών υπηρεσιών για αυτό το γεγονός φαίνεται να ήταν σαφής, αλλά το State Department προφανώς δεν ενήργησε σχετικά.
* - Ο πίνακας στο κάτω μέρος συνοψίζει αυτές τις συσχετίσεις.
*CIA [Central Intelligence Agency]: Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών.
**DIA [Defense Intelligence Agency]: Υπηρεσία Πληροφοριών Υπουργείου Άμυνας.
Σε πιστή μετάφραση από τα επιλεγμένα σημεία του κειμένου που είναι αναδημοσιευμένο στον σύνδεσμο:
https://lygeros.org/63661-en/,
https://lygeros.org/63662-en/,
συντεταγμένου στην Αγγλική γλώσσα, η επαρκής γνώση της οποίας βεβαιώνεται σύμφωνα με το άρθρο 36, παρ. 2, στοιχ. β) και γ) του Κώδικα Δικηγόρων.
Επιμέλεια: Μπάμπης Λαμπαδιάρης
