Από τον Δημήτρη Νούλα

Ανεπίδεκτοι

 «Με την έννοια του τραγικού

οι Έλληνες έδωσαν την ύπατη διδαχή,

την ύπατη οδηγία βίου

στις εποχές και στους λαούς...»

(Δ. Λιαντίνης)

 Οι Έλληνες δίδαξαν, όντως, την έννοια του τραγικού (και όχι μόνο) αλλά αρνούνται να διδαχθούν οι ίδιοι τόσο από τη θεωρητική διδασκαλία της τραγικής ποίησης στα σχολεία όσο και από τη βίωση τραγικών καταστάσεων όπως είναι η παρούσα οικονομική κρίση.

Κι αν λέει ο Αισχύλος ότι μαθαίνουμε παθαίνοντας υπάρχουν εν τούτοις έθνη, όπως το δικό μας, που αρνούνται πεισματικά να διδαχθούν τόσο από τη θεωρία όσο και από την πράξη. Έτσι και παρά τους απανωτούς ολέθρους (ατυχής πόλεμος 1897, μικρασιατική καταστροφή, εμφύλιος σπαραγμός, αντιδημοκρατικές εκτροπές, πτωχεύσεις κ.ο.κ.) εξακολουθούμε να επαναλαμβάνουμε τα ίδια και τα ίδια λάθη. Είμαστε δηλαδή ανεπίδεκτοι μαθήσεως.

Ακριβώς σ’ αυτό το γεγονός οφείλεται το σημερινό δράμα στην Ελλάδα και στην Κύπρο όπου η διεθνής κρίση ανέδειξε απλώς τις παθογένειες των οικονομιών τους. Διότι αντί να αξιοποιήσουμε την εμπειρία από προηγούμενες χρεοκοπίες μας και να κάνουμε συνετή χρήση του χρήματος που εισέρρευσε στη διάρκεια του πρώτου μεταπολιτευτικού κύκλου φτιάχνοντας παραγωγικές δομές ανθεκτικές στον χρόνο, το σπαταλήσαμε σε άκρατο καταναλωτισμό και σε πολυτελή διαβίωση.

Αντί να οργανώσουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα και να το κάνουμε μοχλό ανάπτυξης της χώρας εφαρμόζοντας παντού την αξιοκρατία καλλιεργήσαμε τις πελατειακές σχέσεις και την αναξιοκρατία. Η κορύφωση όλων αυτών των εκφυλισμών υπήρξε κυρίως κατά την περίοδο 2007-09 οπότε διογκώθηκαν τα κάθε είδους ελλείμματα και χάθηκε παντελώς ο έλεγχος. Έτσι ο «νυμφίος» (=η κρίση) μας βρήκε εθισμένους στις κραιπάλες, «κουρασμένους» και ραθυμούντες.

Από την άλλη μεριά, στο διάστημα 2004-09, η πολιτική ηγεσία διαχειρίστηκε πολύ κρίσιμα θέματα με οίηση, μάλλον, και με εμφανές έλλειμμα ικανότητας «ανάγνωσης» των συνθηκών. Στο σχέδιο Ανάν π.χ. αποφύγαμε τις διαπραγματεύσεις στη Λουκέρνη (φοβούμενοι μια νέα Ζυρίχη) και κλείσαμε το μάτι στον Τάσσο Παπαδόπουλο για ένα «περήφανο» ΟΧΙ νομίζοντας ότι θα κοροϊδέψουμε τους κουτόφραγκους οι οποίοι συμφώνησαν να μπει-όπως και έγινε- η Κύπρος στην Ε.Ε. και στην ευρωζώνη χωρίς πρώτα να έχει επιλυθεί το πρόβλημα με το βόρειο τμήμα της. Να είναι τυχαίο άραγε γεγονός η σχεδόν ταυτόχρονη χρεοκοπία Ελλάδας και Κύπρου;

Παρομοίως, υπερέβαινε τις δυνάμεις μας, τόσο η εμπλοκή μας στα παίγνια με τους ενεργειακούς αγωγούς όσο και η απειλή άσκησης βέτο στη σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι. Είναι φανερό, λοιπόν, πως η μετωπική αντιπαράθεση με τους παραδοσιακούς μας συμμάχους είχε, έχει και θα έχει πάντοτε υψηλό κόστος διότι «η μαγκιά πλερώνεται…» κυρίως από εκείνους που φταίνε λιγότερο.

Επί του παρόντος είναι σκληρά, σχεδόν τραγικά, τα διλήμματα εκείνα που μας αναγκάζουν, ως κοινωνία, να διαλέξουμε ανάμεσα σε μακροχρόνιες επώδυνες λύσεις εξορθολογισμού των δομών από τη μια μεριά που θα μας εναρμονίσουν με το πιο εξελιγμένο ευρωπαϊκό σύστημα ή να πορευθούμε μόνοι κι αδύναμοι, σε έναν κόσμο στον οποίο όλο και πιο πολύ γίνεται φανερό ότι το μόνο δίκαιο που επιβάλλεται είναι αυτό της ισχύος.

Είναι δύσκολα, επίσης, τα πράγματα κι όταν πρέπει να διαλέξουμε μεταξύ ενός παλαιοκομματικού, διασυνδεδεμένου με το οικονομικό κατεστημένο, πολιτικού συστήματος και του φαινομενικά καινούριου στην πολιτική σκηνή το οποίο, όμως, παρά τα βήματα ωρίμανσης που πέτυχε στο τελευταίο διάστημα εξακολουθεί να «πατάει» περισσότερο στον λαϊκισμό (π.χ. «θα καταργήσουμε τις Πανελλήνιες Εξετάσεις») και σε στενά κομματικές λογικές (π.χ. υπόδειξη, σε αρκετές περιοχές, ημετέρων στελεχών που απέτυχαν παταγωδώς στις αυτοδιοικητικές εκλογές).

Δυσκολίες ακόμη υφίστανται, στο ενδιάμεσο του πολιτικού φάσματος, καθώς εναγωνίως επιδιώκεται να οργανωθούν οι κοινωνικές δυνάμεις του μέτρου και της σύνεσης και να αναδειχθεί ένας σύγχρονος ηγέτης, με ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά, όπως ο Ιταλός Ρέντσι για να αναλάβει την ανασυγκρότηση της ελληνικής σοσιαλδημοκρατίας. Αυτό όμως προς το παρόν, εμποδίζεται σθεναρά από τα ελλειμματικά «εγώ» ελασσόνων ηγετών που επιμένουν να άρχουν σε μικρομάγαζα.

Το δράμα μας μεγεθύνεται, καθώς, ενώ ολόκληρος ο κόσμος βρίσκεται σε κατάσταση μεγάλης ρευστότητας με τα γεωστρατηγικά παίγνια να δίνουν και να παίρνουν (π.χ. Ουκρανία) γεμίζοντας με ανασφάλεια τα μικρά έθνη, εμείς συνεχίζουμε να τοκίζουμε, δεξιοί κι αριστεροί, εμφύλια πάθη. Ως εκ τούτου η πορεία μας προς το μέλλον θα είναι ενδιαφέρουσα μεν, αλλά θα έχει μεγάλες δυσκολίες και πολλά αγκάθια, ιδιαίτερα δε αν δεν καταφέρουμε να συμπτύξουμε ένα εθνικό μέτωπο ενόψει και της επικείμενης διαπραγμάτευσης για το χρέος.

Στο εσωτερικό μέτωπο, παρά τις αρχικές εντυπώσεις, το αδιέξοδο επιτάθηκε από τα αποτελέσματα των πρόσφατων ευρωεκλογών που δεν άφησαν κανένα πολιτικό σχηματισμό ευχαριστημένο πλην, ίσως, των «Λακεδαιμονίων». Η περιβόητη κυβερνητική σταθερότητα τείνει να μετεξελιχθεί σε ανεξέλεγκτη περιδίνηση, καθώς ήδη άρχισαν να ηχούν τα τύμπανα των εσωκομματικών συγκρούσεων και οι κύριοι Κουβέλης και Βενιζέλος αμφισβητούνται, πλέον, ανοιχτά.

Ένα ακόμη «θερμό» επεισόδιο επιβεβαιωτικό της αχαλίνωτης δυναμικής που τείνουν να λάβουν οι εξελίξεις αποτελεί η πρόσφατη «αποβολή» του κ. Θεοχάρη. Πρόκειται για σαφή νίκη των συμφερόντων εκείνων που αντιμάχονται τη δημιουργία σύγχρονου ελληνικού κράτους και, περιέργως, την υλοποίηση αυτού του «έργου» ανέλαβε ένας κατά τεκμήριο ευρωπαϊστής άνδρας, ο κ. Στουρνάρας, που απομένει να διευκρινισθεί ποια θα είναι η «αμοιβή» του.

Είναι περισσότερο από σαφές, λοιπόν, ότι αυτή η χώρα, αυτός ο λαός με αυτή την ηγεσία δεν διορθώνονται με τίποτε. Πολλοί θεωρούσαν ότι μια τραγωδία όπως είναι η έργω χρεοκοπία που ακόμη ζούμε θα έδινε τα απαραίτητα μαθήματα σε όλους μας έτσι ώστε να μετεξελιχθούμε σε ένα σύγχρονο, ευρωπαϊκού τύπου, κράτος. Εις μάτην, όμως, οι προσδοκίες. Τριάντα τέσσερα χρόνια στον πυρήνα της Ευρώπης και δεκατρία χρόνια στην ευρωζώνη δεν στάθηκαν ικανά να μας αλλάξουν παρά μόνον επιφανειακώς. Πολλοί, επίσης, πίστεψαν ότι η παρουσία της «τρόικας» θα δρομολογούσε βήμα-βήμα τη σταδιακή μας προσαρμογή στο ευρωσύστημα, καθώς οι μεταρρυθμίσεις συνδέθηκαν με τη χρηματοδοτική ενίσχυση. Και πάλι οι ελπίδες αποδείχτηκαν φρούδες. Όχι όμως για μεταφυσικούς λόγους.

Διότι είναι σαφέστατο, επίσης, πως συγκεκριμένα οικονομικά συμφέροντα (ο κατά Βαρουφάκη μεγάλος παρασιτισμός) διασυνδεδεμένα, πελατειακώς, με εκφράσεις του πολιτικού συστήματος, καθώς και πανίσχυρες κλειστές συντεχνίες αρνούνται σφόδρα να επιτρέψουν τον εξευρωπαϊσμό της χώρας. Προτιμούν να τιναχθούν όλα στον αέρα παρά να αποσυνδεθούν από τις κάνουλες των προνομίων τους. Τέτοιου είδους δυνάμεις «έφαγαν» τον Θεοχάρη κι όχι το ελλιπές έργο του. Διότι με κριτήριο την αποτελεσματικότητα θα έπρεπε να είχαν απολυθεί όλοι όσοι διαχειρίστηκαν και διαχειρίζονται τη λίστα Λαγκάρντ και τις άλλες λίστες όπως και όσοι έχουν την ευθύνη για τα άλλα έσοδα του κράτους.

 Είμαστε ως λαός και ηγεσία ανεπίδεκτοι μαθήσεως λοιπόν; Οι ειδικοί λένε ότι ο εγκέφαλος των νεαρών οργανισμών μαθαίνει γρηγορότερα, ενώ ο Αιγύπτιος ιερέας απευθυνόμενος στον Σόλωνα (Τίμαιος, Πλάτων) ισχυρίζεται ότι «οι Έλληνες αεί παίδες εισί». Συνεπώς φαίνεται να υφίσταται μια αντίφαση που αίρεται μόνο αν δεχθούμε ότι είμαστε μεν παιδιά αλλά κακομαθημένα παιδιά-τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας-που θέλουμε να γίνεται μόνο τον δικό μας αρνούμενοι να υποταχθούμε σε κανόνες. Κι αυτό στον σύγχρονο κόσμο μπορεί να συνιστά, όντως, τραγωδία.

* Ο Δημήτρης Νούλας είναι Χημικός